4-mavzu: Hujjatlarning bibliografik tavsifini tuzishning umumiy metodikasi Reja: Bibliografik tavsifning ta’rifi 2

Cutter va lug‘at katalogi qoidalari
Lug‘at katalogi uchun “Cutter va qoidalari”ning “Bibliografik tavsifning nazariy asoslari” deb nomlangan inshoning 9-bandida muallif Charlz Katter tomonidan lug‘at katalogidagi ma’lumotlarni tartibga solish uchun taklif qilingan yondashuvni muhokama qiladi. Cutterning so‘zlariga ko‘ra, lug‘at katalogining asosiy maqsadi faqat rasmiy sarlavhalarga tayanmasdan, ko‘pchilikka ma’lum bo‘lgan atamalardan foydalanish orqali kutubxona fondi mazmuniga kirishni ta’minlashdir. Ushbu yondashuv foydalanuvchilarga tavsifning istalgan elementi, masalan, muallif, sarlavha yoki mavzudan foydalangan holda narsalarni qidirishga imkon beradi, bu esa katalogni foydalanuvchilarga qulayroq va samaraliroq qiladi. Bundan tashqari, Cutter ma’lumotlarga kirish va qidirishni osonlashtirish uchun ma’lum qoidalarga asoslangan katalogdagi yozuvlarni tizimli tartibga solish zarurligini ta’kidladi.
Lubetskiy va xalqaro standart bibliografik tavsif
Bibliografiya olamida Lyubetski ko‘p tilli kataloglashtirish masalalarini yengish uchun universal bibliografik tavsifni ishlab chiqish kerakligini taklif qildi. Uning g‘oyasi bibliografik resurslarni izchil tavsiflash bo‘yicha ko‘rsatmalarni taqdim etadigan Xalqaro standart bibliografik tavsif yaratilishi bilan amalga oshirildi. Xalqaro standart bibliografik tavsif sarlavha, nashr, nashr va jismoniy tavsif kabi turli elementlarni o‘z ichiga oladi va bibliografik yozuvlarni yaratish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. U o‘zaro hamkorlikni ta’minlaydi va bibliografik ma’lumotlarni turli kutubxonalar va tizimlar bo‘ylab almashishni osonlashtiradi.
Bibliografik tavsif kutubxona va axborot fanining asosiy jihati bo‘lib, axborot resurslarini tashkil etish va qidirish imkonini beradi. Bibliografik tavsifning nazariy asoslarini yaratish maqsadida vaqt o‘tishi bilan turli nazariy asoslar taklif qilingan va ishlab chiqilgan.
Masalan, 19-asr o‘rtalarida ishlab chiqilgan Panizzi tamoyillari kutubxona materiallarini tavsiflash va kataloglashtirish uchun asos yaratdi. Yana bir muhim nazariy asos 20-asr oxirida Xalqaro kutubxonalar uyushmalari va institutlari federatsiyasi (IFLA) tomonidan ishlab chiqilgan Xalqaro standart bibliografik tavsif (ISBD) hisoblanadi. ISBD turli formatdagi bibliografik obektlarni tavsiflash bo‘yicha ko‘rsatmalar beradi, bu manbalarni topish va ulardan foydalanishni osonlashtiradi. Ushbu nazariy asoslar kutubxona fondlarini tashkil etish va ulardan foydalanish uchun zarur bo‘lib, kataloglashtirish qoidalari va standartlarini ishlab chiqish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.