1323-cü il hicri ilində (1905-ci miladi ilində) Qafqazda qəflətən baĢ verən erməni-müsəlman davasının tarixi
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Oxçu-ġəbadək vuruĢları, yaxud hərb meydanı.
102 Buna görə Ġrəvandan əsgər və sair ləvazimat göndərmək üçün ermənilər ən son nəfəsə qədər çalıĢmaqda idilər. Zira, bu vaxtlar Ġrəvandan yol boyunca Zəngəzura qədər erməni nüfuzu bir az icra olacaq kimi idi. Bunları mülahizə edən erməni baĢçıları Ġrəvandan Zəngəzura qədər yol üstlərində yerləĢən islam köylərinə təzyiq göstərmək üçün erməni əsgər komandanlarına qəti əmr verməkdə idilər. Bundan sonra Ġrəvandan Zəngəzura bir qalibiyyət yolu açmağa təĢəbbüs edilib, yol üstlərində, dağ keçidlərində olan kəndlərə zülm əli uzanmağa baĢlandı. Bir çox kəndlər dağıdıldı, bir çox evlər yıxıldı. Xanlıqlar, Ġtqıranlar darmadağın olaraq Naxçıvan mahalı, Cəhri qəsəbəsi faciəsi qəflətən baĢ verdi. Və burada hökumət qoĢunu ilə ermənilərin əlbir olmaları aĢkara çıxdı. Digər tərəfdən dağ keçidlərindən Zəngəzura aĢmaq üçün Dirlis, Unus, Pəzməri adlı islam köylərini dağıda bilməyərək onları yalnız mənəvi sarsıntıya məruz qoydular. Yuxarıda adı çəkilən köylərin terrorundan sonra Zəngəzuru bir niĢana almıĢ məqamında duran Oxçu-ġəbadək, Purdavud, Atqız köyləri ermənilərin həyati- milliyyələrini dəhĢətə salmağa baĢlamıĢ idi. Zira, Oxçu və ətraf köylərin islamları ən cəsur, ən Ģücaətli adamlar olduğundan əlavə, bir-birinə bağlı köylərin camaatı islamın ən müqəddəs əsəri olan ittifaq üzrə yaĢamaqda idilər. Demək olar ki, bu köylər Zəngəzur ölkəsinin açarı sayılırdı. Bunların hamısını ermənilər öz casusları və mühəndisləri vasitəsilə müayinə ilə tədqiq etdikdən sonra bu köyləri alıb dağıdacaq dərəcədə hərbi qüvvə toplamağa giriĢmiĢdilər. Ermənilərin Qafan dərəsində toplanmıĢ qüvvəsi müharibəni baĢlamaqla gediĢi haqqında ardıcıl olaraq məlumat verirdi. Ġrəvandan açılmıĢ erməni zəfər yolu ilə gətirilmiĢ könüllülərdən baĢqa Aleksandropol, Ġrəvan, Abaran, ġuragül ölkələrinin nizami alayları çağrılıb Ağulis, Kəlaği, Dəmqurt adlı erməni köylərində müharibəni intizarən manevralar edilirdi. Digər tərəfdən, ġuĢada məğlub edilib Ağdam ətrafında yığılmıĢ nizamlı erməni əsgərlərinin hərbi ehtiyacları təkmil edilib mənəvi qüvvəsi sarsıdılmıĢ könüllülər dəyiĢdirilərək mis mədəni olan Qatar tərəfə göndərilirdi ki, orada olan islamların hissiyyat və candan keçməyə hazır olan təxəyyülatını cəlb edərək Oxçuya kömək halından düĢürsün. * Bu ġuĢa əsgərləri iyul ayının 20-də mədən ətrafına yığılıb Aram bəy Nehrəmov adlı erməni komandanına tapĢırılır. Bunlardan məlum olur ki, erməni əsgərləri iki mühüm nöqtəyə toplaĢmıĢlar. Birisi mis mədəni ətrafına, digəri Ordubadın dörd- beĢ verstliyində yerləĢən Ağulis və ətraf erməni köylərinə. 1906-cı il avqust ayının 4-də Ağulis ordusunun baĢ komandanı olan AĢota Ġrəvandan, olduğu kəndlərdən hərəkət edərək Oxçu-ġəbadəkin qonĢuluğunda olan Panuslu, Girdikan köylərində toplaĢmaq əmri məktub vasitəsilə verilir. Həmən ayın 7-də Ağulis ordusu Panusluda toplanır. Qatarda mədən ətrafında toplaĢmıĢ ordunun komandanlığına * Bu əhvalata Qatar hadisələrində geniĢ yer verilmiĢdir. 103 Panusluda toplanmaq əmri ġuĢa mərkəzi komandanlığından verilsə də, Qatar müharibəsi təhlükəli hal aldığından Panuslu kəndinə ancaq ayın 8-də çata bilir. Hər iki ordu bir yerə toplaĢınca hərbə dair olan əsgəri ehtiyacları təkmil edərək, 1906-cı il avqust ayının doqquzunda adı çəkilən dörd islam köylərinin xalqı bixəbər olduqları halda köylər ermənilər tərəfindən niĢana alınaraq daĢların təpəsində istehkamlar qurulmağa baĢlanır. Oxçu-ġəbadək vuruĢları, yaxud hərb meydanı. 1906-cı il avqust ayının 9-da dörd islam köyünün camaatı öz kənd təsərrüfatı iĢləri ilə məĢğul olduqları vaxt dağların təpəsində istehkamlar qurmaqla məĢğul olan əsgərləri görürlər, ancaq onların erməni olduqlarını bilmirlər. Camaat arasında cürbəcür fikirlər yarandığından məsələni öyrənmək üçün bir neçə yerə adamlar göndərilir. Nümayəndələr qaraltının qarĢısında yüksək təpələr baĢına hərbi bayraqlar sancıldığını görüb - "hökumət qoĢunudur," - deyib, ehtiyatsız halda yollarına davam edirlər. Bir güllə məsafəsinə yaxınlaĢar-yaxınlaĢmaz ermənilərin qabaq qurğularından üstlərinə atəĢ açılır. AtəĢ əsnasında istehkam quranların erməni olduğunu bilib hər kəs evinə qaçır, ən köhnə üsuldan olan silahlarıyla silahlanıb düĢməni qarĢılamağa çıxırlar. Ermənilər isə ən müasir silahlarla silahlandıqlarından, bir də müsəlmanlar, əsasən, meĢəlikdə əkinçiliklə məĢğul olduğundan, kəndi yaxĢı mühafizəyə qadir deyildilər. Buna görə də ən əhəmiyyətli mövqeləri düĢmən tutur. Az-çox kənddə hazır olan kiĢi tayfalarını isə qadınların nalə və fəryadı çaĢbaĢ qoyurdu. Digər tərəfdən heyvan bağırtısından baĢqa bir səs eĢitməyən balalar, xırda çocuqlar müharibənin ən Ģiddətli vaxtında düĢmən mövqelərindən çalınan Ģeypurların ürək parçalayan sədasından validələrinin məməsindən dartınıb beĢiklərindən qiyamət gününü xatırladan bir səda ilə aləmi doldururdular. Yağmur kimi hər iki tərəfdən açılan güllələrin Ģırıltısından, hərbi musiqinin canalan sədasından köylərin çocuqları və heyvanatı bir-birinə dəymiĢdi, sanki bu zavallı köylərdə Ġsrafil Ģeypuru çalınmıĢ kimi insanlar bir-birinə qarıĢmıĢdılar. Erməni mauzerlərindən çıxan atəĢlərin Ģaqqıltısı, müsəlman könüllülərinin ayaqüstü erməni səngərlərinə qıĢqıra-qıĢqıra hücum etmək sədaları Oxçu-ġəbadək dağlar silsiləsinə əks edərək yüksək qayaların zirvələrindən gurultudan baĢqa bir səda eĢidilməzdi. Bu halda ümumerməni səngərlərindən aramsız atəĢ açılırdı. Bundan əlavə, müsəlmanlar tərəfindən açılan güllələr hədəfə dəymədiyindən ermənilər cürətli halda ara-sıra qurğularından xüruc * halına giriĢməkdə idilər. Müsəlman könüllüləri isə ermənilərin Ģiddətli atəĢinin təsirinə baxmayaraq, hər halda irəliyə yürüĢ etməkdə idilər. Ġslamların bu igidlik və mətanətini görüncə erməni səngərlərindən bir neçə cəhənnəm makinası buraxılıb dörd köyün müsəlmanlarını son dərəcə sarsıtsalar da * Xüruc - müdafiə halında olan əsgərlər münasib bildikdə sipər, yəni səngər dalından çıxıb düĢmənin üzərinə atılmasına deyilir. Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|