zarbga qarshilik ko’rsatishi
deb, zarb kuchlar ta’siri ostida
materialning emirilishga qarshilik ko’rsatish xossasiga aytiladi. Bino va inshootlardan
foydalanish davomida ba’zi qurilmalar dinamik (zarb) kuchlarga yo’liqadi (masalan,
temirchilik bolg’asining zarbi tushadigan poydevor, bunkerlar, yul qoplamlari). Mo’rt
materiallar zarb kuchiga chidamsizdir.
Materiallarning qattiqligi
unga nisbatan ancha qattiq materialning kirishiga
qarshilik ko’rsatish hossasidir.
Bu hossa pol va yo’l qoplamlarida foydalaniladigan
materiallar uchun katta axamiyatga ega. Bundan tashqari materialning qattiqligi unga
ishlov berish sermexnatliligi bilan tavsiflanadi.
Material qattiqligini aniqlashning bir necha usullari mavjud. Yog’och- taxta,
beton qattiqligi namunalarga po’lat sharchani bosib aniqlanadi. Qattiqlik darajasi xaqida
sharchaning kirish chuqurligi bo’yicha yoki xosil bo’lgan diametri bo’yicha aniqlanadi.
Tabiiy tosh materiallarning qattiqligi qattiqlik shkalasi bo’yicha aniqlanadi (Maos
usuli). Shkalada maxsus saralab olingan minerallar shunday ketma-ketlikda
joylashtiriladiki, bunda tartib bo’yicha navbatdagi mineral oldingi mineralda chiziq
(tirnoq izi) qoldiradi, o’zi esa chizilmaydi. (3- tajriba ishidagi jadval raqami qo’yiladi).
Masalan, agar sinalayotgan material apatit bilan chizilsa, o’zi plavik shpatda iz qoldirsa,
u holda uning qattiqligi 4,5 ga teng bo’ladi.
Materialning edirilishi
– ediruvchi kuchlar ta’siri ostida uning hajmi va
massasining o’zgarish xossasidir. Pol, zina, yo’lak va yo’l uchun materiallarni qo’llash
materiallrning ediriluvchanligiga qarab belgilanadi. Materiallarning ediruvchanligi
tajribada maxsus mashinalar – edirish charx toshlarida aniqlanadi.
Eyilish
deb, edirilish va zarb birgalikda ta’sir qilganda materialning buzilishiga
aytiladi. Materialga bunday ta’sir yo’l qoplamlari, pollar, bunkerlar va shu kabilardan
foydalanishda sodir bo’ladi. Materiallarning eyilishga qarshiligi maxsus aylanadigan
barabanlarda sinab aniqlanadi.
Dostları ilə paylaş: |
