1323-cü il hicri ilində (1905-ci miladi ilində) Qafqazda qəflətən baĢ verən erməni-müsəlman davasının tarixi
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Oxçu-ġəbadək fəlakət qurbanlarının Ordubad Ģəhərindəki halları.
- Ordubadlıların Qafan dərəsinə əvvəlinci səfərləri.
106 öldürürlər. Molla Həsən Əfəndinin yanından götürülmüĢ bir neçə müqəddəs kitabları və Quranları odlayıb məĢəl kimi süngülər ucuna taxmaq kimi bədayinliklər də ermənilərdən alçaq bir surətdə əncama yetmiĢdi. Sağ qalan islam və islamələr qarlar içində, xəstə-xəstə yolunu itirmiĢ qoyun sürüsü kimi çoxluca dolandıqdan sonra çır-çıplaq Ordubada və mahal köylərinə pənah aparmıĢdılar. Ordubad camaatı isə son dərəcə qonaqpərvər olduqlarından, xüsusən, baĢları belə müsibət çəkmiĢ bu adamlara xüsusi qayğı göstərdilər. Oxçu-ġəbadək fəlakət qurbanlarının Ordubad Ģəhərindəki halları. Oxçu-ġəbadək fəlakət qurbanlarının Ordubad Ģəhərinə ağlaya-ağlaya pənah gətirməsi Ģəhər camaatına çox qəmli təsir göstərdi. Camaatın istirahəti üçün məxsusi yerlər, məkanlar ayrılıb, müsibət qurbanlarına qalması üçün otaqlar verdilər. Ən əvvəl yaralılar üçün cərrah və dəva hazır edib, müalicəsinə baĢlanıldı. Onlara imkan daxilində əmanət olaraq evlərdən ev əĢyaları da verilib gündən-günə rahatlanmıĢ bir hala təbdil edilirdilər. Bunlardan sonra, onların adından hökumətə bir gündə yüzə qədər ərizə və teleqraflar göndərildi. Xudavəndi-aləmin qüdrətindən sərvəti və dövləti bol olan bu kiçik Ģəhərdə bir günün içində onların əsas ehtiyaclarına əncam verilib, ancaq sonra dağlarda qalan camaatın halına yetiĢmək, Ģəhərə gətirmək və yaralıları dağda bağlayıb huĢa gətirəndən sonra Ģəhərə endirmək, ölənləri dəfn etmək kimi müxtəlif iĢlər üçün təĢəbbüslər görülür, Ģəhər və mahal camaatından mükəmməl bir dəstə təĢkil edilib cərrahi iĢlər üçün kafi miqdarınca götürüb, azuqə və yaralı daĢımaq üçün minik heyvanları hazır edib, ölənləri dəfn etmək üçün kəfən və sair ləvazimat və bir neçə çadır tədarük edib 1906-cı il avqust ayının 16-da axĢam zamanı dəstələr olduğu yerlərindən məqsədləri istiqamətində hərəkət edirlər. Ordubadlıların Qafan dərəsinə əvvəlinci səfərləri. Qafan dərəsi Oxçu- ġəbadək hərb meydanına göndərilmək üçün ayın 16-da Nügədi adlı islam köyündə gündüz saat səkkizdə cəm olub Ordubaddan səfər ləvazimatı yetiĢənə qədər kənddə qalıb saat 12 radələrində səfər ləvazimatı yetiĢib, əlahiddə minik ilə Ayı Çanqılı adlı uca dağa göndərilmək üçün təhvil verilir. Saat ikidə səfər ləvazimatı lazımi yerinə bir dəstə mühafizəçiylə hərəkət etdikdə müsafirlər də bir neçə saat istirahət üçün yuxarıda adı çəkilən köydə dayanacaq edirlər. Ġstirahətdən sonra axĢam saat səkkizdə kəĢf qolları buraxıb yola çıxırlar. Bu dəstə 1906-cı il 17 avqust gündüz saat dörd radələrində Saqqarsuya yetiĢib, əvvəlcədən miniklər və bir dəstə mühafizəçiylə göndərilmiĢ çadırları qurulmuĢ və isidilmiĢ görüncə dəstələr razılıq ilə bir neçə dəqiqə istirahətdən sonra, daha aram tutmayaraq ətrafı dolanıb o yaxınlıqda baĢ vermiĢ ümumi qətli mülahizə etməyə baĢladılar. Bu vaxtda axĢama saat yarım qalmıĢdı. Hər tərəfə baxırdın, qar ilə yağıĢ bərabərlikdə yağıb, hər tərəfdən yeyin bir hal ilə bir-birinə toxunan küləklər çadırların mıxlarını yerdən 107 qalxızıb insanların üzünə çırpırdı. * Get-gedə Ģiddətlə yağan sulu qan peydərpey əsən küləklər tüfəng saçması kimi adamın üzünə çırpırdı. O elə bir Ģiddətli hal əmələ gətirmiĢdi ki, nə oturmaq, nə də bir yerə getmək mümkün deyildi. Qafan dərəsinin Ģiddətli küləkləri ġəbadək dağlarının zirvələrində toplar kimi guruldayıb hər saatda qarĢımızda qardan yüksək təpələr ucaldırdı. Yarım saat içində hava dörd-beĢ rəngə düĢürdü. Ordubaddan uca dağa qədər yaralıların sayı-hesabı yoxdusa da, yaraları bağlandıqdan sonra Ģəhərə göndərilirdi. Havanın pisliyinə baxmayaraq, bir neçə bələdçi götürüb ətrafı öyrənmək üçün əzm edildi. Saqqarsuyun ətrafında bir qan çalası göründüyündən o tərəfə gedildi. Soyuğun Ģiddətindən qanın üzü buz bağlamıĢdı. Bununla belə daĢın bir tərəfindən damcı-damcı qan sızırdı. Bu halı gördükdə camaatı böyük bir təəccüb və heyrət bürüdü. DaĢın arasında 62 nəfər övrət və uĢaq cənazəsi bir-biri üstə qalaq- qalaq tökülmüĢdü. Bu halı görən camaat çox ağlayıb çadırlarda olan camaata da xəbər verdilər. Camaat övrətlərin bu halını mülahizə etmək üçün bir yerə yığılıb çox ağladılar. Az sonra qadın cəsədlərinin arasından bir sızıltı eĢidildi. Çox diqqət ilə baxdıqdan sonra iki qıçından yaralanıb bihuĢ düĢmüĢ bir övrətin həyat ilə ölüm arasındakı ağır halından nümayan olan bir ah-zarın vücudu meydana çıxdı. Zavallı bacı çadırımıza gətiriləndən sonra huĢa gəldi. Ağlar ikən bu sözləri söylədi: "Molla Həsən Əfəndinin yanında olan biz övrət tayfaları o mərhumun doğrandığını görüb qaçaraq bu daĢın arasına pənah gətirdik. Molla Həsən Əfəndinin iĢini qurtarandan sonra bir dəstə erməni yetiĢib bu qətl olmuĢları bu hala qoydu. Mənim də bədənimin yarısı eĢikdə qalmıĢdı. Zira, daĢın içində camaat çox olduğundan mənim bədənimə yer olmamıĢdı. Ona görə də bir neçə erməni yetiĢib mənim çöldə qalan qıçlarımı doğramağa baĢladı. Bu halda bir erməni sahib- mənsəbi əlində qılınc yetiĢib məni öldürməyə mane oldu və bu sözləri mənə söyləyib keçdi: - Bizim Qafqazda müsəlmanlarla müharibəmiz vardır. Fəqət, bu müharibələr sünni camaatıyla olmayıb, Ģiələrlədir. Ancaq, siz sünni camaatının baĢına gələn bu qədər vəziyyətlər Osmanlıda Osmanlı sultanının ermənilərin baĢına gətirdiyi müsibətlər xatiri üçün əmələ gəlir. Bu qırğının cümləsini Osmanlı tərəfindən bilməlisiniz! Siz övrətlərə nə qədər cəfalar edilsə, Osmanlıda Sasun, Zeytun, Van diyarlarında hökumət cəfasından islamların əsarəti altına düĢüb islam məzhəbini qəbul edən erməni xanımlarının yarı intiqamı da olmayıbdır". Məzkur övrət yarasının Ģiddətli olması səbəbindən Ģəhərə yox, Pəzməri adlanan islam köyünə göndərildi. Həmən gecəni Saqqarsuda sabah eylədik. Ayın 18-də sübh zamanı namazdan sonra camaatın sığınaq etdiyi meĢəyə girdik. Bir az getdikdən sonra 25 yaĢlarında bir övrət, bir də cavan oğlan cənazəsi * Bu əhvalat müxbirlərin dilindən və yazısından eĢidilməyib. Fəqət həqiqət gözü ilə baxılıb təhlil edildikdən sonra bu tarixə yazılmıĢdır. Oxçu-ġəbadək hadisələrini kifayət qədər yazmaq uzun zaman tələb edər və bu tarix qədər həcmə möhtacdır. Buna görə də bu qədər məlumat verməklə kifayətlənirik. Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|