5941 Sayılı Çek Kanununa Göre Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu

5941 Sayılı Çek Kanununa Göre Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu- 

Meryem GÜNAY- Mehmet GÜNAY

 

Türkiye Adalet Akademisi Dergisi (TAAD), Temmuz 2010, Yıl:1, Sayı:2

 

325 

3167 sayılı Kanunda yapılan değişiklik sonucu, bu suçu ilk kez işleyenler 

açısından kaldırılarak, yerine çek bedeli kadar ağır (adli) para cezası geti-

rilmiştir

4

.  

3167 sayılı Kanunun karşılıksız çekin cezalandırılmasına ilişkin 16. mad-

desinin yirmi yıl içinde üç kez kanunla değiştirilmesi ve üç kez de Ana-

yasa Mahkemesinin incelemesine konu olması sisteme yönelik eleştirileri 

artırmıştır.  Ayrıca  1  Haziran  2005  tarihinde  yürürlüğe  giren  5237  sayılı 

yeni  Türk  Ceza  Kanununun  5.  maddesi  uyarınca  bu  Kanunun  genel  hü-

kümlerinin 31 Aralık 2008 tarihi itibarıyla 3167 sayılı Kanunda yer alan 

suç tanımları ile ilgili olarak da uygulaması zorunluluğu nedeniyle 3167 

sayılı  Kanunun  pek  çok  hükmü  uygulanamaz  hale  gelmiştir

5

.  Sisteme 

yönelik eleştiri ve şikâyetlerin giderilmesi amacıyla hazırlanan 5941 sayı-

lı yeni “Çek Kanunu” 20 Aralık 2009 tarihli Resmî Gazete’de yayımlana-

rak yürürlüğe girmiştir.  

Biz de çalışmamızda, 5941 sayılı yeni Çek Kanununda düzenlenen karşı-

lıksız çek düzenleme suçunun, tanımı, oluşumu, faili, unsurları, yaptırımı 

ile  yargılama  usulüne  ilişkin  özel  hükümlerini  yürürlükten  kaldırılan 

                                                                                                                   

hapis cezasının Anayasaya aykırı olmadığını karara bağlamıştır. “....İtiraz konusu ku-

ralın, Anayasa'nın 38. maddesinin sekizinci fıkrası kapsamında değerlendirilebilmesi 

için ilişkinin yalnızca sözleşmeden doğması ve borcun yerine getirilememesi gerek-

mektedir.  Oysa  çek  temelde  sözleşmeden  bağımsız  olarak  kambiyo  hukukuna  özgü 

borç doğuran özel bir havaledir. Bu nedenlerle kural, Anayasa'nın 38. maddesinin se-

kizinci  fıkrasına  aykırı  değildir.  İtirazın  reddi  gerekir.”  Anayasa  Mahkemesi’nin 

11.12.2002 tarih ve 165/195sayılı kararı. (metin için bkz. RG. 26.04.2003/25090). 

4

   “Çağdaş  ceza  hukukunda,  ekonomik  ilişkilerin  gelişmesi  ve  çeşitlenmesi  sonucu  bu 

ilişkilerden doğan ve netice itibariyle cezai müeyyideyi gerektiren eylemlere hürriye-

ti  bağlaşıcı  cezanın  başvurulacak  en  son  çare  olarak  öngörülmesi  “ekonomik  suça 

ekonomik  ceza”  ilkesinin  doğmasına  yol  açmıştır.  Bu  gelişme  nedeniyle  karşılıksız 

çek  keşide  etmek  suçunun  ilk  defa  işleyenlere...  para  cezası  verilmesi,  ancak  çeke 

olan  güvenin  zaafa  uğratılmaması  ve  cezada  etkinliğin  arttırılması  bakımından,  bu 

suçtan mükerrirler hakkında hapis cezası verilmesi uygun görülmüştür.” Bkz. Çekle 

Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanunda De-

ğişiklik  Yapılmasına  İlişkin  Kanun  Tasarısı  ve  Adalet  Komisyonu  Raporu  (1/433), 

Genel Gerekçe, TBMM Tutanak Dergisi Dönem 22, Yasama Yılı: 1, S.58. 

5

   Özellikle, 5237 sayılı TCK’da “ağır para cezası” yerine gün esasına dayalı adli para 

ceza  sisteminin  öngörülmesine  rağmen  3167  sayılı  Kanunda  “ağır  para  cezası”  dü-

zenlemesinin bulunması, yine bu Kanunun yeni TCK’nın genel hükümleri kısmında 

yer alan cezaların şahsiliği ilkesiyle bağdaşmayan düzenlemeleri içermesi ve ayrıca 

karşılıksız çek keşide edilmesini objektif sorumluluk esasına dayalı bir suç olarak ni-

telendirmesi yeni bir Çek Kanunu hazırlanmasında etken olmuştur. KENDĠGELEN, 

Abuzer, Çek Kanunu Tasarısı Taslağının Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi, Hukuki 

Perspektifler Dergisi, Eylül 2006, s.178. 

---

5941 Sayılı Çek Kanununa Göre Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu- 

Meryem GÜNAY- Mehmet GÜNAY 

 

 

Türkiye Adalet Akademisi Dergisi (TAAD), Temmuz 2010, Yıl:1, Sayı:2

 

 

326 

3167 sayılı Kanunda yer alan karşılıksız çek keşide etmek suçuyla karşı-

laştırmalı olarak ele alacağız. Yeni Çek Kanunu (ÇK) ile getirilen yenilik 

ve değişiklikleri inceleyeceğiz. 

I. SUÇUN TANIMI  

3167 sayılı Kanun 16/1. maddesinde çekin üzerinde yazılı keşide tarihin-

den  önce  veya  süresi  içinde  ibraz  edildiği  halde  yeterli  karşılığı  bulun-

maması  nedeniyle  kısmen  de  olsa  ödenmeyen  çeki  keşide  eden  hesap 

sahiplerinin veya yetkili temsilcilerinin çek bedeli tutarında adlî para ceza 

ile  cezalandırılacağı  öngörülmekteydi.  Bu  maddeden  anlaşılacağı  üzere 

3167 sayılı Kanunda  “karşılıksız çek keşide etmek” ve “lehine karşılıksız 

çek keşide edilmek” suç olarak tanımlanmıştı. 

5941  sayılı  Kanunda  ise,  “Üzerinde  yazılı  bulunan  düzenleme  tarihine 

göre kanunî ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak  “karşılıksız-

dır”  işlemi  yapılmasına  sebebiyet  veren  kişi  hakkında,  hamilin  şikâyeti 

üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adlî para cezası-

na  hükmolunur.”(ÇK,  m.5/1)  şeklinde  düzenleme  bulunmaktadır.  Bu 

madde  uyarınca,  çekin  üzerinde  yazılı  bulunan  düzenleme  tarihine  göre 

kanuni ibraz süresi içinde ibraz edildiğinde, çekin karşılığını ilgili banka 

hesabında tam olarak bulundurmamak suç olarak tanımlanmaktadır.  

3167 sayılı Kanundan farklı olarak, 5941 sayılı Kanunun 5/1. maddesinde 

tanımlanan suç, artık “karşılıksız çek keşide etme suçu” olarak da ifade 

edilemeyecektir. Zira burada,  “karşılıksızdır” işlemine tabi tutulan çekin 

düzenlenmesi  değil,  düzenlenen  çekin  kanunî  ibraz  süresi  içinde  ibraz 

edildiğinde,  karşılığının  ilgili  banka  hesabında  tam  olarak  bulundurul-

maması suç olarak tanımlanmıştır.  

II. SUÇLA KORUNAN HUKUKSAL DEĞER 

Çekin,  üzerindeki  düzenleme  tarihi  itibarıyla  kanuni  ibraz  süresi  içinde 

ibrazında karşılığının ilgili banka hesabında bulundurulmaması eyleminin 

suç olarak tanımlanmasıyla, bir ödeme aracı olan çeke güvenin korunma-

sı amaçlanmıştır. Çünkü ekonomi dilinde çek, “kişilerin bastığı özel pa-

ra” olarak nitelendirilmektedir ve piyasada tedavül eden “kişilerin bastı-

ğı  özel  para”nın  büyük  bir  kısmını  oluşturmaktadır.  Dolayısıyla  çeke 

---