2013, Ankara Kauçuk ve Plastik Ürünler İmalatı İş Kolunda Risk Esaslı Programlı Teftiş

42
karıştırılmaktadır. Lastik hamurunda kullanılan hammaddelerin sınıflandırılması Şekil 4’de gösteril-
mektedir.
Karıştırma işlemi Banbury Mixer, Intermix Rolling Mixer veya Roll Mills adıyla anılan karıştırıcılarda ya-
pılmaktadır. Banbury mikserlere ham kauçuk ve ilgili kimyasallar (kükürt, silika vb.) besleme ağzından 
verilirken karbon siyahı ve yağlar genelde direkt olarak enjekte edilmektedir. Hava basıncıyla işleyen 
baskı silindiri, malzemeyi mikserin karışım odasına iteklemektedir. Farklı hızla ve ters istikamette dö-
nen helisel kanatçıklı rotorlar birbirine doğru dönerken iç yüzeylerinde malzemeyi sıkıştırarak ve 
kendi aralarında karışımı ezerek homojen karışım sağlamaktadır. Daha sonra oluşan homojen hamur 
boşaltma ağzından alınıp kalender millerde haddelenmektedir. Haddelenerek şerit haline getirilen 
hamur, yapışmayı engellemek amacıyla sabunlu sudan geçirilerek Wig Wag denilen istifleme araçları 
ile paletlerin üzerine istiflenip diğer proseslerde kullanılmak üzere hazır gele getirilmektedir.
Karıştırma ve haddeleme işlemleri şematik olarak Şekil 5’de gösterilmektedir. Karıştırma işleminin 
yapıldığı üretim hattı Şekil 5’de gösterildiği gibidir.
Şekil 4: Lastik hamurunda kullanılan hammaddeler

---

43
Şekil 5: Karıştırma ve haddeleme işleminin şematik gösterimi
Karıştırma ve haddeleme işlemlerinden geçirilerek şerit haline getirilen lastik hamurunun bir kısmı 
tekrar banbury miksere giderek yine karbon karası ve çeşitli kimyasallar eklenmek suretiyle karıştırılıp 
bir sonraki işleme hazır hale getirilmektedir. Şerit halindeki lastik hamurunun bir kısmı da sırt ve ya-
nak üretiminde kullanılmak üzere ekstrüzyon işlemine tabi tutulmaktadır.
 Ekstrüzyon İşlemi 
Karıştırma ve haddeleme işlemlerinden geçerek şerit haline getirilen lastik hamuru lastiğin sırt ve 
yanak bölgelerinde kullanılmak üzere ekstrüzyon işlemine tabi tutulmaktadır. Lastik hamuru ekstrü-
derlere besleme ağzından verilmekte olup dönen sonsuz vida marifeti ile ısınarak (friksiyonla) kalıp 
ağzına itilmektedir. Kalıp sayesinde şerit halinde istenilen profilde çıkan lastiğin sırt ve yanak bileşen-
leri tanımlanmış boylarda kesilmektedir. 
Kalenderleme İşlemi
Kalenderleme, çelik ve tekstil esaslı kord bezlerinin her iki taraftan ince bir tabaka halinde kauçuk ile 
kaplanması işlemidir. Kalenderleme ünitelerinde üretimin ihtiyacı olan çelik kord kaplama, astar ve 
levha çekimi yapılmaktadır.  Kalenderde uniform genişlikte ve kalınlıkta, yüzeyi düz ve lekesiz, tekstil 
kordun lastikle kaplanmış levhaları hazırlanmaktadır. 

---

44
Kalenderleme işlemi uygulanan tekstil dokumalar rayon, naylon ve polyester esaslı olup, bu mater-
yaller lastikte karkas (ham lastik) bölgesinde kullanılmaktadır. Bu işlem sonunda elde edilen kauçuk 
ve tekstilden (veya çelik kordlardan) oluşan sağlam yapıdaki “kumaş” lastiğin karkas ve kuşak bileşen-
lerinin imalinde kullanılmaktadır. Çelik bazlı kordların kalenderlenmesi ile elde edilen çok sağlam ya-
pıdaki “kumaş” ise genellikle kuşak bileşeninin imalinde ayrıca tam çelik lastiklerde gövde katı olarak 
da kullanılmaktadır.
Kalenderleme işleminden elde edilen kaplamalar lastik cins ve ebadına göre çapraz kesici makineler-
de kesilerek lastik imal bölümüne gönderilmektedir.
Topuğun Hazırlanması
Topuk, gövde katını tutan ve kordlardaki gerilmeyi taşıyan lastiğin en kuvvetli imal edilmiş parçasıdır. 
Topuk sayesinde lastik janta sıkı sıkıya tutunmaktadır. Farklı kalınlıkta ve adette topuk tellerinin bir 
araya getirilerek karışım hamuruyla kaplanmasıyla istenilen ebat ve sarımda topuk teli demeti üre-
tilmektedir.  Daha sonra da topuk kılıfı, topuk dolgusu gibi bileşenlerin eklenmesi ile lastiğin topuk 
bölgesi oluşturulmaktadır.
Ham Lastik İmali
Astar, gövde katı, sırt ve topuk gibi bileşenler, genellikle ana yapı en alt kattan (astar) başlamak üzere 
katlar, sonra topuk, daha sonra sırt ve yanaklar istenilen geometride, ölçü ve ebatlarda bir araya ge-
tirilerek elde edilen ve henüz pişmediği için yumuşak bir yapıda olan ham lastik imali şu adımlardan 
oluşmaktadır:
Astar, gövde katı ve yanaklar tamburun üzerine sarılmaktadır. Topukların pozisyonunun ayarlanması, 
kat kenarların topuk demeti üzerine sarılması ve yanakların birleştirilmesi aynı anda eş zamanlı olarak 
yapılmaktadır.
Kuşaklara sırt ve yanak kauçukları eklenmektedir ve bu aşamada (otomobil ve hafif ticari araç las-
tiklerinde geçerli olmak üzere) lastiğin güçlendirilmesi için kuşakların üzerine spiral naylon kuşak 
sarılmaktadır. Bu işlemden sonra, ham lastiğin pişirme torbasına yapışmasını önleyici tedbirler alı-
narak ham lastik pişirmeye hazır hale getirilmektedir. Kamyon lastiği üretiminde de benzer bir işlem 
(proses) izlenir.
Pişirme İşlemi
Ham lastikler yükleyicilerle (loader) vulkanizasyon preslerine yüklenerek pişirme işlemine tabi tutul-
maktadır. Basınç altında ve yüksek sıcaklıkta genel olarak kükürt ve hızlandırıcıların yardımıyla poli-

---

45
mer zincirleri arasında kimyasal bağlar oluşturulması işlemine vulkanizasyon (pişirme) denir. Vulka-
nizasyon sonrasında lastiğin kopma mukavemeti ve elastikiyeti artarken akışkanlığı, yapışkanlığı ve 
plastizitesi azalır. 
Ham lastikler özel kalıplar içerisinde belirli bir sıcaklık ve basınç altında önceden tanımlı zaman dili-
minde (35-65 dakika) pişirilerek lastik, istenilen boyut, desen ve ebada getirilmektedir. Ayrıca lastiğin 
yanak markalaması ve taban deseni de bu aşamada yapılmaktadır.
Bitirme İşlemleri/Ürün Kontrol 
Pişirme işleminden geçen lastikler son olarak bitirme ve kontrol işlemlerine tabi tutulmaktadır. Bu 
işlemler tıraşlama, el ve gözle kontrol, otomatik kontrol ve performans testlerinden oluşmaktadır. 
Tıraşlama işlemi, pişirme sonrası kalıptan çıkartılan lastiğin gövdesindeki çapakların temizlenmesi 
işlemidir.
El ve gözle muayene, tıraşlama işleminden sonra çalışanlar tarafından yapılan ve lastikteki gözle gö-
rülebilen hataların kontrolüdür. Kontrol masasına konulan lastik, döndürülerek sırtında merkez çizgi-
si, vent delikleri, flaş, desenlerde bozulma gibi özürler olup olmadığı kontrol edilmektedir.
Otomatik kontrol, lastiğin istenilen kalite ve boyutlarda olup olmadığının kontrol edildiği aşamadır. 
Bu aşamada X-Ray kontrol cihazları kullanılmaktadır. Lastiğin üzerine elektromanyetik ışınlar gönde-
rilerek elektronik resimleme yapılmaktadır. Yapılan bu resimlemede lastiğin çelik ve tekstil konfeksi-
yonlarındaki düzensizliklere ve hatalara bakılmaktadır.
Ayrıca üretimdeki her partiden alınan numune lastiklere bazı performans testleri (balans, kuvvet de-
ğişim testi,  yol testi, su ile patlama testi vb.) de uygulanmaktadır. Bu işlemler, lastik performansının 
onaylandığı ve güvence altına alındığı son üretim aşamasıdır.
Binek otolarda kullanılan bir lastiğin, kullanılan hammaddeden son haline gelinceye kadar geçtiği 
üretim aşamalarını gösteren üretim akış şeması Şekil 6’da verilmiştir. Kamyon, iş makineleri, uçak vb. 
araçlarda kullanılan lastiklerin üretim akışı Şekil 6’da gösterilen akış şemasına benzer olup, kalen-
derleme ve yarı mamul ürün imalatında geometriden, ölçü ve ebatlardan ve kullanım amacından 
doğan farklılıklar üretim akışında görülmektedir.
 

---