8 sinf O’zbekiston tarixi fanining Movaraunnahr va Xurosondagi tarixiy vaziyat mavzusini o’tishda ko’rgazmali vositalardan foydalanish usullar Mundarija Kirish I bob. Movaraunnahr va Xurosondagi tarixiy vaziyat haqida umumiy ma’lumotlar va

I bob. Movaraunnahr va Xurosondagi tarixiy vaziyat haqida umumiy ma’lumotlar va xususiyatlari
1.1. Movaraunnahr va Xurosondagi tarixiy vaziyat haqida umumiy ma’lumotlar
Temuriylar davrining boshlariga qadar, ya’ni XV asrgacha Xuroson va Movaronoronda ijtimoiy munosabatlar hech qachon aniq, aytish mumkinki, mumtoz feodal ko‘rinishlarga o‘tmagan edi. Shohruh (1409-1447), Ulug'bek (1409-1449), Abu Sid (1451-1463) va Sulton Husayn (1469-1506) hukmronligining ayrim yillarida sodir bo'lgan eng yirik feodal birlashuv davrida ham Temuriylar davlati - yoki Temuriylar davlatlari - alohida fiflarga bo'linib ketdi, ular hukmdorlar va ayni paytda mulkdorlar sifatida Temuriylar xonadonining alohida a'zolari tomonidan nazorat qilindi.
Mana shunday qoʻshimcha mulkchilikka misol tariqasida Zohiriddin Boburning otasi Umar Shayx davrida Fargʻonani keltiramiz, u bu mulkni otasi Abu Saiddan67 qoʻshimcha sifatida olgan, xuddi boshqa temuriylar davridagi kabi u davrida ham qoʻshimchalar taqsimlangan. malikalarga davom etdi. Ulardan XV asrga xos. feodal tuzilmalari va feodal davlati shakllandi. Ba'zi xususiyatlar hajmi kattaroq, boshqalari kichikroq edi; baʼzilarida tojiklar, boshqalarida turkiylar koʻp boʻlgan; lekin ichki tuzilishiga ko'ra ularning barchasi bir xil edi. Temuriylar davrida feodal er berishning yangi turi keng tarqaldi, manbalarda uni suyurgʻala deb yuritiladi. Ushbu turdagi mukofotlar, yuqorida aytib o'tilganidek, 80-yillarda surgallarni tarqatgan Timurning o'zi tomonidan keng qo'llanilgan. XIV asr, buni Nizom ad-din Shomiy o'zining "Zafar-noma" asarida tasdiqlaydi. O'sha paytda suyurg'al "zig'ir" deb tushunilgan. Shohruh, Ulug‘bek, Abu Said, Sulton Husayn kabi suverenlar vakili bo‘lgan markaziy hokimiyat vakillari yoki ularning taqdiri boshida turgan shahzodalar vakili bo‘lgan viloyat hukumati o‘zlari o‘tirgan aholi bilan alohida yerlarni merosxo‘rlikka taqsimlab berganlar. egalik qilish, butun ma'muriy tumanlargacha. Har qanday hududni suyurgʻal sifatida qabul qilgan shaxs ilgari markaziy hokimiyat xazinasiga tushayotgan soliqlar, yigʻimlar va yigʻimlarni oʻz foydasiga, agar surgal appanage mulkdori tomonidan berilgan boʻlsa, u foydasiga undirish huquqiga ega edi².
Keling, bir nechta misollar keltiraylik. Samarqandlik Abd ar-Razzoq xabar berganidek, Shohruh 1413-yilda Xorazmni Temuriylar davlatiga qaytargani uchun mukofot sifatida Xorazmni suyurgʻal sifatida Shoh Melikka oʻtkazib beradi1. U Farg‘onani suyurg‘olga Ahmad qo‘liga o‘tkazdi, yuqorida ko‘rganimizdek, Ulug‘bek undan bu viloyatni oldi. Xurosonning ulkan hududi, jumladan, Tuye, Mashhad, Abiverd, Nesu va boshqa hududlarni Shohruh oʻgʻli Boysunqorga topshirdi. Kobul, G‘azna va Qandahor viloyatlari Shohrux tomonidan Pir-Muhammadning o‘g‘li Mirzo Qoid Bohodurga o‘tkazildi. Keyinchalik Shohruh bu yerlarni undan olib, oʻgʻli Suyurgʻatmishga topshiradi. Surgalda viloyatni olgan shaxs markaziy hukumatning roziligisiz unga mansabdor shaxslarni tayinlash huquqiga ega edi.