2 Naxçıvan Dövlət Universiteti

- 40 -
 
 
tənəffüs  orqanları,  zədələnmiş  xarici  örtük  vasitəsi  ilə  orqanizminə  daxil  olur.Zədələnmiş  xarici 
örtükdən  varroa  gənəsi  ilə  yoluxması  dahada  təhlukəlidir.Q.İ.İqnateva  1983  septisemiya  ilə  
xəstələnmiş arı ailəsindən topladığı 560 varroa yakobsoni gənəsini müayinə etdikdə 186 nümunədə 
32,8%  törədicinin  olduğunu  müəyyənləşdirmişdir.Varroa  gənəsi  septisemiya  törədicisinin  sahibi 
olmaqla mikrobları sağlam arılara keçirir.                                                                                             
 
Törədici  gənə    və  başqa  parazitlə    arı  orqanizminin  kutikulasına,  traxeyasına,  həmçinin 
bağırsağına keçir.Hemolimfada çoxalaraq müxtəlif orqanlara düşür. Keyfiyyətsiz yem, beçə vermə, 
dövrü  mum  istehsalının  güclənməsi,  arıxananın  nəm  yerdə  yerləşdirilməsi  və  digər  amillər 
törədicinin arı orqanizmində inkişafına şərait yaradır.    
                                                                                                    
 
Xəstəlik  kəskin  və  xroniki  gedişlidir.  Xronoki  halda  arı  ölümü  az  olur.  Xəstəliyə  bütün  arı 
cinsləri  müxtəlif  yaşda  olan  işçi,  ana  və  erkək  arıları  yoluxur.Xəstələnmiş  arılar  əvvəlcə  narahat 
olur,  yemdən  imtina  edir,  zəifləyir  və  döş  əzələləri  ağır  zədələndiyindən  uçma  qabiliyyətini 
itirirlər.Arılar  pətəkdən  sürünərək  çıxır,qanadlarını  çırpır,  qıcolma,  qarıncığın  titrəyici  yığılması, 
ətrafların,  xortumun  əsməsi  əlamətləri  ilə  ölürlər.  Xəstə  arıların  hemolimfası  mikrobun  artıb-
çoxalması  ilə əlaqədar parlaq-çəhrayı  rəngini itirərək ağımtıl  olur.Ölmüş arının baş və qarıncığını 
ayırıb,  döşünü  barmaqla  sıxdıqda  hemolimfa  damcısı  bayıra  axır.Törədici  əzələlərdə  olduqda  bu 
orqanları  əhəmiyyətli  dərəcədə  dəyişir.  Döş  əzələləri  əvvəlcə  bulanıq-boz,  sonra  çəhrayı  və  qara 
rəng alır.Əzələ quruluşu pozularaq yumaq kütləsinə çevrilir.Arı cəmdəyinə toxunduqda o ayrı –ayrı 
seqmentlərə  parçalanır.Ətraf  mühitin  temperatur  və  rütubətdən  asılı  olaraq  cəsəd  bəzən  öz-özünə 
dağılır.Törədicisinin hemolimfasında və həzm traktında inkişafı həzm prosesinin pozulmasına səbəb 
olur.Xəstə arılarda diareya müşahidə olunur.Ölmüş arılardan pis qoxu gəlir, yaz fəslində daha çox 
olur.      Septisemiya  xəstəliyi  təsərrüfatlara  ciddi  iqtisadi  ziyan  vurur.Bu  xəstəliyə  Masallı,  Ağdaş, 
Kürdəmir, Lənkəran, Ağsu  rayonlarında rast gəlindi.Bu xəstəliyin“Kənd təsərrüfatı heyvanlarının 
infeksion xəstəliləri şöbəsi “ndə müayinə işi aparılmışdır.   
                       
       TƏDQİQATIN MATERİAL VƏ METODLARI    
Canlı, xəstə ölmüş  arının döş əzələlərindən, bağırsağından, hemolimfa (qan limfası)  və arı 
zəhərindən,  həmçinin  açıq  və  örtülü  qovuq  sürfələrindən  (işçi  və  erkək  arı  sürfələrindən)  steril  su 
əlavə etməklə suspenziya hazırlanmışdır.Həmin suspenziyadan   ƏPA, ƏPB, Endo, Vismut sulfata 
əkilir.37°C-də  24-48  saat  müddətinə  termostata  qoyulur.  ƏPA,  ƏPB,  Vismut  sulfatda  yaşılımtıl 
yapışqanvari  kütlə  əmələ  gəlir.  Yaşılımtıl  rəng  bu  mikrobun  xarakterik  rəngidir.Endo  qida 
mühütində koloniyalar çəhrayı rəngdə olur. 
Klinik  əlamətlərə,  mikroskopik,  bakterioloji  müayinələrə  (törədicinin  ayrılmasına), 
antibiotiklərə  həsaslığına  görə  yoxlamaqla  diaqnoz  qoyulur.  Sodaçov  üsulu  ilə  də  bu  xəstəliyə 
diaqnoz  qoyulur.  Xəstəliyin  diaqnostikasında  diaqnostik  serumlardan  damcı  aqlyutinasiya 
reaksiyasından istifadə etmişik. 
 
                                                                       
Müalicədə  gentametsindən,  neometsindən,eritrometsindən  antibiotiklərindən,    bee  Agra, 
polivit, bio bee dərmanlarından istifadə olunur.                                         
Mübarizə 
tədbirləri.  Pətəklər  mexaniki  təmizlənir.Xəstə  arı  ailələri  dezinfeksiya  edilmiş  pətəklərə 
köçürülür.Dezinfeksiya edici kimi 1-3% li hidrogen peroksid, 0,5% -li qarışqa turşusu tətbiq edilir.   
Hal-hazırda  yuxarıda göstərilən xəstəliyə qarşı dezinfeksiya məqsədilə natrium hipoxlorit maddəsi 
sınaqdan keçirilir. 
                                     
 
 
ABSTRACT 
Ağanisə  Safarova                                                                                               
Avtandil Yusifov                         
                                          
EPİZOOTOLOJİ  STUATİON STATE OF THE SEPTİSEMİYA İLLNESS İN   
AZERBAİJAN İN THE BEES AND İMPROVE OF THE MEASURES CEREMONİES OF 
FİGHT 
 
It  damages  the  infectious  illnesses  to  apiculture  economy  farm  seriously.  This  diminishes 
decreases  quantity  of  the  harvests  products  of  honey  and  some  bee  from  the  illness.  Preventive 
measures are implemented of the infectious  illnesses for to prevent. Illness rainy when this passes 

---

- 41 -
 
 
and plants given honey happen when summer is not enoygh. When septisemiya happens is changed 
and  dry  place  of  the  apiaries  the  illness,  it  is  moved  to  the  sunny  place  Measures  of  cure, 
prophylaxis, disinfection arecarried.                                                
                                                                                                       
  
РЕЗЮMЕ 
                                                                                                                            Аjтандиу Сафарова 
                                                                                                                          Автaндил Юсифов 
 
ЭПИЗООТИЧЕСКАЯ МЕРЫ БОРЬБЫ С  БОЗНЯМИ И УЛУЧШЕНИЕ 
ПОЛОЖЕНИЯ  СЕПТИЦЕМИИ ПЧЕЛ. 
 
 Инфекционные  заболевания  вызывают  серьёзный  ущерб  пчеловодству  ферм.  Это 
заболевание  уменьшает  количество  меда  и  продукты  пчеловодства.  Необходимо 
профилактические  меры  по  предотвращению  инфекционных  заболеваний.  Заболевание 
возникает,  когда  летом  появляются  дождливые  погоды  и  нарушаются  и  кормления  пчел. 
Лечение,профилактика,Bедетсядезинфекция.                                                                                                                         
 
  
                                                                
 
 
 
                                                                                                                              
                                                                                                                      
 
 

---