1323-cü il hicri ilində (1905-ci miladi ilində) Qafqazda qəflətən baĢ verən erməni-müsəlman davasının tarixi
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
108 göründü. Bələdçinin rəvayətindən, zövc və zövcəsi imiĢ ki, bir yerdə doğranmıĢlar. Buradan keçərək Molla Həsən Əfəndinin Ģəhadətgahına yaxınlaĢdıq. Bədəni, canamazı və sair müqəddəs əĢyaları yandırılmıĢdı. Həsən Əfəndinin qətl yerindən bir az Ģimala qarĢı bir palaz parçası göründüsə də, camaatı büsbütün ağlatdı. Zira, palası kənar etdikdə 15 nəfər üzlərində çiçək, yəni abilə əlaməti sönməmiĢ körpə çocuqların kəsilmiĢ baĢları və bir para bir-birinə qarıĢmıĢ bədənləri göründü. Cənub səmtdə həddən artıq övrət-uĢaq bədənləri tökülmüĢdü. Küləyin Ģiddətindən yüksək təpələrdə olan qarlar yığılıb cənazələrin üstünə tökülmüĢdü. Amma, yenə bədənlərində son nəfəsi olan qətl olmuĢ bacıların qətrələnən məzlum qanlarından qarlar bahar lalələri kimi qızarıb, insanı uzaqdan özünə cəlb edirdi. Bunları dəfn etmək üçün daĢ torpaq mümkün olmadığından, meĢənin yarpaqları və budaqlar ilə dəfn edildilər. Sığınaqdan aĢağı tərəfə gedib Purdavud kəndinə daxil olduq. Ən əvvəl Ġmam Rza həzrətlərinin möhtərəm qardaĢı Sultan Davud həzrətlərinin ziyarəti üçün rövzəsinə tərəf yollandıq. Rövzədən yalnız bir quru günbəzdən baĢqa heç nə qalmayıb, bütün əĢyası yandırılmıĢdı. Bələdçinin rəvayətinə görə, Quranları bir-bir odlayıb pəncərələrdən eĢiyə atırlarmıĢ. Avropaya mədəniyyət dərsi vermək iddiasında olan ermənilər burada bir sıra təəssüblər də izhar etmiĢdilər. Belə ki, Ġstanbuldan 1901-ci ildə Molla Həsən Əfəndiyə hədiyyə göndərilmiĢ bir nüsxə, dünya məĢhurlarının təsviri ki, var imiĢ, Həsən Əfəndi rövzəyə vəqf etmiĢ idi, ermənilər məhz o nüsxədə həzrəti-Məhəmməd əleyhüssəlam və həzrəti-Ömər rəziyüllah 11 xatiri üçün həmən nüsxəni də yandırmıĢdılar. Müxtəsər, ziyarətdən sonra soyuğun Ģiddətindən Purdavudda tab gətirə bilməyib Oxçu kəndinə keçdik. Üzümə açılan bu qəmli mənzərədən nə qədər yazılsa, yenə də qurtarmaz, zənnindəyəm. Kəndin kənarına baxırdım. Saya-hesaba gəlməyən heyvan bədənləri bir- birinin üstündə tökülüb, birisi ölmüĢ, birisi əl-ayaq çalır, birisinin qarnı eĢiyə tökülüb insanı çaĢdırıb qoyurdu. Hər nəzər baxdıqda Makedon müharibə meydanı 12 , Lyaoyan 13 yaxınlığında olan qanlı təpələr misalında hər ağıl sahibini bihuĢ qoyurdu. Yaxud Türkiyə ilə Yunanıstan arasında, Velistan müharibə meydanında yunanlıların bir-biri üstünə təpələr kimi qalaqlanmıĢ bədənləri insanın nəzərində canlanırdı. Bir tərəfdə dağlar ətəyində üzlərində abilə əlamətləri olan balalar, sanki qanlı daĢlar üzərində qırmızı bələkli beĢiyə çəkilmiĢlər. Bir tərəfdə bir imarətin hələ də tüstüsü kəsilməmiĢ olduğundan ora tərəf gedib bir cavan bədəni tapdıq. Cəsədin baĢ tərəfində parça-parça olmuĢ bir yaĢlı qoca övrət bədəni vardı. Bələdçilərin dediklərinə görə, bu cavan oğlan müharibə vaxtı yaralandığından anası qoyub getməmiĢ, bu səbəbdən də oğlunun yanında doğranmıĢdır. Biz Oxçu kəndinə varid olduğumuz vaxt ermənilər ölənlərini daĢıyıb Panuslu, Girdəkan köylərinə aparmaqda idilər. Erməni cənazələrinin vaxtında aparılmayıb bu qədər yubanması məhz soyuğun Ģiddət kəsb etməsindən imiĢ. Oxçu çayının kənarında iki nəfər erməni 109 cənazəsi olduğunu bizə xəbər verdilər. Həmən saatda, hansı vilayət camaatı olduqlarından bir əlamət bilmək üçün cənazələrə baxmaq üçün o tərəfə getdik. Ermənilərin birisi 25-30 yaĢlarında bir cavan olub, o birisi 45-50 yaĢlarında idi. Əvvəlincisindən bir parça qana bulaĢmıĢ kağız, o birisindən də bir dəstə paketsiz kağız tapıldı. O kağızın birisi - baĢı rusca olaraq Mehri kəndində Vaçiyans vasitəsilə Hadrut DaĢnaksutyun partiyasında Stepan Saakyansa yetiĢməli imiĢ. Kağızın tərcüməsi bu sözlərdən ibarət idi: "Sevgili oğlum! Bu günlərdə kiçik qardaĢın da Eçmiədzin üçüncü daĢnaksutyun partiyasına yazılıb, osmanlı daxilindən göndərildi. TəlaĢınızı millət uğrunda bir dəqiqə əsirgəməyiniz! Millət uğrunda vurduğunuz qılıncların hər birisi bir dəstə gül olub Türkiyədə Ermənistan yolunda can verən mücahidlərin məzarına sancılır. Ananız naxoĢ olmuĢdu. Sizin salamat xəbər ... (məktubun burasını qan zay etdiyindən oxunmadı. Sonra kağız bu kəlmələrlə oxunmağa baĢlandı) ... Əlbəttə, hazırkı ayın iyirmisindən yerbəyer ediləcəkdir. Bacınız Oskuyey iki çocuq birdən doğdu. Millətimiz yolunda bunlar da iki əsgər hesab edilməlidir". Kağız yazılır Zeytun vilayətindən. Ġmza yerində T.Q.Əzizyan. Ġkinci kağız Ġranda Qaradağın Sərdov köyündən yazılmıĢdır. Hadrutda Qarapet Vartanyansa yetiĢəcək imiĢ. Ünvan budur: "Bu kağız yazılır Qarapet Vartanyansın məhəbbətlisi Varvar tərəfindən. Bu gün Nerses Təbrizdən gəldi. Məhəmməd Əli Mirzənin ġah tərəfindən aldığı hökm üzərinə ermənilərə etdiyi məhəbbəti gözəlcə nağıl eyləyir. Ġranın havası bu günlər ermənilərə çox müsaidəlidir. Nersesin deməyinə görə, Ġran müsəlmanları Qafqaz iĢlərindən bitərəfdir. Belə məlum olur ki, bu tərəfdə olan xanların da qədim xəyalı qalmamıĢdır. Evdə azuqəmiz çox artıqdır. Heç nigaran qalmayasınız. Amma bu qədər var ki, soyuq Ģiddət etməmiĢ qayıdasınız! Əlbəttə, ġuĢa səmtinə getməyəsiniz. Bizim qonĢu kəndlərin camaatından ġuĢada bir çox adamlar tələf olmuĢdur... Ġmza: Varvar " Oxçu kəndini gəzdikdən sonra ġəbadək, Atqız köylərindən keçdik. Tələfatın çoxu Atqız kəndindədir. Camaatı dəfn etmək meĢə yarpaqları ilə mümkün oldu. Nədənsə ermənilərdən bizə qarĢı bir əziyyət edilmədi. Mal zərəri bir milyon qədərindədir. Bu kəndlərin müharibəsi 1906-cı il doqquz avqustda baĢlanıb 15 avqustda baĢa çatmıĢdır. Müsəlmanların tələfatı 200-ə qədərdir. Siyahı dəftərləri olmadığından tələfat dürüst təyin edilmədi. Ġyun ayının əvvəlindən baĢlamıĢ avqust ayının axırına qədər Zəngəzurda bu kəndlər dağılmıĢdır ki, burada olan hadisələr haqqında, ardıcıllıqla məlumat verilmiĢdir: Xələc, Karxana, Qatar, Ġncəvar, Çöllü, Yeməzli, SaldaĢlı, Mollalar, Batuman, Oxçu, ġəbadək, Atqız, Purdavud, Zürul, Güman, Ġyilli, Sənalı, Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|