2 Naxçıvan Dövlət Universiteti

- 38 -
 
 
от клещей варроа» 1977 
3. Т. Ф. ДОМАЦКАЯ, Н. М. СТОЛБОВ «35 лет лаборатории по изучению болезней пчёл 
ВНИИ ветеринарной энтомологии и арахнологии» (ж-л «Пчеловодство» № 9, 2009) 
 
ABSTRACT 
 
It is very important to learn tick fauna in order to multiply bees and requirements to bees 
products.  
Bees tick fauna is different. Ticks degrade productivity of honey bees and sometimes destroy 
them.  They  have  different  damaging  forms.  They  must  be  learned  infectious  illness  and  ticks  in 
order struggle against them. 
They are different ways to protect them.  
The tick fauna of bees is araxnoz, entomoz, protozoy and helmintoz type, that is why illnesses 
are  infectious  and  parasitical.  So  the  ways  to  solve  illnesses  are  various.  The  diagnoses  of  illness 
must be exactly right. 
Healthy bees infected from ill larva and ill bees. 
 
РЕЗЮМЕ 
 
ПАРАЗИТАРНЫЕ И ИНФЕКЦИОННЫЕ БОЛЕЗНИ ПЧЕЛ И МЕТОД БОРЬБЫ  
ПРОТИВНИХ 
  
Паразитарные  и  инфекционные  болезни  пчел  вызываемые  различными  вирусами, 
грибами  и  паразитами.  Эти  болезни  быстро  распрастраняються,  паражают  расплод,  так  и 
взрослых  пчел  и  проводить  к  большим  потерям  на  пасеке.  Позтому  так  важно  вовремя 
распознать инфекционные болезнь пчел, чтобы как можна быстрее принять соответствущие 
меры к лечению и предотвратить распространение болезни по всей пасеке. 
Больные  пчелиные  семьи  меньше  собирают  корма,  слабо  развиваются  и  требуют 
систематического подсиливания за чет здоровых семей, но главное  они менее жизнестойки, 
продолжительность жизни пчел в больной семье значительно короче в сравнении с пчелами 
здоровых семей, вылетая из теплиц в прохладную погоду, многие пчелы юльных семей сразу 
же  коченеют  и  гибнут.  Успешное  оздоровление  пчелиных  семей  возможно  только  при 
одновременном  лечении  пчел  и  проведении  санитарных  и  зоотехнических  мер, 
направленных на удаление из гнезда возбудителей болезней, подсиливание слабых семей за 
счет здоровых и обеспечение их в достаточном количестве кормами. 
Освобожденные  от  пчел  ульи,  рамки,  холстики,  подушки  и  прочий  инвентарь 
подвергают механической очистке с последующей дезинфекцией путем обжигания паяльной 
лампой или кипячением, погружением в дезинфицирующие растворы согласно Инструкции 
о мероприятиях по предупреждению и ликвидации заразных болезней. Для предотвращения 
болезней надо строго выполнять профилактические мероприятия. Если же болезнь возникла, 
то  лекарства  применяют  по  назначению  ветеринарного  врача  в  требуемых  дозах  и  с 
соответствующим  сроком  действия,  помня,  что  у  слабых  семей  разница  между  лечебной  и 
токсической дозами лекарств уменьшается. 
 
                                                   
 
 
  
 
 

---

- 39 -
 
 
 UOT  638.1       
                        
                                                                                                                   AĞANİSƏ SƏFƏROVA  
 
 
 
 
 
                                                     AVTANDİL YUSİFOV  
Baytarliq Elmi-Tədqiqat İnstitutu 
 
AZƏRBAYCANDA ARILARIN SEPTİSEMİYA XƏSTƏLİYİNİN EPİZOOTOLOJİ 
VƏZİYYƏTİ VƏ MÜBARİZƏ  TƏDBİRLƏRİNİN TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ 
 
Açar sözlər : arı, arı ailəsi, bakteriologiya, hemolimfa, sürfə, arıxana  
Key words: bee, bees family, larva, hemolimfas, bacteriologiya 
Ключевые слова : пчел, пчелиная семья, гемолимфа, расплод, пасека,  
 
  
бактериология   
 
Təbiətdə  geniş  yayılmış  Psevdomonas  bakteriyasına  yetişkən  bal  arılarının  mədə 
bağırsağında  rast  gəlinir.  Septisemiya  haqqında    ilk  dəfə  1888  –ci  ildə  Çeşayr  məlumat 
verilmişdir.1928–ci  ildə  C.E.Bernsayd    ABŞ-da    tədqiqatlar  aparmışdır.  C.E.Bernsayd  arıların 
məhvini  pətək ətrafında və pətəkdə  müşahidə etmişdir. Ondan  alınmış kulturanı sağlam arıların 
hemolimfasına  ötürmüş  və  bu  arıların  sürətlə  məhvinə    səbəb  olmuşdur.  Bernsayd  G.F  bu 
mikroorqanizmə  Basillus  apisepticum  adı  vermiş,  xəstəliyi  isə  septisemiya  adlandırmışdır.  
 
Metçuk  Tomaşevskiy  1965-ci  ildə  Polşada  qeyd  etdi.Septisemiya  arılarda  1958-ci  ildə  
Avstraliyada, Avropada və Amerikada təsdiq olunmuşdur. 
 
Xəstə  arılarda  iştahsızlıq  qeyd  olunur.Ölmüş  arılar  pis  qoxu  verir.Sineqnoy  çöpləri  geniş 
yayılmış bakteriyadır, potogenin eksperimentində ipək qurdları, çəyirtkələr arasında epizootiya baş 
verir. Bu mikroorqanizm psevdomonoz törədicisi quşlarda, göyərçinlər, insanlarda, balıqlarda olur.  
 
H.Zeitlen,  O.Elman  1967  –ci  ildən  bu  mikroorqanizm  təyin  olumuş  şəraitdə  arılar  potogen  
sayılır.Septisemin törədicisi ağ siçanlar, göyərçinlər,dovşanlar üçün potogen ola bilər.                                                
 
Törədici    arıların  mikroorqanizminə  su,  tozcuq  və  nektarla  daxil  olur  .  Ən  çox  yazda 
müxtəlif şəraitdə  mədə-bağırsaqda  intensiv  çoxalır  periferik  membran  ilə  epitelidə  dəyişiklik  olur 
və  diareya  ilə  müşayət  olunur.Mikrob  hemolimfaya  daxil  olduqda  hemolimfanın  rəngi  ağ  süd 
rəngində olur. 
 
Psevdomonos apiseptikum törədicisinin arının hemolimfasında çoxalması,  onun  ölümü  və 
sonradan  arı  cəsədinin dağılması ilə xarakterizə  olunur.Psevdomonos apiseptikum  polimorf, qram 
mənfi, hərəkətli, spor əmələ gətirməyən, çubuq şəkilli bakteriyalardır.Elektronoqramda septisemiya 
törədicisinin  180  A°  qalınlıqda  üç  qatlı  hüceyrə  divarına  malik  olması  görünür.Onun    arxasında 
sitoplazmanı  hər  tərəfdən  əhatə  edən    üçqatli  sitoplazmatik  membran  yerləşir  sitoplazmanın 
daxilində  kontur  şəkilli  vakuollar  olur.  Psevdomonos  apiseptikum        60-63°  C  –yə  qədər 
qızdırıldıqda mikrob virulentliyini  itirir, həyat qabiliyyətinin saxlayır.73-74°C-yə qədər qızdırdıqda 
törədici 30 dəqiqəyə, 100°C-də isə 3 dəq. ölür. Günəş şüaları  və formalin  buxarı törədicini 7 saata 
öldürür.Günəş  şüaları  düşməyən  arı  cəsədlərində  mikrob  1  aya  qədər  yaşayır.  Xəstəlik  törədicisi 
1:90 nisbətində duruldulmuş fenolda, 10, 0,5%-li hidrogen peroksiddə, 25, 0,5%-li qlutat aldehiddə, 
5,5%-li  nirtan  və  demp  məhlullarını    60°C  qızdırdıqda  isə  35  dəq  yaşayır.Pətəkdə  törədici  həyat 
qabiliyyətinin  yay  dövrü  16-28  °C    temperatur  nisbi  rütubət  29-75%  olduqda  35  günə,  payız,  qış 
dövrü 2-25°C də və 60-98% nisbi rütubətdə 150 günə qədər saxlayır. Şan gözcüklərində törədicinin 
yaşama qabiliyyəti temperatur və rütubətdən asılı olaraq 40 gün ola bilir, payız və qışda 180 günə 
kimi yaşaya bilir.Varroa gənəsinin orqanizmində septisemiya mikrobu 12-14 gün, cəsədində isə 25-
30 gün həyat fəaliyyətini saxlayır. Hal-hazırda bu xəstəlik bir çox ölkələrdə (İngiltərə, ABŞ, Polşa, 
Fransa,  İsveçrə,Avstraliya,  Bolqarstan,  Rusiya  və  digər  MDB  ölkələrində)  qeydə  alınmışdır.  
Arıların  septisemiyası  daha  çox  yaz  və  payız  bəzən  yayda  müşahidə    olunur.Yaz  fəslində 
xəstəlikdən  20%  -ə  kimi  ölüm  olur.Ağır  hallarda  kəskin  gedişdə  3-4  günə  ailə  məhv  olur.  Arı 
ailələri  bu xəstəliklə  yanaşı  varroatoz və akarapidozla da  yoluxarsa o zaman onlarda ölüm halları 
daha tez baş verir.                                                                                                                                                      
 
Xəstəliyin  mənbəyi    xəstə  arılardır.  Psevdomonos  apiseptikumun  törədicisi  həzm  traktı  və 

---