5 qeyri-SƏLİS Çoxluqlarin və qeyri-SƏLİs məNTİQİn təTBİQLƏRİ

Tərif 68. Üçbucaq konorma.

– Üçbucaq konorma 
[0,1] [0,1]

-dən [0,1]-ə təsir edən iki 
yerli funksiyadır, yəni 
: [0,1] [0,1]
[0,1]



, üçbucaq konorma birləşmə, cəbri cəm, 
məhdud cəm, ciddi (
drastic
) cəm və dizyunktiv cəmi (bax 2.2) əhatə edir. Üçbucaq 
konorma ilə əlaqəli əməliyyatlar bütün 
,
[0,1]
x y

üçün təyin olunur:
birləşmə
max( , )
x
y
x y


, 
cəbri cəm
x
y
x
y
xy





, 
məhdud cəm
min(1,
)
x
y
x
y



, 
ciddi (drastic) cəm
,
0 ,
,
0 ,
1,
,
0 ,
x
y
x
y
y
x
x y











dizyunktiv cəm
max{min( ,1
), min(1
, )}
x y
x
y
x y



(
. 
Üçbucaq normalar təxmini mühakimələrdə konyuksiyaların, konormalar isə dizyuksiyaların 
təyin olunması üçün istifadə olunur. 
Tərif 69. Qeyri-səlis konyuksiya.
Qeyri-səlis konyuksiya bütün 
u
U

və 
v
V

üçün 
aşağıdakı kimi təyin olunur. 
( ) *
( ) /( , )
A
B
U V
A
B
A B
u
v
u v








burada 

üçbucaq normanı təsvir edən operatordur.
Tərif 70. Qeyri-səlis dizyunksiya
. Qeyri-səlis dizyunksiya bütün 
u
U

və 
v
V

üçün 
aşağıdakı kimi təyin olunur.
( )
( ) /( , )
A
B
U V
A
B
A B
u
v
u v











---

182 5 QEYRİ-SƏLİS ÇOXLUQLARIN VƏ QEYRİ-SƏLİS MƏNTİQİN TƏTBİQLƏRİ 
burada 


- üçbucaq konormanı təsvir edən operatordur.
Tərif 71. Cümlələrin “VƏ”, “HƏMÇİNİN” birləşdirici operatorları.
Əksər QSK-da 
“VƏ” bağlayıcı Dekart hasili fəzasında qeyri-səlis
 
konyuksiya kimi realizə olunur və 
buraya daxil olan dəyişənlər müxtəlif universumlarda qiymətlər alır. Əgər qeyri-səlis sistem 
qeyri-səlis idarəetmə qaydalar çoxluğu ilə xarakterizə olunursa, onda qaydaların ardıcıllığı 
əhəmiyyət kəsb etmir. Bu da tələb edir ki, “həmçinin” bağlayıcısı kommutativlik və 
assosiativlik xüsusiyyətlərinə malik olsun. Bununla əlaqədar olaraq qeyd edək ki, üçbucaq 
normalar və konormalar bu xüsusiyyətlərə malikdir və “həmçinin” bağlayıcısını 
interpretasiya edə bilər. Ümumiyyətlə, üçbucaq konormaları qeyri-səlis konyuksiya və 
dizyuksiya ilə birgə, üçbucaq normaları isə qeyri-səlis implikasiya ilə birgə istifadə etmək 
məqsədəuyğundur.
Tərif 72. Kompozisiya operatorları.
Ümumi formada kompozisiya operatoru “Sup–

” 
kompozisiyası kimi ifadə oluna bilər, burada “

” hər hansı bir operator, məsələn, min hasil 
və s. konkret tətbiq üçün adekvat olan əməliyyatdır. Ədəbiyyatlarda kompozisiya çıxarış 
qaydası üçün 4 tip kompozisiya operatorları istifadə olunur, o cümlədən, 
sup–min operatoru [23],
sup–hasil operatoru [24],
sup–məhdud hasil operatoru [25],
sup–ciddi hasil operatoru [25].
Yuxarıdakıları yekunlaşdıraraq məntiqi çıxarış mexanizminin iş mərhələlərini aşağıdakı 
kimi formalaşdırmaq olar [20]. 
1.
Hər bir giriş dəyişənin cari səlis qiymətini bu dəyişənin qaydaların şərti hissəsindəki 
mənsubiyyət funksiyaları ilə müqayisə etməklə onun hər bir linqivistik termə mənsub 
olma dərəcəsinin hesablanması (bu mərhələ adətən fazifikasiya adlanır). 
2.
Aktivləşmənin gücünü (
firing strength
) təyin etəmk üçün hər bir qaydanın şərt hissəsinə 
T
-norma əməliyyatlarının (məsələn. min, hasil) tətbiq olunması. 
3.
Akivləşmənin gücündən asılı olaraq hər bir qaydanın səlis və ya qeyri-səlis nəticəsinin 
generasiyası. 
Aşağıdakı üç tip çıxarış mexanizmi misalında qeyri-səlis çıxarış prosedurna baxaq [26]. 
Tip 1.
Hər bir aktivləşdirilmiş qaydanın çıxışı aktivləşmənin gücü (mənsubiyyət dərə-
cələrinin hasili yaxud minimumuna görə) və uyğun qaydanın sağ tərəfindəki mənsubiyyət 
funksiyası əsasında təyin olunur. Bu sxemdə istifadə olunmuş çıxış mənsubiyyət funksi-
yaları monoton olmalıdır [27].
Tip 2. 
Bütün qaydaların çıxışlarında max əməliyyatın tətbiqi ilə ümumi qeyri-səlis çıxış 
əldə edilir. Hər bir çıxış aktivləşmə gücünün minimumu və hər bir qaydanın sağ tərəfdəki 
mənsubiyyət funksiyası ilə təyin edilir. Qeyri-səlis çıxış əsasında yekun səlis çıxışın təyini 
üçün bir neçə sxemlər təklif edilmişdir. Bunlardan, məsələn sahənin mərkəzi, sahənin 
tənböləni, maksimum orta, maksimum meyarı və s. [20,28]. 

---

5.3 Qeyri-Səlis İntellektual İdarəetmə 183