2-Dünyagörüşü anlayışı, onun məzmunu, strukturu və tipləri
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Con Berklinin konsepsiyasının başlanğıc nöqtəsi Lokkun birinci və ikinci keyfiyykəti fərqləndirməsi oldu. Əgər Lokk birinci keyfiyyətin obyektiv mövcudluğunu qəbul edirdisə də, Berkli bütün keyfiyyətləri ikinci hesab edirdi. Berkli belə qənaətə gəlir ki, ideya yalnız insanın hisslərində mövcuddur. Onlar heç vaxt bizdən kənarda olan və adətən, haqqında düşünülən şeyərin əsli ola bilməz. İdeya yalnız ideyaya oxşayır, o başqa heç nəyə oxşaya bilməz. O, materiyanın mövcudluğunu inkar edir və yalnız “ideya” və “hissi” fərqləndirən insan şüurunun mövcudluğunu qəbul edir. Ideya- bizim subyektiv qavrayışımıza verilən keyfiyyətdir, hiss isə- mənəvi fəaliyyətinin qeyri-maddi subyektinin fəaliyyətini qavrayandır. Berklinin fikrincə, ideya passivdir, hiss isə, əksinə, fəaldır. O qeyd edir ki, “ideya” anlayışına “şey” anlayışına nisbətən üstünlük vermək lazımdır. Berklinin müasiri, onun təsirini öz üzərində hiss edən, Berklidən fərqli olaraq skeptik, aqnostik David Yum fi biliyin vəzifəsini varlığın adekvat dərk olunmasında deyil, praktiki fəaliyyəti müəyyən istiqamətə yönəltmək üçün rəhbərlik etməyə qadir olmaqda görürdü. O, dəqiq biliyin yeganə predmetini riyaziyyatın obyektlərini - kəmiyyət və rəqəm- hesab edirdi. Tədqiqatın bütün digər obyektləri yalnız əlaqə faktlarına aiddirlər, bunlar məntiqi sübut oluna bilməzlər, sırf təcrübədən çıxarılırlar. Yum skeptisizmin prinsiplərinin şərhinə uyğun olaraq özünün varlıq, kosmologiya, psixologiya, idrak nəzəriyyəsi, etika haqqında təlimini qurur. O, ontologiyada substansiya kateqoriyasının mövcudluğunu inkar edir. Substansiya ideyasını ayrı-ayrı keyfiyyətlərin məcmusu ideyasına gətirib çıxarır. Yum kosmologiyada fəlsəfənin ikişafı ilə irəli sürülən bütün kosmoloji sistemləri tənqid edir. Etikada o, utilitarizm nəzəriyyəsini inkişaf etdirir, faydalılıqda bizim mənəvi işlərimizin meyarını görür. Din fəlsəfəsində o hər cür müsbət din adlanan dini, Allah haqqında fəlsəfi təlimi rədd edir. Yuma görə, din əxlaqın əsası ola bilməz. O, mövhumatın xüsusi təzahürləri üzərində xususilə dayanır. Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|