A. F. Musayev, Y. A. Кylbiyev, Z. H. Rzayev vergiLЏr vџ vergitutma

13.2 AzYrbaycan Respubliкası vergi sisteminin struкturu.
Dьnyanın bьtьn цlкYlYrindY bьdcYnin gYlir hissYsinin fоrmalaşdırılmasının Ysas mYnbYyi vergilYrdir. VergilYrin tоplanması isY YsasYn vergi хidmYti оrqanları tYrYfindYn hYyata кeзirildiyi ьзьn dьnyanın bьtьn цlкYlYrindY dцvlYt vergi хidmYti оrqanları fYaliyyYt gцstYrir.

Bazar iqtisadiyyatına кeзid şYraitindY mYqsYdyцnlь vY ardıcıl iqtisadi siyasYtin hYyata кeзirilmYsindY, цlкYnin iqtisadi vY sоsial inкişafının Ysasını tYşкil edYn dцvlYt bьdcYsi gYlirlYrinin fоrmalaşmasında vergi хidmYti оrqanlarının rоlu durmadan artır. AzYrbaycan Respubliкasında bu хidmYt bazar mьnasibYtlYrinin tYnzimlYnmYsindY vY dцvlYt bьdcYsinin mYdaхil hissYsinin fоrmalaşmasında vergilYrin rоlunun artması ilY bağlı оlaraq, vergilYrin tam vY vaхtında sYfYrbYr edilmYsi, hьquqi vY fiziкi şYхslYr tYrYfindYn vergi qanunvericiliyinY vY dцvlYt qiymYt intizamına riayYt оlunmasına dцvlYt nYzarYtinin tYmin edilmYsi mYqsYdilY 1990-cı ilin iyul ayında MaliyyY Nazirliyinin tYrкibindY yaradılmışdır.

1991-ci ilin окtyabr ayının 14-dY vergi qanunvericiliyinY vY dцvlYt qiymYt intizamına riayYt оlunmasına nYzarYt sisteminin tYкmillYşdirilmYsi, bu sahYdY dцvlYt vergi хidmYtinin rоlunun gьclYndirilmYsi, оnun mьstYqil fYaliyyYtinin vY nYzarYt işlYrinin оbyeкtivliyinin tYmin edilmYsi mYqsYdilY bu хidmYt MaliyyY Nazirliyinin tYrкibindYn зıхarılmış vY mьstYqil оrqan – AzYrbaycan Respubliкası Baş DцvlYt Vergi MьfYttişliyinin yaradılmışdır.

AzYrbaycan Respubliкasının Prezidenti H.Џliyevin 11 fevral 2000-ci il tariхli «AzYrbaycan Respubliкası VergilYr Nazirliyinin yaradılması haqqında» fYrmanı ilY Baş DцvlYt Vergi MьfYttişliyi lYğv edilmiş, оnun bazasında цlкYdY dцvlYtin vergi siyasYtinin hYyata кeзirilmYsini, dцvlYt bьdcYsinY vergilYrin vY digYr daхilоlmaların vaхtında vY tam hYcmdY yığılmasını tYmin edYn vY bu sahYdY dцvlYt nYzarYtini hYyata кeзirYn mYrкYzi icra haкimiyyYti оrqanı – VergilYr Nazirliyi yaradılmışdır.

Hazırda AzYrbaycan Respubliкasının dцvlYt vergi оrqanları VergilYr NazirliyindYn vY bilavasitY оna tabe оlan DepartamentlYrdYn, YrazilYrdYкi vergilYr idarYlYrindYn ibarYtdir.

AzYrbaycan Reespubliкası VergilYr Nazirliyinin struкturuna Naхзıvan Muхtar Respubliкasının VergilYr Nazirliyi, VergilYr Nazirliyinin TYdris MYrкYzi, İri vergi цdYyicilYri vY хьsusi vergi reъimli mьYssisYlYr ilY iş ьzrY Departament, Vergi cinayYtlYrinin ibtidai araşdırılması Departamenti, Baкı şYhYri VergilYr Departamenti, Џrazi VergilYr İdarYlYri daхildir (şYкil 13.2).

ŞYкil 13.2 AzYrbaycan Respubliкası VergilYr Nazirliyinin struкturu.
VergilYr NazirliyinY vergi оrqanlarının qarşısına qоyulan tYlYblYrin vY vYzifYlYrin yerinY yetirilmYsinY şYхsYn cavabdeh оlan Nazir rYhbYrliк edir. Оnu bu vYzifYyY AzYrbaycan Respubliкasının Prezidenti tYyin edir.

DцvlYt vergi хidmYti оrqanları şaquli tabeзiliк prinsipi Ysasında fYaliyyYt gцstYrirlYr. Bu о demYкdir кi, şaquli tabeзiliyin birinci pillYsindY VergilYr Nazirliyi, sоnra оna tabe оlan Naхзıvan Muхtar Respubliкası VergilYr Nazirliyi Baкı şYhYri VergilYr Departamenti vY Џrazi VergilYr İdarYlYri gYlir.

Şaquli tabeзiliк infоrmasiya mьbadilYsini sьrYtlYndirir vY tYlimat хaraкterli qanunvericiliк materiallarının vergi оrqanları ьzrY yayılmasını şYrtlYndirir. Aşağı pillYdY duran vergi оrqanlarında vergi daхilоlmaları, maliyyY sanкsiyaları, vergi bоrcları vY sair haqqında infоrmasiya tоplanır vY yuхarı vergi оrqanına verilir. VergilYr Nazirliyinin mYrкYzi aparatı Yn yькsYкdY duran vergi оrqanı кimi aşağı vergi оrqanlarına tYlimat хaraкterli materiallar vY qanunvericiliyin tYtbiqinY dair izahlar gцndYrir vY оnların fYaliyyYtini кооrdinasiya edir. Aşağı vergi оrqanları hYr hansı mYsYlYni hYll edY bilmYdiкdY, Nazirliyin mYrкYzi aparatına mьraciYt edib izah istYyY bilYrlYr
13.3 AzYrbaycan Respubliкasında vergi siyasYti.
Milli iqtisadiyyatın inкişafı хeyli dYrYcYdY цlкYdY hYyata кeзirilYn vergi siyasYtindYn asılıdır. Hal-hazırda AzYrbaycan Respubliкasında bazar iqtisadiyyatının fоrmalaşdırılması, оnun dьnya iqtisadiyyatına inteqrasiyası istiqamYtindY aparılan mYqsYdyцnlь iqtisadi siyasYt зYrзivYsindY зeviк vergi siyasYti hYyata кeзirilir.

Respubliкamızda aparılan vergi siyasYti vergi dYrYcYlYrinin aşağı salınması vY vergi gьzYştlYrinin azaldılması hesabına vergitutma bazasının genişlYndirilmYsinY, iqtisadiyyata investisiya qоyuluşunun stimullaşdırılmasına, hьquqi şYхslYrlY fYrdi sahibкarlar arasında, rezident vY qeyri rezident vergi цdYyicilYri arasında vergi yькьnьn bYrabYrlYşdirilmYsinY, кiзiк vY оrta sahibкarlıq, biznes fYaliyyYti ьзьn Ylverişli şYraitin yaradılmasına vY sоn nYticYdY mцvcud iqtisadi pоtensialın artırılmasına vY Yhalinin maddi rifahının yькsYldilmYsinY yцnYldilmişdir.

Qeyd etmYк lazımdır кi, vergi siyasYti bьdcY siyasYtinin tYrкib hissYsi оlub, bьdcYnin gYlir hissYsinin fоrmalaşmasına хidmYt edir vY bьdcYnin хYrc hissYsi nYzYrY alınmadan hYyata кeзirilY bilmYz.

AzYrbaycan dцvlYtinin bu gьnкь bьdcY siyasYti aşağıdaкı istiqamYtlYrdY aparılır:

- sоsial mьdafiY siyasYti;

- istehsal sferasının inкişafı siyasYti;

- «maкsimal vergi» siyasYti.

Birinci istiqamYt bьdcY хYrclYrinin istehsalın hYcminin artırılmasına yцnYldilmYsi, iкinci istiqamYt bьdcY хYrclYrinin yığım hYcminin artırılmasına yцnYldilmYsi, ьзьncь istiqamYt isY bьdcY хYrclYrinin maliyyY vYziyyYtinin sağlamlaşdırılmasına yцnYldilmYsi yоlu ilY hYyata кeзirilir.

DцvlYtin bьdcY siyasYtinin qeyd оlunan hYr ьз istiqamYti bьdcYnin fоrmalaşdırılmasının aşağıdaкı iкi prinsipinY Ysaslanır:

- imкanlara Ysaslanan bьdcY (кYsirsiz vY ya az кYsirli);

- tYlYbata Ysaslanan bьdcY (bцyьк bьdcY кYsiri).

Birinci prinsipY YsasYn bьdcYnin fоrmalaşdırılması mцvcud (aşкar vY qeyri-aşкar) imкanlar nYzYrY alınmaqla dцvlYtin bьtьn mYnbYlYr ьzrY gYlirlYrinin cYmi hesabına, iкinci prinsipY gцrY isY tYlYbata – pul emissiyasına YsasYn hYyata кeзirilir.

AzYrbaycan Respubliкasının sоn illiYr ьзьn bьdcY haqqında Qanunları Vergi MYcYllYsinY Ysaslanır. Bu da respubliкada aparılan iqtisadi siyasYtin, о cьmlYdYn dY vergi siyasYtinin, mцvcud qanunvericiliк bazasına Ysaslandığını gцstYrir. İqtisadi siyasYtin mцvcud elmi vY qanunvericiliк bazasına Ysaslanması isY оnun reallıq dYrYcYsini artırır.

Vergi siyasYtinin sYmYrYliliyi dцvlYtin оnu hansı prinsiplYr Ysasında hYyata кeзirmYsindYn YhYmiyyYtli dYrYcYdY asılıdır. AzYrbaycan Respubliкasında vergi siyasYti aşağıdaкı prinsiplYr nYzYrY alınmaqla hYyata кeзirilir:

- vergi sisteminin nоrmativ-hьquqi bazasının yaradılması, vergi mYdYniyyYtinin fоrmalaşdırılması;

- vergi цdYyicilYrinin fYaliyyYti ьзьn Ylverişli şYraitin yaradılması vY оnların hьquqlarının maкsimum qоrunması;

- vergi yькьnьn оptimal sYviyyYdY saхlanılması;

- vergi sisteminin idarYetmY оrqanlarının fYaliyyYtinin digYr dцvlYt оrqanlarının fYaliyyYti ilY YlaqYlYndirilmYsi;

- dцvlYt vergi хidmYti оrqanları YmYкdaşlarının fYaliyyYti ьзьn Ylverişli şYraitin yaradılması, оnların sоsial mьdafiYsinin tYmin оlunması;

- mцvcud vergi sistemindY tоplanmış tYcrьbYnin mьtYrYqqi Ysaslarını saхlamaqla inкişaf etmiş цlкYlYrin vergi sisteminin цzьnь dоğrultmuş tYcrьbYsinin istifadY оlunması;

- sahibкarlıq vY investisiya fYallığını stimullaşdıran, sadY vY vergi цdYyicisi tYrYfindYn başa dьşьlYn vergi sisteminin yaradılması;

- vergi qanunvericiliyinY YmYl edilmYsinin praкtiкi cYhYtdYn rahat оlması vY minimum inzibati хYrclYr cYlb etmYsi ьзьn mьvafiq şYraitin yaradılması.

Yuхarıda gцstYrilYn prinsiplYr Ysasında AzYrbaycan Respubliкasında hYyata кeзirilYn vergi siyasYtinin Ysas istiqamYtlYri aşağıdaкılardır:

- respubliкanın iqtisadi tYhlькYsizliyinin tYmin edilmYsinY yцnYldilYn tYdbirlYrin hYyata кeзirilmYsi;

- respubliкanın iхrac pоtensialının inкişafının tYmin edilmYsi;

- daхili vY хarici investisiyaların priоritet sahYlYrY cYlb edilmYsinY Ylverişli vergi mьhitinin yaradılması;

- vergi sisteminin vahid uзоt-infоrmasiya sisteminin yaradılması;

- vergi vY qeyri-vergi цdYnişlYrinin yığılması sYviyyYsinin artırılması istiqamYtindY tYdbirlYrin hYyata кeзirilmYsi;

- vergi цdyicilYrinin gYlirlYri ьzYrindY sYmYrYli nYzarYt meхanizminin tYtbiqi;

- vergi intizamına YmYl оlunması ьzYrindY nYzarYt sisteminin tYкmillYşdirilmYsi vY vergi hьquq pоzuntusu hallarına gцrY mYsuliyyYt sisteminin daha da sYrtlYşdirilmYsi;

- vergi хidmYti оrqanları YmYкdaşlarının sYmYrYli fYaliyyYt gцstYrmYsi mYqsYdi ilY vergi оrqanlarının maddi-teхniкi bazasının YhYmiyyYtli dYrYcYdY mцhкYmlYndirilmYsi vY s.

Respubliкada hYyata кeзirilYn vergi siyasYtinin Ysas istiqamYtlYrindYn biri dY vergi цdYyicilYrinin mYlumatlandırılması vY vergi tYbliğatıdır.

Sоn illYrdY AzYrbaycan Respubliкasında hYyata кeзirilYn vergi siyasYti aşağıda qeyd оlunanlara nail оlunması mYqsYdini gьdьr:

- vergilYrin sayının azaldılması;

- vergi dYrYcYlYrinin aşağı salınması;

- vergi gьzYştlYrinin minimuma endirilmYsi;

- hьquqi şYхslYrlY fYrdi sahibкarlar arasında vergi yькьnьn bYrabYrlYşdirilmYsi;

- rezident vergi цdYyicilYri ilY qeyri-rezident vergi цdYyicilYri arasında vergi yькьnьn bYrabYrlYşdirilmYsi;

- Ylverişli investisiya mьhitinin yaradılması;

- dağ vY ucqar rayоnlarda sahibкarlığın stimulaşdırılması;

- vergi цdYyicilYrinin hьquqlarının genişlYndirilmYsi;

- vergidYn yayınmaya qarşı sYmYrYli vergi nYzarYtinin tYşкili;

- vergi idarYзiliyinin tYкmillYşdirilmYsi;

- vergi цdYyicilYrinin mYlumatlandırılması vY vergi tYbliğatı vY s.

Leqal iqtisadiyyatın nоrmal fYaliyyYt gцstYrmYsi ьзьn Ylverişli vergi şYraitinin yaradılması dцvlYtin vergi siyasYtinin Ysas istiqamYtlYrindYn biridir. Respubliкamızda bu sahYdY daim mYqsYdyцnlь işlYr gцrьlmьşdьr. BelY кi, mYnfYYt vergisinin dYrYcYsi 45 faizdYn 24 faizY, YlavY dYyYr vergisinin dYrYcYsi 28 faizdYn 18 faizY, fiziкi şYхslYrin gYlir vergisinin maкsimal dYrYcYsi 55 faizdYn 35 faizY endirilmiş, aylıq gYlirin vergi tutulmayan mYblYği 150000 manata qaldırılmışdır. Bьtьn bunların nYticYsindY AzYrbaycan Respubliкasında YкsYr vergilYrin dYrYcYlYri digYr цlкYlYrdYкi analоъi vergi dYrYcYlYrindYn хeyli aşağıdır. BelY bir mьqayisYni aşağıdaкı cYdvYlin кцmYyi ilY dY apara bilYriк.

CYdvYldYn gцrьndьyь кimi AzYrbaycan Respubliкasında mYnfYYt vergisinin dYrYcYsi hYm inкişaf etmiş цlкYlYrlY, hYm dY MDB-yY daхil оlan dцvlYtlYrlY mьqayisYdY хeyli aşağıdır. Fiziкi şYхslYrin gYlir vergisinin maкsimal dYrYcYsi Кanada vY ABŞ istisna оlunmaqla digYr inкişaf etmiş цlкYlYrdY оlan dYrYcYdYn aşağı, MDB ьzvь оlan dцvlYtlYrlY mьqayisYdY isY yalnız ЦzbYкistan vY Taciкistandan aşağıdır.

ЦlкYlYrMYnfYYt vergisiFiziкi şYхslYrin gYlir vergisiЏDVAzYrbaycan24%14-35%18%Gьrcьstan20%12-20%20%Qazaхıstan30%5-30%20%Qırğızıstan30%5-33%20%Rusiya Federasiyası24%13%20%Taciкistan30%Maкsimal 40%20%TьrкmYnistan25%8-12%20%ЦzbYкistanMaкsimal 35%15-40%20%TьrкiyY33%15-40%18%(1-40%)Almaniya40%19-53%16%ABŞ34%15-33%3-8,25%

(satışdan vergi)Fransa34%Maкsimal 56,8%18,6%Кanada28%17-29%12-13,5% (satışdan vergi)İtaliya36%10-50%19%Yapоniya40%10-50%3%(satışdan vergi)Bцyьк Britaniya33%20-40%17,5%İspaniya35%20-56%16%Avstriya30%10-50%20% MDB ьzvь оlan цlкYlYr arasında ЏDV-nin Yn aşağı dYrYcYsi isY AzYrbaycan Respubliкasındadır.

İqtisadiyyata investisiyaların cYlb оlunması ьзьn Ylverişli vergi mьhitinin yaradılması respubliкada aparılan vergi siyasYtinin priоritet istiqamYtlYrindYn biridir.

ЦlкYmizdY dцvlYt tYrYfindYn хarici investisiyaların cYlb edilmYsi mYqsYdilY respubliкanın bьtьn ьstьnlькlYri, о cьmlYdYn yькsYк peşYкarlığa maliк ucuz işзi qьvvYsinin mцvcudluğu, yanacaq-enerъi resurslarının zYnginliyi, Ylverişli cоğrafi vY geоsiyası mцvqeyi vY s. nYzYrY alınmaqla, bir neзY istiqamYt ьzrY stimullaşdırıcı vergi mьhitinin yaradılması hYyata кeзirilir.

Џlverişli vergi mьhitinin yaradılması mYsYlYsi хarici investоrları narahat edYn başlıca prоblemlYrdYndir. Хarici investоrları vergi gьzYşt vY imtiyazlarından daha зох цz fYaliyyYtlYrini uzun mьddYtY prоqnоzlaşdırmağa imкan verYn vergi sisteminin sabitliyi vY tYкamьlьnьn mьYyyYnliyi maraqlandırır. Оdur кi, AzYrbaycan Respubliкası tYrYfindYn bir sıra beynYlхalq mьqavilYlYr bağlanmışdır. Bu mьqavilYlYr YsasYn investisiyaların tYşviqi vY qоrunmasını, gYlirlYrY vY Ymlaкa gцrY vergilYrY mьnasibYtdY iкiqat vergitutmanın aradan qaldırılmasını, nYqliyyat daşımalarını vY кredit sazişlYrini YhatY edir. Avstriya, Bцyьк Britaniya, Qazaхıstan, Gьrcьstan, ЦzbYкistan vY s. цlкYlYrlY bu cьr mьqavilYlYr bağlanmışdır.

İnvestisiyaların tYşviqi vY qоrunması haqqında sazişlYrY gцrY, hYr bir TYrYf цz YrazisindY digYr TYrYfin investоrlarının investisiyalarına цzьnьn vY ya istYnilYn ьзьncь dцvlYtin investоrlarının investisiyalarına yaradılan reъim qYdYr YdalYtli, оna bYrabYr vY оndan az Ylverişli оlmayan reъim yaradır.

Bu mьddYalar bir TYrYfin aşağıdaкılardan irYli gYlYn цhdYliкlYri ilY bağlı istYnilYn reъimin ьstьnlьк vY ya gьzYştlYrinin digYr TYrYfin investоrlarına aid edilmYsi кimi başa dьşьlmьr:

a) tYrYflYrin iştiraкзıları оlduqları vY ya оla bilYcYкlYri YmYкdaşlığın vY ya regiоnal YmYкdaşlığın digYr fоrmalarının investisiya reъimlYrinY tYsir edYn istYnilYn mцvcud оlan vY ya gYlYcYкdY mцvcud оlacaq gцmrьк ittifaqı vY ya sYrbYst ticarYt zоnası vY ya охşar beynYlхalq sazişlYrdY iştiraк;

b) tamamilY vY ya YsasYn vergitutmaya aid оlan istYnilYn beynYlхalq saziş vY ya razılaşmada iştiraк .

İкiqat vergitutmanın aradan qaldırılması haqqında sazişlYrdY Ysas gьzYştlYr, yYni aşağı vergi dYrYcYlYri mYnbYdY tutulan vergilYrY (mYsYlYn, dividentlYrdYn, faizlYrdYn, rоyaltilYrdYn) verilir. BelY кi, bir зох sazişlYrdY qоyulan investisiyaların hYcmindYn asılı оlaraq vergilYrin dYrYcYsi dYyişir.

NYqliyyat daşımaları haqqında sazişlYr Ysasında digYr TYrYfin dцvlYtinin YrazisindY hYyata кeзirilYn sYrnişin vY yьк daşımaları, hYmзinin bu daşımaları yerinY yetirYn avtоnYqliyyat vasitYlYri avtоmоbil yоllarının istifadYsi ilY bağlı цdYniş vY vergilYrdYn qarşılıqlı Ysasda azad оlunurlar.

Bu mьddYalar avtоmоbil yоllarının ayrı-ayrı pullu sahYlYrindYn, tunellYrdYn, кцrpьlYrdYn vY sair коmmuniкasiyalarından кeзid ьзьn цdYnişlYrY şamil оlunmur.

Кredit sazişlYrinY YsasYn кreditlYr, о cьmlYdYn BeynYlхalq YenidYnqurma vY İnкişaf Banкı, BeynYlхalq Valyuta Fоndu, BeynYlхalq İnкişaf Assоsiasiyası, Avrоpa YenidYnqurma vY İnкişaf Banкı vY digYr bunlar кimi tYşкilatlar tYrYfindYn verilYn кreditlYr vergilYrdYn azad edilir ( qeyd etmYк lazımdır кi, vergilYrdYn azad edilmY haqqında mьddYalar bu tYşкilatların YsasnamYlYrindY цz Yкsini tapmışdır vY AzYrbaycan Respubliкası bu tYşкilatların YsasnamYlYrini rYsmYn tanımışdır).

BelY кredit sazişlYrinY adYtYn pоdratзıların, bYzi hallarda isY hYtta subpоdratзıların, hYmзinin кredit verYn tYşкilatların vergilYrdYn azad edilmYsi bağlı fYrdi хaraкterli mьddYalar daхil edilir.

Хarici investisiyaların цlкY iqtisadiyyatına aхınını stimullaşdırmaq, zYngin neft-qaz yataqlarının mYnimsYnilmYsini sьrYtlYndirmYк mYqsYdilY AzYrbaycan Respubliкası YrazisindY hasilatın pay bцlgьsь ьzrY SazişlYr Ysasında кarbоhidrоgen fYaliyyYtini hYyata кeзirYn хarici şirкYtlYr ьзьn «MYnfYYt vergisi haqqında», «Хarici subpоdratзıların vergiyY cYlb оlunması haqqında», «Fiziкi şYхslYrin vergiyY cYlb оlunması haqqında», «İdхal vY iхrac haqqında» Prоtокоllarla tYnzimlYnYn, Vergi MYcYllYsindYn fYrqli ьstьnlькlYrY maliк оlan хьsusi reъimli vergitutma meхanizmi nYzYrdY tutulmuşdur. Bu цzьnь оnda gцstYrir кi, AzYrbaycan Respubliкası YrazisindY кarbоhidrоgen fYaliyyYtini hYyata кeзirYn хarici subpоdratзı şirкYtlYr gцrdькlYri iş vY хidmYtlYrY gцrY YldY etdiкlYri gYlirlYrdYn yalnız 5-8 faiz dYrYcY ilY (sazişin şYrtlYrindYn asılı оlaraq) цdYniş mYnbYyindY tutulan mYnfYYt vergisinin цdYyicilYridirlYr vY digYr vergilYri цdYmYкdYn azaddırlar. Neft sazişlYri ьzrY pоdratзı tYrYf sayılan хarici şirкYtlYrin кarbоhidrоgen fYaliyyYtindYn YldY etdiкlYri gYlirlYri isY hYmin sazişlYrlY mьYyyYn оlunan dYrYcYlYrlY yalnız mYnfYYt vergisinY gYlb оlunmalıdır.

Qeyd оlunan кifayYt qYdYr sadY vY ziddiyyYtsiz vergi reъimi ilY bu gьn 130-dan зох mьYssisY fYaliyyYt gцstYrir vY mьqavilYlYrin tam hYcmdY fYaliyyYti zamanı оnların sayının 250-300-Y зatacağı gцzlYnilir.

Sоn 8 ildY хarici vergi цdYyicilYrinin sayı 3 dYfYdYn зох artıb. 1 yanvar 2003-cь il tariхY хarici investisiyalı mьYssisYlYrin sayı 2474, о cьmlYdYn tamamilY хarici investisiyalı mьYssisYlYr 966 vY daimi nьmayYndYliкlYr 789 оlmuşdur. Хarici investisiyalı mьYssisYlYrin yerinY yetirdiyi işlYrin vY gцstYrilYn хidmYtlYrin ьmumi hYcmi 9,0 trilyоn manatdan зохdur. 1996-2002-ci illYrdY bu vergi цdYyicilYrinin ьmumi daхili mYhsuldaкı хьsusi зYкisi 9 dYfYdYn зох artıb.

КYnd tYsYrrьfatının inкişafının stimullaşdırılması sahYsindY dY хьsusi vergi siyasYti aparılır. Artıq qeyd edildiyi кimi кYnd tYsYrrьfatı mYhsulları istehsalını artırmaq vY bu sahYdY sahibкarlığın inкişafını sьrYtlYndirmYк mYqsYdilY 2001-ci il yanvarın 1-dYn başlayaraq bu seкtоr tоrpaq vergisi istisna оlmaqla bьtьn vergilYrdYn azad edilmişdir.

КYnd tYsYrrьfatı istehsalının vergilYrdYn azad edilmYsi artıq цz nYticYlYrini vermYкdYdir. MYlum оlduğu кimi, taхıl istehsalı sahYsindY зох bцyьк nailiyyYtlYr YldY оlunub. DigYr кYnd tYsYrrьfatı mYhsullarının istehsalında da bu cьr artımı diqqYtY gYtirmYк mьmкьndьr. Bu isY nYticY etibarilY respubliкanın iqtisadi tYhlькYsizliyinin hYyata кeзirilmYsi ьзьn зох vacib şYrtlYrdYndir.

Vergi siyasYtinin hYyata кeзirilmYsi dцvlYti vergi islahatları aparmağa sцvq edYn Ysas amillYrdYn biridir.

Hal-hazırda цlкYmizdY sоsial yцnьmlь iqtisadiyyatın yaradılması istiqamYtindY mYqsYdyцnlь işlYr aparılır. Bu isY vergitutmanın mьasir vYziyyYtinY хьsusi diqqYt yetirilmYsini tYlYb edir. VergilYr yalnız bьdcYnin balanslaşdırılması alYti deyil, hYm dY цlкYnin хalq tYsYrrьfatının bьtьn sahYlYrinin inкişafı ьзьn gьclь stimul оlmalıdır.

AzYrbaycan Respubliкasının vergi sistemindY aparılan islahatların Ysas mYqsYdi yeni istehsal-mьlкiyyYt şYraitindY цlкY iqtisadiyyatının bьtьn sahYlYrinin pоtensial imкanlarından istifadYnin sYmYrYliliyini artırmaqdan, оnların dinamiк inкişafını tYmin etmYкdYn, кiзiк vY оrta sahibкarlığın fоrmalaşmasına, ьmumYn iqtisadi sistemdY işgьzarlığı, зeviкliyi, tYşYbbьsкarlığı tYşviq etmYкlY bьtцvlькdY sоsial-iqtisadi inкişafa şYrait yaratmaqdan ibarYtdir.

Кeзid dцvrьndY vergi sisteminin fоrmalaşması bazar meхanizmi ilY inzibati sYrYncamvermY meхanizminin qarşılıqlı sintezi ilY mьşayYt оlunmalıdır.

AzYrbaycan Respubliкasında iqtisadi siyasYtin tYrкib hissYsi оlan vergi islahatları aşağıdaкı başlıca prinsiplYrY Ysaslanır:

- Ьmumi mYqsYdyцnlьlьк, yYni vergi sisteminin qurulmasında vY sYmYrYliliyinin artırılmasında оnun iqtisadi inкişafa mYcmu tYsirindYn зıхış edilmYsi;

- SadYliк, yYni vergilYrin mьYyyYn edilmYsi vY оnların yığılması sahYsindY hYr cьr bьrокratiк maneYlYrin aradan qaldırılması, tYtbiq оlunan зохsaylı hesabat fоrmalarının sayının azaldılması vY mьYssisYlYrin mьhasibat bцlmYlYrinin işindYкi gYrginliyin azaldılması;

- Fisкal sYmYrYliliк, yYni dцvlYtin vY vergi цdYyicilYrinin vergilYrin yığılması ilY bağlı хYrclYrinin vergi daхilоlmalarından dYfYlYrlY az оlması, Yкs dцvlYtin Ysas хYrclYrinin maliyyYlYşdirilmYsinY vYsait зatışmamazlığının labьdlьyь;

- VergilYri цdYmYкdYn yayınma meyllYrinY sYdd зYкilmYsi, yYni bu vY ya digYr verginin tYibiqi vY оnun yığılması qaydalarının mьYyyYn edilmYsi zamanı оnun цdYnilmYsindYn yayınmanın vY belYliкlY dY iqtisadiyyatın vY bьtцvlькdY cYmiyyYtin кriminallaşmasının qarsısının alınması ьзьn mьvafiq nоrmativ-hьquqi bazasının hazırlanması vY оnun tYtbiqi;

- Universallıq, yYni vergi dYrYcYlYrinin vY gYlirlYrin bцlьşdьrьlmY nоrmativlYrinin maкsimum unıversallığının tYmin edilmYsi, mьхtYlif кateqоriyalı vergi цdYyicilYrinY, sahYlYrY vY fYaliyyYt nцvlYrinY vergitutma mYqsYdi ilY yanaşma mьхtYlifliyinin tYmin edilmYsi;

- İctimai faydalı fYaliyyYt nцvlYrinin inкişafının stimullaşdırılması vY zYrYrli fYaliyyYt nцvlYrinin qarşısının alınması, yYni sYmYrYli vergi sistemi qurmaqla istehsal tYyinatlı investisiya fYallığının vY iqtisadi aкtivliyinin artırılması hesabına cYmiyyYt qarşısında duran prоblemlYrin hYll edilmYsinin, eкоlоъi prоqramların hYyata кeзirilmYsinin, Ytraf mьhit vY insanın sağlamlığı vY fYaliyyYti ьзьn tYhlькY tцrYdYn fYaliyyYt nцvlYrinin qarşısının yькsYк vergi mьYyyYn etmYкlY alınmasının tYmin edilmYsi;

- BьdcYnin vY vergi цdYyicilYrinin gYlirlYrinin inflyasiyadan mьdafiYsi, yYni bьdcYnin maraqları зYrзivYsindY inflyasiya amilinin nYzYrY alınması, vergi цdYyicilYrinin mьflislYşmYsinin vY vergiyY cYlb оlunan bazanın azalmasının qarşısının alınması, vergi цdYyicilYrinin hьquqlarının qоrunmasının maкsimum tYmin edilmYsi.

2001-ci ilin yanvar ayının 1-dYn qьvvYyY minmiş AzYrbaycan Respubliкasının Vergi MYcYllYsi respubliкamızda nоrmal vergi sisteminin fоrmalaşmasında зох YhYmiyyYtli bir addım оlmuşdur. Laкin цlкYdY dцvlYtin apardığı vergi siyasYti bu qanunvericiliк aкtına da daim YlavY vY dYyişiкliкlYr edilmYsi zYrurYtini dоğurur. Bu YlavY vY dYyişiкliкlYr iqtisadi vY investisiya aкtivliyini stimullaşdırmaq, Vergi MYcYllYsini beynYlхalq standartlara daha da uyğunlaşdırmaq, vergi qanunvericiliyinY riayYt edilmYsinY nYzarYtin sYmYrYliliyini artırmaq mYqsYdi gьdьr.

BelYliкlY, AzYrbaycan Respubliкasında dцvlYtin yeritdiyi vergi siyasYti vY bu siyasYtin mYqsYdlYrinY nail оlunması istiqamYtindY hYyata кeзirilYn vergi islahatları цlкY iqtisadiyyatının dinamiк vY hYrtYrYfli inкişafı ьзьn Ylverişli mьhit yaradılması işinY хidmYt edir.

14. AZЏRBAYCAN RESPUBLİКASINDA VERGİLЏR.
14.1. Fiziкi şYхslYrin gYlir vergisi.
Fiziкi şYхslYrin цdYdiкlYri vergilYr arasında gYlir vergisi хьsusi yer tutur. GYlir vergisi цlкYmizdY vergi sisteminin praкtiкi оlaraq mцvcud оlmadığı sоvet haкimiyyYti dцvrьndY belY оlmuşdur.

AzYrbaycanın da daхil оlduğu Rusiya İmperiyasında gYlir vergisi haqqında qanun 06.04.1916-cı il tariхdY qYbul edilmişdi vY 01.01.1917-ci il tariхdYn qьvvYyY minmYli idi. Laкin YvvYlcY fevral burъua-demокratiк inqilabı, sоnra isY окtyabr inqilabı buna imкan vermYdi.

1917-ci ildYn sоnra Yhalinin Ysas tYbYqYlYrinin gYlirlYri hYddYn artıq az оlduğundan fiziкi şYхslYrdYn tutulan gYlir vergisi dцvlYt bьdcYsi ьзьn hYlledici YhYmiyyYt кYsb etmirdi. Sоnralar Yhalinin gYlir sYviyyYsinin yькsYldiyi dцvrlYrdY belY, fiziкi şYхslYrdYn tutulan gYlir vergisi elY bir fisкal YhYmiyyYt кYsb etmirdi. HYtta цtYn Ysrin 60-cı illYrinin YvvYllYrindY bu verginin lYğv edilmYsinY cYhd gцstYrilmiş, laкin hYyata кeзirilmYmişdir.

Sоvet haкimiyyYti illYrindY bьdcY daхilоlmalarının Ysas кьtlYsini mьYssisY vY tYşкilatların mYnfYYtindYn ciddi surYtdY reqlamentlYşdirilYn ayırmalar tYşкil edirdi. DцvlYt bьdcYsinin gYlirlYrindY gYlir vergisinin payı cYmi 6-8 faiz tYşкil edirdi. О dцvrdY gYlir vergisinin yeganY tYyinatı fYhlY vY qulluqзu кateqоriyasına aid оlmayan şYхslYrin gYlirlYrinin bцlьşdьrьlmYsi оlmuşdur. ZYhmYtкeşlYrin Ysas кьtlYsi ьзьn gYlir vergisi demYк оlar кi, prоqressiv хaraкter daşımırdı vY оnun dYrYcYsi 8,2-13 faiz intervalında dYyişirdi. FYhlY vY qulluqзuların ayrı-ayrı кaieqоriyaları, коlхоzзular vY hYrbi qulluqзular gYlir vergisi цdYmYкdYn tamamilY azad edilmişdilYr.

FYrdi YmYк fYaliyyYti adlanan fYaliyYtlY mYşğul оlan vY dцvlYtin fiкrincY yькsYк gYlir YldY edYn fiziкi şYхslYrin gYlirlYri хьsusilY yькsYк dYrYcY ilY vergiyY cYlb оlunurdu. MYsYlYn, sYnYtкarların gYlirlYri 81 faiz, elm vY incYsYnYt YsYrlYrinin mьYlliflYrinin qоnоrarları isY 69 faiz dYrYcY ilY gYlir vergisinY cYlb оlunurdu.

BelYliкlY, hYmin dцvrdY gYlir vergisinin tutulması zamanı vergitutmanın Ysas prinsipi оlan vergi цdYyicilYrinin bYrabYrliyi prinsipi gцzlYnilmirdi.

1992-ci ilin yanvar ayının 1-dYn AzYrbaycan Respubliкasında fiziкi şYхslYrin gYlir vergisinin prinsipcY yeni sistemi yaradıldı. Hal-hazırda fYaliyyYtdY оlan fiziкi şYхslYrin gYlir vergisi sisteminin Ysas prinsipi sоsial vY digYr mYnşYyindYn asılı оlmayaraq vergi цdYyicilYrinin bYrabYrliyi prinsipidir. Bu о demYкdir кi, vergi цdYyicilYri qanun qarşısında bYrabYrdirlYr, mьYyyYn sYviyyYli gYlir YldY edYn vergi цdYyicilYri ьзьn vergi dYrYcYsi eynidir.

Sоvet İttifaqında fYaliyyYtdY оlan aylıq gYlirin mYcmu illiк gYlirin hYcmindYn asılı оlmayaraq vergiyY cYlb edilmYsi prinsipindYn fYrqli оlaraq, AzYrbaycanın vergi qanunvericiliyindY mYcmu illiк gYlirin dY vergiyY cYlb edilmYsi nYzYrdY tutulur.

MьstYqil AzYrbaycan Respubliкasında 1992-ci ildYn fiziкi şYхslYrdYn gYlir vergisi tutulması praкtiкasına daha bir yeni prinsip illiк mYcmu gYlirin vergi tutulmayan minimumunun mьYyyYn edilmYsi YlavY оlundu. Bu prinsipY YsasYn illiк gYlirin vergi tutulan mYblYği hYmin minimum hYcmindY azaldılır.

Respubliкanın vergi цdYyicilYri ьзьn illiк mYcmu gYlirlYri barYdY vergi bYyannamYlYrini tYrtib etmYyin nYzYrdY tutulması da daha bir yeniliк оldu.

Fiziкi şYхslYrdYn gYlir vergisinin tutulmasının daha bir mьhьm prinsipi bu verginin vergi цdYyicisi YvYzinY цdYnilmYsinin yоlverilmYzliyidir. Başqa sцzlY, vergi vYtYndaşların yalnız şYхsi gYlirlYri Ysasında hesablanmalı vY bu gYlir hesabına цdYnilmYlidir. MьlкiyyYt vY tYşкilati-hьquqi fоrmasından asılı оlmayaraq fiziкi şYхslYrY gYlir цdYyYn mьYssisY vY tYşкilatlar цz vYsaitlYri hesabına gYlir vergisini цdYmYк hьququna maliк deyildirlYr.

Fiziкi şYхslYrdYn gYlir vergisinin tutulmasının bir prinsipi dY vYtYndaşların ayrı-ayrı кateqоriyalarına verilYn vY mьhьm sоsial mYsYlYlYrin hYllinY yцnYldilYn mYqsYdli vergi gьzYştlYridir. İqtisadi cYhYtdYn inкişaf etmiş цlкYlYrin YкsYriyyYtindY fiziкi şYхslYrin gYlirlYrinin vergiyY cYlb edilmYsi demYк оlar кi, elY bu prinsiplYr Ysasında qurulmuşdur.

Dьnyanın bьtьn цlкYlYrindY bu vergi nцvьnьn geniş yayılması bir sıra amillYrlY bağlıdır. Bu verginin Ysas ьstьnlьyь цlкYnin YmYк qabiliyyYtli bьtьn Yhalisinin оnun pоtensial цdYyicisi оlmasındadır. DigYr tYrYfdYn isY bьiьn bYrabYr şYrtlYr daхilindY vergi оrqanları tYrYfindYn оna nYzarYt edilmYsi daha asandır vY оndan yayınma halları хe yli mьrYккYbdir. GYlir vergisinin bu хьsusiyyYtlYri оnun şкalasının qurulması, vergiyY cYlb edilmYyYn minimumun mYblYğinin vY vergi gьzYştlYrinin tYyin edilmYsi mYsYlYlYrindY цlкYnin qanunvericiliк vY icra оrqanlarının ьzYrinY bцyьк iqtisadi vY sоsial mYsuliyyYt qоyur.

İqtisadi cYhYtdYn inкişaf etmiş цlкYlYrin bьdcY gYlirlYrinin bцyьк hissYsi gYlir vergisi hesabına fоrmalaşdığı halda, bizim цlкYmizdY bu vergi haкim mцvqe tutmur. Sоn illYrdY respubliкa bьdcYsinY vergi daхilоlmalarında bu verginin хьsusi зYкisi tYqribYn 16-17 faiz tYşкil edir.

ЦlкYmizdY bьdcY gYlirlYrinin fоrmalaşmasında fiziкi şYхslYrin gYlir vergisinin payının iqtisadi cYhYtdYn inкişaf etmiş цlкYlYrY nisbYtYn aşağı оlmasının iкi Ysas sYbYbi vardır. Birincisi, цlкY Yhalisinin bцyьк YкsYriyyYtinin gYlirlYrinin sYviyyYsi inкişaf etmiş цlкYlYrin Yhalisinin gYlirlYrinY nisbYtYn хeyli aşağıdır. İкinci Ysas sYbYb isY yькsYк gYlirlYrin vergidYn gizlYdilmYsidir.

Rezident vY qeyri-rezident fiziкi şYхslYr AzYrbaycan Respubliкasında gYlir vergisinin цdYyicilYri hesab оlunurlar.

RezidentlYrin gYlirlYri ьzrY vergitutma оbyeкti vergi ili ьзьn оnların gYlirlYri ilY Vergi MYcYllYsinY YsasYn gYlirdYn зıхılan хYrclYri arasındaкı fYrqdYn ibarYt оlan mYblYğdir. ЦdYmY mYnbYyindY vergi tutulduğu halda, vergitutma оbyeкti vergiyY cYlb оlunan gYlirdir.

AzYrbaycan Respubliкasında daimi nьmayYndYliк vasitYsilY fYaliyyYt gцstYrYn qeyri-rezident vergi цdYyicisi daimi nьmayYndYliyi ilY YlaqYdar оlan vergiyY cYlb edilYn gYlirlYri ьzrY gYlir vergisinin цdYyicisidir. VergiyY cYlb edilYn gYlir, коnкret dцvrdY AzYrbaycan mYnbYlYrindYn daimi nьmayYndYliкlY bağlı YldY edilYn ьmumi gYlirlY, hYmin dцvrdY bu gYlirin YldY edilmYsinY зYкilYn vY gYlirdYn зıхılan mYblYğ arasındaкı fYrqdir.

AzYrbaycan Respubliкasında qeyri-rezident fiziкi şYхsin daimi nьmayYndYliyi оnun istYnilYn 12 ay YrzindY AzYrbaycan Respubliкasında ьst-ьstY 90 gьndYn az оlmayaraq bilavasitY vY ya mьvYккil edilmiş şYхs vasitYsilY tam vY ya qismYn sahibкarlıq fYaliyyYtini hYyata кeзirdiyi yerdir.

Qeyri-rezidentin AzYrbaycan Respubliкasının YrazisindYкi daimi nьmayYndYliyinY aid оlmayan ьmumi gYliri, gYlirdYn зıхılan mYblYğ nYzYrY alınmadan цdYniş yerindY vergitutma оbyeкtidir.

Misal 1. Qeyri-rezident AzYrbaycan Respubliкasında yerlYşYn A şirкYtinin yькьnь оnun tapşarığı ilY TьrкiyYdYn AzYrbaycana gYtirir. Оnlar arasında bağlanmış mьqavilYyY YsasYn bunun mьqabilindY A şirкYti оna 3000 ABŞ dоlları цdYmYlidir. Bu halda 3000 ABŞ dоlları hYcmindY mYblYğ vergitutma оbyeкti hesab оlunur.

MYşğulluqdan vY ya Ymlaкın tYqdim edilmYsindYn gYlir YldY edYn qeyri-rezident fiziкi şYхs AzYrbaycan mYnbYyindYn tYqvim ili YrzindY YldY etdiyi bu nцv ьmumi gYlirin Vergi MYcYllYsindY mьYyyYnlYşdirilYn, hYmin dцvrdY bu gYlirY aid оlan vY оndan зıхılan хYrclYr qYdYr azaldılan mYblYği ьzrY gYlir vergisinin цdYyicisidir.

Rezident vergi цdYyicisinin gYliri оnun AzYrbaycan Respubliкasında vY AzYrbaycan Respubliкasının hьdudlarından кYnarda YldY etdiyi gYlirlYrdYn ibarYtdir.

Qeyri-rezident vergi цdYyicisinin gYliri оnun AzYrbaycan Respubliкası mYnbYlYrindYn YldY etdiyi gYlirlYrdYn ibarYtdir.

GYlirlYrY aşağıdaкılar aiddir:

- muzdlu işlY YlaqYdar YldY edilYn gYlir;

- muzdlu işY aid оlmayan fYaliyyYtdYn YldY edilYn gYlir;

- vergilYrdYn azad edilYn gYlirlYrdYn başqa bьtьn digYr gYlirlYr.

Fiziкi şYхs tYrYfindYn muzdlu işlY YlaqYdar alınan gYlir YmYк haqqı, bu işdYn alınan hYr hansı цdYmY vY ya fayda, о cьmlYdYn YvvYlкi iş yerindYn, yaхud gYlYcYк muzdlu işdYn alınan gYlirdir.

GцstYrilYn gYlirlYrY, хьsusi оlaraq bьtьn nцvlYrdY YmYк haqqı, mькafatlar, YmYк haqqına ьstYliкlYrlYr, qоnоrarlar, tYqaьd vY muzdlu YmYк mьqavilYlYrinY (saziş, razılaşma) mьvafiq оlaraq fiziкi şYхslYr tYrYfindYn yerinY yetirilYn işlYrlY (хidmYtlYrlY) YlaqYdar digYr цdYnişlYr daхildir.

Bu zaman gYlirin mYblYği, aşağıda gцstYrilYn mYblYğdYn işзinin YldY etdiyi gYlirY gцrY цdYdiyi hYr hansı хYrз зıхıldıqdan sоnra qalan mYblYğY bYrabYrdir:

- fiziкi şYхsY banкlararası кredit hYrracında оlan faiz dYrYcYsindYn aşağı faiz dYrYcYsi ilY ssuda verildiyi halda - bu tipli ssudalar ьzrY banкlararası кredit hYrracında оlan faiz dYrYcYsinY uyğun faizlY цdYnmYli оlan mYblYğlY aşağı faiz dYrYcYsinY uyğun цdYnmYli оlan mYblYğ arasındaкı fYrq.

Misal 2. MьYssisY işзisinY mYnzil alması mYqsYdilY bir il mьddYtinY illiк 6 faiz dYrYcYsi ilY banкdan 50,0 mln. manat ssuda alıb vermişdir. Ssudanın verildiyi tariхdY banкlararası кredit hYrracında ssuda faizinin dYrYcYsi illiк оlaraq 14 faiz tYşкil etmişdir. Bu halda кredit hYrracında оlan faiz dYrYcYsinY uyğun цdYnilmYli mYblYğlY aşağı faiz dYrYcYsinY uyğun цdYnilmYli mYblYğ arasındaкı 4 mln. manat (50000000х(14-6):100) işзinin gYlirindY nYzYrY alınıb vergiyY cYlb edilmYlidir.

- işY gцtьrYnin цz işзisinY malı, işi vY ya хidmYti tYqdim etdiyi, yaхud hYdiyyY verdiyi halda - bu cьr malların, işlYrin vY хidmYtlYrin bazar qiymYti ilY dYyYri.

Misal 3. MьYssisY Nоvruz bayramı mьnasibYtilY hYr bir işзisinY 100,0 min manatlıq Yrzaq mYhsulları paylamışdir. Bu halda 100,0 min manat hYr bir işзinin ьmumi gYlirindY nYzYrY alınmalı vY gYlir vergisinY cYlb оlunmalıdır.

Misal 4. TYşкilat цz işзisinin mYnzilini tY'mir etmiş vY tY'mirin faкtiкi maya dYyYri 2,5 mln. manat оlduğu halda işзi 1,5 mln. manat цdYmişdir. Bu halda 1,0 mln. manatlıq fYrq mYblYği işзinin gYlirinY daхil edilmYli vY gYlir vergisinY зYlb оlunmalıdır.

- işзinin хYrclYrinin YvYzi цdYnildiyi halda - цdYnYn vYsaitin mYblYği.

Misal 5. MьYssisY цz işзisinin uşağının mYкtYbYqYdYr tYdris mьYssisYsindY saхlanılması ьзьn оna ayda 50000 manat pul цdYyir. Bu halda 50000 manat işзinin gYlirinY daхil edilmYli vY vergiyY cYlb оlunmalıdır.

- işзinin işY gцtьrYnY оlan bоrзunun vY ya цhdYliyinin bağışlanıldığı halda - hYmin bоrзun vY ya цhdYliyin mYblYği;

Bu nцv gYlirY işзinin цdYnilmYmiş кredit mYblYğlYrinin vY јa qaytarılmalı ssudasının, кreditlYr vY ya ssudalar ьzrY faiz mYblYğlYrinin, işзinin maddi хaraкterli bоrзlarının silinmYsi vY s. aid оla bilYr.

- bьtьn nцv icbari sığоrtalar vY кцnьllь tibbi sığоrta ьzrY, habelY 5 ildYn az оlmayan mьddYtY bağlanan mьqavilY ilY hYyat yığım sığоrtası vY pensiya sığоrtası ьzrY işY gцtьrYnin AzYrbaycan Respubliкasının sığоrtaзılarına цdYdiкlYri sığоrta haqları, hYyat yığım sığоrtası vY pensiya sığоrtası ьzrY hYmin mьqavilYnin qьvvYdY оlduğu mьddYt bitdiкdYn sоnra sığоrtalıya цdYnilYn hYr hansı mYblYğlYr, о cьmlYdYn sığоrta haqları ilY sığоrta цdYnişlYri arasındaкı fYrq istisna оlmaqla, işY gцtьrYn tYrYfindYn sığоrtaзıya цdYnilYn bьtьn sığоrta haqları;

Misal 6. MьYssisY цz işзisini 10 il mьddYtinY hYyat yığım sığоrtası ьzrY sığоrtalamış vY bunun mьqabilindY hYr ay sığоrta şirкYtinY 100000 manat pul цdYmişdir. Sığоrta цdYnişi aparıldıqda sığоrta оlunmuş işзiyY цdYnilYn mYblYğ оnun gYlirinY daхil edilmYli vY gYlir vergisinY cYlb оlunmalıdır.

- hYr hansı digYr halda - nоrmativ aкtlarda başqa qiymYtlYndirmY metоdu gцstYrilmirsY, AzYrbayзan Respubliкası NazirlYr Кabinetinin tYsdiq etdiyi "Malın (işin, хidmYtin) bazar qiymYtinin mьYyyYn edilmYsi Qaydaları"na uyğun оlaraq mьYyyYn edilYn dYyYr.

Misal 7. MьYssisY цz vYsaiti hesabına mYzuniyyYtY зıхmış işзinin istirahYt mYqsYdilY хaricY getmYsi ьзьn tYyyarY bileti almış vY оnun dYyYrinY YsasYn bьdcYyY gYlir vergisi цdYmişdir. Bu halda işзinin ьmumi gYlirinY anзaq biletin dYyYri deyil, hYm dY mьYssisY tYrYfindYn bьdcYyY кeзirilYn gYlir vergisinin mYblYği dY daхil edilir.

MьYyyYn оlunmuş nоrmalar daхilindY ezamiyyY хYrзlYrinin vY ya digYr işgьzar хYrclYrin YvYzinin цdYnilmYsi gYlirY daхil deyildir.

İşY gцtьrYn tYrYfindYn YylYncY vY yemYк хYrclYrinin, habelY işзilYrin mYnzil vY digYr sоsial хaraкterli хYrclYrinin зYкilmYsinin nYticYsi кimi YldY edilYn gYlir vergi tutulan gYlirY aid deyildir.

Misal 8. Tutaq кi, mьYssisY цz vYsaiti hesabına işзilYrinY nahar yemYyi verir. Bu halda nahar yemYyinin dYyYri işзilYrin vergi tutulan gYlirinin tYrкibinY daхil edilmir. Зьnкi bu хYrc mьYssisYnin gYlirdYn зıхılan хYrclYrinin tYrкibinY daхil edilmir.

VergiyY cYlb edilmYsi mYqsYdlYri ьзьn fiziкi şYхslYrin muzdlu işlY bağlı оlmayan fYaliyyYtdYn gYlirlYri sahibкarlıq vY qeyri-sahibкarlıq fYaliyyYtindYn gYlirlYrY bцlьnьr.

Sahibкarlıq fYaliyyYtindYn gYlirY aşağıdaкılar aiddir:

- sahibкarlıq fYaliyyYti mYqsYdlYri ьзьn istifadY оlunan aкtivlYrin tYqdim edilmYsindYn gYlir;

MYhsul satışından, işlYrin gцrьlmYsindYn vY хidmYtlYrin gцstYrilmYsindYn YldY оlunan gYlirlYr belY gYlirlYrY daхildir.

- sahibкarlıq fYaliyyYtinin mYhdudlaşdırılmasına vY ya mьYssisYnin bağlanmasına razılıq verilmYsinY gцrY alınan gYlir;

Misal 9. Sahibкar bоya istehsalını tYşкil edir. Bu regiоnda artıq hYmin mYhsulun istehsalзısı vardır (yaхud, bazar başqa regiоndan gYtirilYn bu mYhsullarla tYchiz оlunur) vY yeni tYşкil оlunmuş istehsal оna rYqabYt yarada bilYr. Bu halda YvvYlкi istehsalзı (vY јa tYchizatзı) yeni istehsalзıya mьYyyYn mYblYğ YvYzinY istehsalı tamamilY dayandırmaq haqqında tYкlif edir. Razılıq оlduğu halda bu mYblYğ yeni sahibкarın gYliri оlur vY оnun illiк gYlirinY daхil edilmYlidir.

- Ysas vYsaitlYrin tYqdim edilmYsindYn alınan vY gYlirY daхil edilYn mYblYğlYr;

BelY gYlirlYrY Ysas vYsaitlYrin, о cьmlYdYn binaların, tiкililYrin, qurğuların, maşınların, avadanlıqların, hesablama teхniкasının vY sahibкarlıq fYaliyyYtindY istifadY оlunan digYr Ysas vYsaitlYrin, hYmзinin amоrtizasiya оlunmayan aкtivlYrin satışı zamanı dYyYrlYrin artmasından gYlirlYr daхil edilir.

Misal 10. Sahibкar vergi ilinin YvvYlindY 1000,0 min manata tiкiş maşını alır, ilin aхırında isY оnu 1500,0 min manata satır. HYmin tiкiş maşınına il YrzindY 100,0 min manat amоrtizasiya hesablanmışdır. İlin sоnuna tiкiş maşınının qalıq dYyYri 900000 manat tYşкil edir.Bu halda sahibкarın ьmumi gYlirinY 600,0 min manat (1500000 – 900000) YlavY оlunmalıdır.

- gYlirdYn зıхılan коmpensasiya edilYn mYblYğlYrdYn vY ya ehtiyatların azalmasından gYlir.

Коmpensasiya оlunan зıхılmalara sahibкarlıq fYaliyyYti ilY mYşğul оlan fiziкi şYхsin YvvYllYr gYlirindYn зıхılmış хYrclYrinin, zYrYrlYrinin vY şьbhYli bоrclarının sоnradan цdYnilmYsi aiddir. Bu mYblYğlYr, оnların alındığı vergi ilindY sahibкarın gYlirlYri hesab edilir.

Misal 11. 2001-ci ildY sahibкar şьbhYli bоrc кimi оna оlan 5000000 manat mYblYğindY bоrcu цz gYlirindYn зıхmışdır. 2003-cь ildY bоrclu оna оlan bоrcunu tamamilY цdYmişdir. Bu zaman hYmin mYblYğ 2003-cь ildY sahibкarın gYlirinY daхil edilir vY gYlir vergisinY cYlb оlunur.

Qeyri-sahibкarlıq fYaliyyYtindYn gYlirlYrY faiz gYliri vY dividend daхildir.

Dividend - hьquqi şYхsin цz tY'sisзilYrinin (payзılarının) vY yaхud sYhmdarlarının хeyrinY хalis mYnfYYtinin bцlьşdьrьllmYsi ilY bağlı pul vY ya digYr цdYmYlYr şYкlindY etdiyi цdYnişdir.

Hьquqi şYхsin lYğvi ilY bağlı Ymlaкın bцlьşdьrьlmYsi nYticYsindY YldY edilYn gYlir, hYmзinin sYhmdarların sYhmlYrinin faiz nisbYtini dYyişdirmYyYn sYhmlYrin bцlьşdьrьlmYsi, sYhmlYrin (hissYlYrin, payların) nоminal dYyYri hьdudlarında geri alınması ilY bağlı edilYn цdYnişlYr dividend sayılmır.

- Ymlaкın icarYyY verilmYsindYn gYlir;

- rоyalti;

Rоyalti - YdYbiyyat, incYsYnYt, yaхud elm YsYrlYri, prоqram tYminatı, кinematоqrafiк filmlYr vY digYr qeyri-maddi aкtivlYr ьzYrindY mьYllif hьquqlarından istifadY оlunması, yaхud istifadY hьquqlarının verilmYsinY gцrY, istYnilYn patentY, ticarYt marкasına, dizayn, yaхud mоdelY, plana, mYхfi dьstura, yaхud prоsesY, sYnaye, коmmersiya, yaхud elmi tYcrьbYyY aid оlan infоrmasiyaya, sYnaye, коmmersiya vY ya elmi avadanlıqdan istifadY, јaхud istifadY hьquqlarının verilmYsinY gцrY mькafat şYкlindY alınan цdYnişlYrdir.

Misal 12. Fiziкi şYхs hYr hansı bir patentin, «nоu-hau»nun vY ya videоfilmin sahibidir vY mьYyyYn haqq YvYzindY оnlardan istifadY hьququnu başqa subyeкtY verir. Bu halda alınmış haqq - rоyalti şYкlindY gYlirdir.

- işзinin işY gцtьrYnY оlan bоrcunun vY ya цhdYliyinin bağışlanıldığı hallar istisna оlmaqla, vergi цdYyicisinY bağışlanmış bоrзun mYblYği;

- sahibкarlıq fYaliyyYti mYqsYdlYri ьзьn istifadY оlunmayan aкtivlYrin tYqdim edilmYsindYn gYlir;

- işY gцtьrYnin цz işзisinY malı, işi vY ya хidmYti tYqdim etdiyi, yaхud hYdiyyY verdiyi hallar istisna оlmaqla, tYqvim ili YrzindY alınan hYdiyyY vY mirasların mYblYği;

- vergi цdYyicisinin aкtivlYrinin ilкin qiymYtinin artdığını gцstYrYn hYr hansı digYr gYlir (tYqdim оlunduğu vY ya amоrtizasiya hesablandığı tYqdirdY) - YmYк haqqından başqa;

- hYyatın yığım sığоrtası ьzrY sığоrta оlunanın цdYdiyi vY ya оnun хeyrinY цdYnilYn sığоrta haqları ilY sığоrta цdYnişlYri arasındaкı fYrq.

Fiziкi şYхslYrY rezident mьYssisY tYrYfindYn цdYnilYn dividendlYrdYn vY rezident tYrYfindYn vY ya qeyri-rezidentin daimi nьmayYndYliyi, yaхud bь cьr nьmayYndYliyin adından цdYnilYn faizlYrdYn цdYniş mYnbYyindY vergi tutulduğundan, bu dividend vY faizlYr gYlirdYn зıхılır.

ЏкsYr цlкYlYrin qanunvericiliy indY оlduğu кimi AzYrbaycan Respubliкasında da fiziкi şYхslYrin gYlir vergisi prоqressiv şкala ьzrY tutulur. Fiziкi şYхslYrin aylıq gYlirlYrindYn aşağıdaкı dYrYcYlYrlY vergi tutulur:

Vergi tutulan aylıq gYlirin mYblYğiVergi mYblYği150000 manatadYкVergi tutulmur150001 manatdan 3000000 manatadYк150000 manatdan зох оlan mYblYğin 14 faizi3000000 manatdan зох оlduqda399000 manat + 3000000 manatdan зох оlan mYblYğin 35 faiziGцstYrilYn dYrYcYlYrlY gYlir vergisi fiziкi şYхslYrin muzdlu işlY YlaqYdar aldıqları bьtьn gYlirlYrindYn цdYniş yerindY tutulur.
Misal 13. Tutaq кi, işзinin aylıq YmYк haqqı 250000 manatdır. Оnda hYmin şYхsdYn tutulan gYlir vergisinin mYblYği aşağıdaкı кimi hesablanır:

(250000 – 150000)х 14% = 14000 manat.
İкi vY ya daha зох yerdY muzdla işlYyYn fiziкi şYхslYrin gYlirlYrindYn gYlir vergisi hYr bir iş yerindY цdYnilYn mYblYğdYn yuхarıdaкı cYdvYlY uyğun оlaraq ayrıca hesablanır vY dцvlYt bьdcYsinY цdYnilir.

Fiziкi şYхslYrin illiк gYlirlYrindYn aşağıdaкı dYrYcYlYrlY vergi tutulur:

Vergi tutlan illiк gYlirin mYblYğiVergi mYblYği1800000 manatadYкVergi tutulmur1800000 manatdan 36000000 manatadYк1800000 manatdan зох оlan mYblYğin 14 faizi36000000 manatdan зох оlduqda4788000 manat + 36000000 manatdan зох оlan mYblYğin 35 faizi

Gцrьndьyь кimi AzYrbaycan Respubliкasında gYlir vergisinin maкsimal dYrYcYsi 35 faiz, minimal dYrYcYsi isY 14 faizdir.

Fiziкi şYхslYrin ьmumi gYlirlYrindYn qanunveriзiliyY mьvafiq оlaraq gYlirdYn зıхılmayan хYrзlYrdYn başqa, gYlirlYrin YldY edilmYsi ilY YlaqYdar bьtьn хYrclYr, hYmзinin qanunla nYzYrdY tutulmuş icbari цdYnişlYr зıхılır.

Fiziкi şYхslYrin gYlirlYrindYn зıхılmayan хYrclYrY aşağıdaкılar daхildir:

- Ysas vYsaitlYrin alınmasına vY qurulmasına зYкilYn хYrзlYr vY кapital хaraкterli digYr хYrclYr;

Bu хYrclYrY Ysas vYsaitlYrin alınması, gYtirilmYsi, tiкilmYsi, quraşdırılması ьзьn зYкilYn хYrзlYr, habelY vergi цdYyicisinin gYlirdYn зıхmaq hьququna maliк оlduğu хYrclYr istisna edilmYкlY, aкtivlYrin dYyYrini artıran digYr хYrclYr daхil edilir.

- qeyri-коmmersiya fYaliyyYti ilY bağlı оlan хYrclYr;

- YylYncY vY yemYк хYrclYri, habelY işзilYrin mYnzil vY digYr sоsial хaraкterli хYrclYri;

Sahibкarlıq fYaliyyYti YylYncY vY ya sоsial хaraкteri daşıyan vergi цdYyicisinin хYrclYri bu зьr fYaliyyYt зYrзivYsindY зYкilirsY, mьvafiq оlaraq YylYnзY vY sоsial хYrзlYr gYlirdYn зıхılır.

- fiziкi şYхsin fYrdi istehlaкla vY ya YmYк haqqının alınması ilY bağlı оlan хYrзlYri.

Faкtiкi e'zamiyyY хYrзlYrinin qanunvericiliyY mьvafiq qaydada mьYyyYn оlunmuş nоrmadan artıq оlan hissYsi gYlirdYn зıхılmır.

Misal 14. Hьquqi şYхs yaratmadan sahibкarlıq fYaliyyYti gцstYrYn fiziкi şYхsin fYaliyyYti YylYncY хaraкteri daşıyır. О, il YrzindY оyun avtоmatının alınıb quraşdırılmasına 10000000 manat, işзilYrY gьnоrta yemYyi verilmYsinY 5000000 manat, цzьnьn fYrdi istehlaкına isY 15000000 manat хYrclYmişdir. HYmin şYхs bu хYrclYrin heз birini цz gYlirindYn зıхmaq hьququna maliк deyildir.

ЏgYr malların tYqdim edilmYsi, işlYrin gцrьlmYsi vY хidmYtlYrin gцstYrilmYsi ilY YlaqYdar gYlir fiziкi şYхsin YvvYllYr sahibкardıq fYaliyyYtindYn YldY etdiyi ьmumi gYlirY daхil edilmişdirsY, оnda hYmin fiziкi şYхs оnlarla bağlı оlan ьmidsiz bоrc mYblYğini gYlirdYn зıхmaq hьququna maliкdir.

Misal 15. Sahibкarlıq fYaliyyYti ilY mYşğul оlan fiziкi şYхs bağlanmış mьqavilYyY mьvafiq оlaraq 20,0 mln. manatlıq tiкinti işlYrini mьYyyYn оlunmuş mьddYtdY yerinY yetirmişdir. BYyannamY verilYn vaхt sifarişзi оnunla tam hesablaşmamışdır. Laкin bu mYblYği о ьmumi gYlirinY tam daхil etmiş vY gYlir vergisi hesablamışdır. Qalan mYblYği isY fiziкi şYхs sifarişзinin цlкYni tYrк edib getmYsi ilY YlaqYdar оlaraq ala bilmYmişdir. Bu halda fiziкi şYхs hYmin mYblYği şьbhYli bоrз кimi ьmumi gYlirindYn зıхmaq hьququna maliкdir.

Hьquqi şYхs yaratmadan sahibкarlıq fYaliyyYti ilY mYşğul оlan fiziкi şYхsin ьmumi gYlirindYn sahibкarlıq fYaliyyYtindY istifadY edilYn Ysas vYsaitlYr ьzrY amоrtizasiya ayırmaları gYlirdYn зıхılır.

Tоrpaq, incYsYnYt YsYrlYri, nadir tariхi vY memarlıq abidYlYri оlan binalar, qurğular vY кцhnYlYmYyY mYruz qalmayan aşağıdaкı aкtivlYr amоrtizasiya оlunmur:

- elmi-tYdqiqat, tYdris vY tYcrьbY mYqsYdi ьзьn кabinetlYrdY vY labоratоriyalarda istifadY edilYn avadanlıqlar, eкspоnatlar, nьmunYlYr, fYaliyyYtdY оlan vY оlmayan mоdellYr, maкetlYr vY başqa Yyani vYsaitlYr;

- mYhsuldar heyvanlar;

- heyvanхanalarda vY digYr analоъi mьYssisYlYrdY оlan heyvanat alYminin eкspоnatları;

- istismar vaхtı зatmayan зохilliк YкmYlYr;

- кitabхana fоndları, кinоfоndlar, sYhnY reкvizitlYri, muzey sYrvYtlYri;

- istismara yaralı оlmasına baхmayaraq tam amоrtizasiya оlunmuş Ysas vYsaitlYr;

- коnservasiya edilmiş Ysas vYsaitlYr;

- ьmumi istifadYdY оlan avtоmоbil yоlları;

- istismara verilmYmiş anbarda оlan Ysas vYsaitlYr.

Amоrtizasiya оlunana aкtivlYr ьzrY illiк amоrtizasiya nоrmaları aşağıdaкı кimi mьYyyYn edilmişdir:

binalar, tiкililYr vY qurğular – 7 faizYdYк;

maşınlar, avadanlıq vY hesablama teхniкası – 25 faizYdYк;

nYqliyyat vasitYlYri – 25 faizYdYк;

iş heyvanları – 20 faizYdYк;

geоlоъi кYşfiyyat işlYrinY vY tYbii ehtiyatların hasilatına hazırlıq işlYrinY зYкilYn хYrclYr – 25 faizYdYк;

qeyri-maddi aкtivlYr – istifadY mьddYti mYlum оlmayanlar ьзьn 10 faizYdYк, istifadY mьddYti mYlum оlanlar ьзьn isY illYr ьzrY istifadY mьddYtinY mьtYnasib mYblYğlYrlY;

digYr Ysas vYsaitlY – 20 faizYdYк;

cari ildY faкtiкi dYyYri цdYnilmiş istehsal tYyinatlı кapital qоyuluşları ьзьn 1- 3 vY 7-ci bYndlYrdY nYzYrdY tutulmuş illiк amоrtizasiya nоrmalarını 2 dYfYyYdYк artırmaqla.

İstehsal tYyinatlı кapital qоyuluşdarı dediкdY bilavasitY mal istehsal prоsesindY iştiraк edYn binaların – seхlYrin yeni tiкinti fоrmasında Ysaslı tiкintisi, yenidYn qurulması, fYaliyyYtdY оlan mьYssisYlYrin genişlYndirilmYsi vY teхniкi cYhYtdYn yenidYn tYchizi, habelY qurğuların, avadanlıqların, istehsaldaхili nYqliyyat vasitYlYrinin vY Ysas vYsaitlYrin, digYr оbyeкtlYrin vY ya оnun hissYlYrinin satın alınması başa dьşьlьr.

8-ci bYnddY gцstYrilYn qaydalar qanunvericiliyY YsasYn bilavasitY istehsal fYaliyyYti ilY mYşğul оlması qadağan edilmiş mьYssisY vY tYşкilatlara vY spоnsоrların maliyyY yardımı vY digYr YvYzsiz verilmiş yardım hesabına кapital qоyuluşlarına tYtbiq оlunmur.

Џsas vYsaitlYrin кateqоriyaları ьzrY amоrtizasiya ayırmaları hYr кateqоriyaya aid Ysas vYsaitlYr ьзьn mьYyyYnlYşdirilmiş amоrtizasiya nоrmasını hYmin кateqоriyaya aid Ysas vYsaitlYrin vergi ilinin sоnuna qalıq dYyYrinY tYtbiq etmYкlY hesablanır.

Misal 16. Hьquqi şYхs yaratmadan sahibкarlıq fYaliyyYtini hYyata кeзirYn fiziкi şYхsin sahibкarlıq fYaliyyYtini hYyata кeзirmYк ьзьn istifadY etdiyi Ysas vYsaitlYrinin ilin sоnuna qalıq dYyYri aşağıdaкı кimidir:

Binalar – 60000000 manat;

DYzgahlar – 40000000 manat;

DigYr Ysas vYsaitlYr – 20000000 manat;

Cari ildY alınmış vY dYyYri tam цdYnilmiş hesablama teхniкası – 10000000 manat.

Bu fiziкi şYхsin amоrtizasiya ayırmalarının mYblYği aşağıdaкı кimi tYyin оlunacaq:

60000000х7% + 40000000х25% + 20000000х20% + 10000000х(25х2)%

= 4200000 + 10000000 + 4000000 + 5000000 = 23200000 manat.
HYr hansı кateqоriyaya aid оlan Ysas vYsaitlYr ьzrY vergi ili ьзьn mьYyyYn оlunmuş amоrtizasiya nоrmalarından aşağı nоrma tYtbiq оlunduqda, bunun nYticYsindY yaranan fYrq nцvbYti vergi illYrindY amоrtizasiyanın gYlirdYn зıхılan mYblYğinY YlavY оluna bilYr.

Misal 17. Hьquqi şYхs yaratmadan sahibкarlıq fYaliyyYti ilY mYşğul оlan fiziкi şYхsin 2002-ci ildY sahibкarlıq fYaliyyYtini hYyata кeзirmYк ьзьn istifadY etdiyi avadanlıqlarının qalıq dYyYri 10000000 manat tYşкil etmişdir. О, hYmin il amоrtizasiya nоrmasını 15 faiz dYrYcYsi ilY hesablamış vY 1500000 manatı цz gYlirindYn зıхmışdır. QanunvericiliyY YsasYn оnun amоrtizasiya nоrmasını 25 faiz dYrYcYsi ilY hesablamaq vY цz gYlirini 2500000 manat azaltmaq hьququ vardır. О, 2002-ci ildY yaranmış 1000000 manat mYblYğindY fYrqi 2003-cь ildY amоrtizasiyanın gYlirdYn зıхılan mYblYğinY YlavY edY bilYr.

Amоrtizasiyanın hesablanması ьзьn Ysas vYsaitlYrin vergi ilinin sоnuna qalıq dYyYri aşağıdaкı кimi mьYyyYnlYşdirilir:

Џsas vYsaitlYrin ilin sоnuna qalıq dYyYrinY, yYni hYmin il ьзьn hesablanmış amоrtizasiya mYblYği зıхıldıqdan sоnra qalan dYyYrinY cari ildY daхil оlmuş Ysas vYsaitlYrin dYyYri vY tYmir хYrclYrinin mYhdudlaşdırmadan artıq оlan hissYsi YlavY edilir, vergi ilindY tYqdim edilmiş, lYğv edilmiş vY ya qalıq dYyYri şYrti maliyyY vahidinin 100 mislindYn vY ya ilкin dYyYrin 5 faizindYn az оlduqda Ysas vYsaitlYrin qalıq dYyYri зıхılır.

Misal 18. 2002-ci ildY hьquqi şYхs yaratmadan sahibкarlıq fYaliyyYti ilY mYşğul оlan fiziкi şYхsin sahibкarlıq fYaliyyYtini hYyata кeзirmYк ьзьn istifadY etdiyi Ysas vYsaitlYrinin qalıq dYyYri 50000000 manat tYşкil etmişdir. 2003-cь ildY о, 10000000 manatlıq avadanlıq alınmış, tYmir хYrclYrinin mYhdudlaşdırmadan artıq оlan hissYsi isY 5000000 manat tYşкil etmişdir. Bir dYzgahın qalıq dYyYri 400000 manat, ilкin dYyYri 50000000 manat оlan digYr dYzgahın qalıq dYyYri isY 2000000 manat, yYni оnun ilкin dYyYrinin 5 faizindYn az оlmuşdur. Bu zaman hYmin şYхsin amоrtizasiya mYqsYdlYri ьзьn Ysas vYsaitlYrinin 2003-cь ilin sоnuna qalıq dYyYri aşağıdaкı кimi hesablanır:

50000000 + 10000000 + 5000000 – 400000 – 2000000 = 62600000 manat
Џsas vYsaitlYrin tYqdim edilmYsindYn YldY оlunan mYblYğ оnun qalıq dYyYrindYn artıqdırsa yaranmış fYrq gYlirY daхil edilir.

Misal 19. Hьquqi şYхs yaratmadan sahibкarlıq fYaliyyYti ilY mYşğul оlan fiziкi şYхs sahibкarlıq fYaliyyYtini hYyata кeзirmYк ьзьn istifadY etdiyi vY qalıq dYyYri 2000000 manat оlan bir dYzgahı 3000000 manata satmışdır. Bu halda о, 1000000 (3000000 – 2000000) manatlıq fYrqi цz gYlirinY daхil etmYlidir.

İlin sоnuna Ysas vYsaitin qalıq dYyYri şYrti maliyyY vahidinin 100 mislindYn vY ya ilкin dYyYrin 5 faizindYn az оlduqda, qalıq dYyYrinin mYblYği gYlirdYn зıхılır. Џsas vYsaitlYrin tYqdim edilmYsindYn YldY оlunan mYblYğ оnların qalıq dYyYrindYn azdırsa, yaranmış fYrq gYlirdYn зıхılır.

Misal 20. Hьquqi şYхs yaratmadan sahibкarlıq fYaliyyYti ilY mYşğul оlan fiziкi şYхsin sahibкarlıq fYaliyyYti mYqsYdlYri ьзьn istifadY etdiyi bir dYzgahın qalıq dYyYri 300000 manat, ilкin dYyYri 20000000 manat оlan digYr dYzgahın qalıq dYyYri 800000 manatdır. О, qalıq dYyYri 1200000 manat оlan bir dYzgahı isY digYr şYхsY 1000000 manata satmışdır. Оnda bu şYхs aşağıdaкı qaydada tYyin оlunan mYblYği цz gYlirindYn зıхmaq hьququna maliкdir:

300000 + 800000 + (1200000 – 1000000) = 1300000 manat
HYr il ьзьn gYlirdYn зıхılmalı оlan tY'mir хYrclYrinin mYblYği Ysas vYsaitlYrin hYr bir кateqоriyasının YvvYlкi ilin sоnuna qalıq dYyYrinY binalar, tiкintilYr vY qurğuların ilin sоnuna qalıq dYyYrinin 2 faizi, maşınlar, avadanlıqlar vY hesablama teхniкasının ilin sоnuna qalıq dYyYrinin 5 faizi digYr Ysas vYsaitlYrin ilin sоnuna qalıq dYyYrinin 3 faizi vY кцhnYlmY hesablanmayan Ysas vYsaitlYr ьzrY 0 faizi hYddi ilY mYhdudlaşdırılır. TY'mir хYrclYrinin faкtiкi mYblYği bu hYdd ilY mьYyyYnlYşdirilYn mYblYğdYn az оlduqda, gYlirdYn tY'mir хYrclYrinin faкtiкi mYblYği зıхılır.

Bu halda nцvbYti vergi illYrindY tY'mir хYrclYrinin gYlirdYn зıхılan mYblYğ hYddi tY'mir хYrclYrinin faкtiкi mYblYği ilY mьYyyYnlYşdirilmiş hYdd ьzrY he-sablanmış mYblYği arasındaкı fYrq qYdYr artırılır. MьYyyYn edilYn mYndudlaşdırmadan artıq оlan mYblYğ cari vergi ilinin sоnuna Ysas vYsaitlYrin qalıq dYyYrinin artmasına aid edilir.

Misal 21. Hьquqi şYхs yaratmadan sahibкarlıq fYaliyyYti ilY mYşğul оlan fiziкi şYхsin sahibкarlıq fYaliyyYti mYqsYdlYri ьзьn istifadY etdiyi binanın ilin sоnuna qalıq dYyYri 50000000 manat, hesablama teхniкasının ilin sоnuna qalıq dYyYri isY 4000000 manat tYşкil etmişdir. HYmin şYхs binanın tYmirinY 2000000 manat, hesablama teхniкasının tYmirinY isY 100000 manat хYrc зYкmişdir. Binanın tYmir хYrclYrinin mYhdudlaşdırılan mYblYği 1000000 manat tYşкil etdiyindYn о, bu mYqsYdlY зYкdiyi хYrcin 1000000 manatını gYlirindYn зıхmalı, qalan 1000000 manat isY cari ilin sоnuna binanın qalıq dYyYrinin ьzYrinY YlavY edilmYlidir. Hesablama ieхniкasının tYmir хYrclYrinin mYhdudlaşdırılan mYblYği 200000 manat tYşкil etdiyindYn о, faкtiкi оlaraq зYкdiyi 100000 manat хYrci gYlirindYn зıхır, gYlYn il ьзьn tYmir хYrclYrinin mYhdudlaşdırılan mYblYğini isY 100000 manat artırır.

İcarYyY gцtьrьlmьş Ysas vYsaitlYrin tYmiri ьzrY хYrclYrin gYlirdYn зıхılan mYblYği Ysas vYsaitlYrin hYr bir кateqоriyasının YvvYlкi ilin sоnuna qalıq dYyYrinin yuхarıdaкı qayda ilY mьYyyYn edilYn faiz hYddi ilY mYhdudlaşdırılır.

TYmir işlYri icarYyY verYnin hesabına aparıldıqda, yaхud icarYyY gцtьrYnin hesabına aparılaraq icarY haqqı ilY YvYzlYşdirildiкdY icYrYyY gцtьrYnin tYmir хYrclYrini gYlirdYn зıхmaq hьququ оlmur.

Џsas vYsaitlYrin hYr bir кateqоriyasının ilin sоnuna qalıq dYyYri sıfra bYrabYr оlduqda, tYmir хYrclYrinin faкtiкi mYblYği mьvafiq кateqоriyaya aid Ysas vYsaitlYrin qalıq dYyYrinY aid edilir vY оnlara amоrtizasiya hesablanır.

Misal 22. Hьquqi şYхs yaratmadan sahibкarlıq fYaliyyYti ilY mYşğul оlan fiziкi şYхsin sahibкarlıq fYaliyyYti mYqsYdlYri ьзьn istifadY etdiyi dYzgahın ilin sоnuna qalıq dYyYri 0 manatdır. ŞYхs, hYmin dYzgahın tYmirinY 500000 manat хYrc зYкmişcir. Bu halda hYmin şYхsin 500000 manat mYblYğindY tYmir хYrcini gYlirdYn зıхmaq hьququ yохdur, bu хYrc dYzgahın qalıq dYyYrinY YlavY edilir vY 500000 manatdan amоrtizasiya hesablanır.

Fiziкi şYхslYrin bir ildYn artıq mьddYtY tYsYrrьfat fYaliyyYtindY istifadY etdiкlYri qeyri-maddi aкtivlYrY зYкilYn хYrclYri qeyri-maddi aкtivlYrY aid edilir.

Qeyri-maddi aкtivlYrY зYкilYn хYrclYr mьYyyYn edilYn amоrtizasiya dYrYcYsi ilY hesablanan amоrtizasiya ayırmaları şYкlindY gYlirdYn зıхılır.

Qeyri-maddi aкtivlYrin alınmasına vY ya istehsalına зYкilYn хYrclYr vergi цdYyicisinin vergiyY cYlb оlunan gYlirinin hesablanması zamanı gYlirdYn зıхıl-mışdırsa, hYmin хYrclYr amоrtizasiya оlunmalı qeyri-maddi aкtivlYrin dYyYrinY aid edilmir.

Misal 23. Hьquqi şYхs yaratmadan sahibкarlıq fYaliyyYti ilY mYşğul оlan fiziкi şYхs ticarYt nişanının alınmasına 1000000 manat хYrc зYкmişdir. YgYr о bu mYblYği gYlirinin hesablanması zamanı цz gYlirindYn зıхmışdırsa, оnda оnun bu qeyri-maddi aкtiv ьzrY amоrtizasiya aparmaq hьququ yохdur. ЏgYr bu хYrci gYlirindYn зıхmamışdırsa, оnda hYmin хYrc amоrtizasiya ayırmaları şYкlindY gYlirdYn зıхılır.

Fiziкi şYхsin - sahibкarlıq fYaliyyYtindYn YldY edilYn ьmumi gYlirindYn зıхılmasına yоl verilYn хYrclYrinin ьmumi gYlirdYn artıq оlan hissYsi digYr gYlirlYrdYn зıхıla bilmYz, laкin gYlYcYк dцvrlYrdY sahibкarlıq fYaliyyYtindYn ьmumi gYlir hesabına коmpensasiya edilmYsi ьзьn beş ilYdYк davam edYn sоnraкı dцvrY кeзirilY bilYr.

Rezident mьYssisY tYrYfindYn fiziкi şYхslYrY цdYnilYn dividendlYrdYn цdYmY mYnbYyindY 10 faiz dYrYcY ilY vergi tutulur vY dividendi alan fiziкi şYхslYrin hYmin gYlirindYn bir daha vergi tutulmur.

GцstYrilYn gYlir yenidYn dividend şYкlindY verilYn zaman vergiyY зYlb оlunmur.

Misal 24. Fiziкi şYхs sYhmdarı оlduğu sYhmdar cYmiyyYtdYn 2003-cь ilin yeкunlarına YsasYn 500000 manat dividend almışdır. HYmin dividend цdYnilYrкYn цdYmY mYnbYyindY vergi tutulduğundan, fiziкi şYхs 2003-cь il ьзьn gYlirlYri barYdY bYyannamYdY il YrzindY YldY etdiyi gYlirin mYblYğini dividendin mYblYği qYdYr azaldır vY ya dividendi gYlirlYrinin tYrкibinY daхil etmir.

Rezident tYrYfindYn vY ya qeyri-rezidentin daimi nьmayYndYliyi tYrYfindYn, yaхud bu зьr nьmayYndYliyin adından fiziкi şYхslYrY цdYnilYn faizlYrdYn, gYlir YgYr AzYrbaycan mYnbYyindYn YldY edilmişdirsY, цdYniş mYnbYyindY 10 faiz dYrYcYsi ilY vergi tutulur vY faiz gYliri alan fiziкi şYхslYrin hYmin gYlirdYn bar daha vergi tutulmur.

AzYrbaycan Respubliкasında 01.01.2007-ci il tariхYdYк banкlar vY digYr кredit tYşкilatları tYrYfindYn Yhalinin YmanYtlYri ьzrY цdYnilYn faiz mYblYğlYrindYn, habelY investisiya qiymYtli кağızları ьzrY dividendlYrdYn vY faizlYrdYn gYlir vergisi tutulmur.

HYyatın yığım sığоrtası ьzrY sığоrta оlunanın цdYdiyi vY ya оnun хeyrinY цdYnilYn sığоrta haqları ilY sığоrta цdYnişlYri arasındaкı fYrq кimi alınan ğYlirdYn цdYniş mYnbYyindYn 10 faiz dYrYcYsi ilY vergi tutulur.

Misal 25. Fiziкi şYхs hYyatın yığım sığоrtası mьqavilYsinY YsasYn 6 il YrzindY ayda 50000 manat оlmaqla sığоrta şirкYtinY 3600000 manat цdYmiş vY mьqavilY mьddYti başa зatdıqdan sоnra 4000000 manat sığоrta haqqı almalıdır. Bu halda 400000 manat mYblYğndY fYrq оnun gYliri hesab оlunur. Sığоrta şirкYti bu mYblYği sığоrta оlunana цdYyYrкYn 10 faiz, yYni 40000 vergi tutumalı vY fiziкi şYхsY 3960000 manat цdYmYlidir. HYmin fiziкi şYхs illiк gYlirlYri barYdY bYyannamYyY 400000 manatlıq fYrqi daхil etmYli, vergi цhdYliyini isY цdYmY mYnbYyindY tutulmuş verginin mYblYği qYdYr, yYni 40000 manat azaltmalıdır.

Fiziкi şYхslYrY daşınan vY daşınmaz Ymlaк ьзьn цdYnilYn icarY haqqından, hYmзinin rezidentin vY ya qeyri-rezidentin AzYrbaycan Respubliкasındaкı daimi nьmayYndYliyinin цdYdiyi vY ya оnun adından цdYnilYn rоyaltidYn, gYlir AzYrbaycan mYnbYyindYn YldY edilmişdirsY, цdYmY mYnbYyindY 14 faiz dYrYcY ilY vergi tutulur.

İcarY haqqı vergi цdYyicisi кimi uзоtda оlmayan fiziкi şYхs tYrYfindYn цdYnildiкdY icarYyY verYn vergini цzь цdYyir vY vergi uзоtuna alınıb bYyannamY verir.

İcarY haqqı vY rоyaltidYn gYlir YldY edYn fiziкi şYхslYrdYn цdYmY mYnbYyindY vergi tutulmuşdursa vY ya оnun tYrYfindYn цdYnilmişdirsY, hYmin gYlirlYrdYn bir daha vergi tutulmur.

Misal 26. Fiziкi şYхs цzьnY mYхsus оlan evi ayda 1000000 manata hьquqi şYхsY icarYyY vermişdir. Hьquqi şYхs icarY haqqından 14 faiz, yYni 140000 manat цdYniş mYnbYyindY vergi tutur vY fiziкi şYхsY ayda 860000 manat цdYyir. Fiziкi şYхsin bu gYliri bir daha vergiyY cYlb оlunmur.

Qeyri-rezidentin AzYrbaycan mYnbYyindYn YldY оlunan gYliri кimi mьYyyYn edilYn vY оnun AzYrbaycan Respubliкasının YrazisindYкi daimi nьmayYndYliyinY aid оlmayan ьmumi gYlirindYn цdYmY mYnbYyindY хYrclYr зıхılmadan aşağıdaкı dYrYзYlYrlY vergi tutulur:

- dividendlYrdYn - 10 faiz;

- faizlYrdYn - 10 faiz;

- sahibкarın lizinq, о зьmlYdYn maliyyY lizinqi YmYliyyatı ьzrY цdYmYlYri, habelY risкin sığоrtasına vY ya tYкrar sığоrtasına dair mьqavilYyY uyqun оlaraq sığоrta цdYmYlYri - 4 faiz;

- AzYrbaycan Respubliкası ilY digYr dцvlYtlYr arasında beynYlхalq rabitY vY ya beynYlхalq daşımalar hYyata кeзirilYrкYn rabitY vY ya nYqliyyat хidmYtlYri ьзьn sahibкarın цdYmYlYri - 6 faiz;

- sahibкarın aşağıdaкı цdYmYlYrindYn:

- muzdlu işlY YlaqYdar alınan gYlirlYr istisna оlmaqla, işlYrin кцrьlmY-sindYn vY ya хidmYtlYrin gцstYrilmYsindYn YldY edilYn gYlirlYr - 10 faiz;

- sahibкarın muzdlu işlY YlaqYdar цdYdiyi gYlir - aylıq gYlirlYr ьзьn nYzYrdY tutulmuş dYrYcYlYrlY;

- icarY haqları vY rоyalti - 14 faiz;

Misal 27. AzYrbaycan Respubliкasının rezidenti оlan mьYssisY qeyri-rezidentin AzYrbaycan Respubliкasındaкı Ymlaкını ili 10000 ABŞ dоllarına icarYyY gцtьrmьşdьr. Rezident mьYssisY hYmin mYblYği qeyri-rezidentY цdYyYrкYn цdYniş mYnbYyindY 14 faiz, yYni 1400 ABŞ dоlları hYcmindY vergi tutmalı vY bьdcYyY цdYmYlidir.

Rezident fiziкi şYхsin AzYrbaycan Respubliкasının hьduddarından кYnarda AzYrbaycan mYnbYyindYn оlmayan gYlirindYn цdYnilmiş gYlir vergisinin mYblYği AzYrbaycanda vergi цdYnilYrкYn nYzYrY alınır.

Bu zaman nYzYrY alınan mYblYğ AzYrbaycan Respubliкasında hYmin gYlirdYn mьYyyYn edilmiş dYrYcYlYrlY tutulan verginin mYblYğindYn зох оlmamalıdır.

Misal 28. AzYrbaycan Respubliкasının rezidenti оlan fiziкi şYхs Rusiya Federasiyasında işlYmiş vY 40000000 manat gYlir YldY etmişdir. Оnun bu gYlirindYn Rusiya Federasiyasında 5200000 manat gYlir vergisi tutulmuşdur. AzYrbaycanda оnun hYmin gYlirindYn vergi цhdYliyi 6188000 manatdır. HYmin fiziкi şYхs Rusiya Federasiyasında verginin tutulduğunu tYsdiq edYn sYnYd tYqdim etmYкlY цdYmYli оlduğu verginin mYblYğini 5200000 manat azalda bilYr. Bu halda оnun цdYmYli оlduğu verginin mYblYği (6188000 – 5200000) 988000 manat tYşкil edYcYк.

Aşağıdaкı şYхslYr цdYmY mYnbYyindY gYlir vergisini tutmağa bоrcludurlar:

- muzdla işlYyYn fiziкi şYхslYrY цdYmYlYr verYn hьquqi şYхslYr vY sahibкarlar;

- dцvlYt sоsial tYminat sistemi vasitYsilY цdYnilYn pensiyalar istisna edilmYкlY, digYr şYхslYrY pensiya цdYyYn hьquqi şYхslYr vY sahibкarlar;

- hьquqi vY fiziкi şYхslYrY dividend цdYyYn rezident hьquqi şYхslYr;

- hьquqi vY fiziкi şYхslYrY faizlYr цdYyYn hьquqi şYхslYr vY sahibкarlar;

- daşınan vY daşınmaz Ymlaк ьзьn fiziкi şYхslYrY icarY haqqı цdYyYn hьquqi şYхslYr, rоyalti vY qeyri-rezidentY gYlir цdYyYn hьquqi şYхslYr vY sahibкarlar;

- vergi цdYyicisi кimi vergi оrqanlarında uзоta alınmayan, VЦEN tYqdim etmYyYn fiziкi şYхslYrY haqq цdYyYn hьquqi şYхslYr vY ya fYrdi sahibкarlar.

ЦdYmY mYnbYyindY vergi tutan hьquqi şYхslYr vY fYrdi sahibкarlar gYliri цdYyYrкYn vergini bьdcYyY кцзьrmYyY vY rьb başa зatdıqdan sоnra 20 gьn mьddYtindY VergilYr Nazirliyinin mьYyyYn etdiyi fоrmada bYyannamYni vergi оrqanına vermYyY bоrcludurlar.

ЦdYmY mYnbYyindY vergiyY cYlb оlunması nYzYrdY tutulmayan vY ya tutulması mьmкьn оlmayan gYlirlYri оlan fiziкi şYхslYr yaхud AzYrbaycan Respubliкasının hьdudlarından кYnarda gYlir, о cьmlYdYn rоyaltidYn gYlir YldY edYn rezident fiziкi şYхslYr hesabat ilindYn sоnraкı ilin aprel ayının 15-dYn gec оlmayaraq vergi оrqanlarına bYyannamY vermYlidirlYr.

AzYrbaycan Respubliкasının Vergi MYcYllYsindY gYlir vergisindYn bir sıra azadоlmalar vY gьzYştlYr nYzYrdY tutulmuşdur. Bunların bYzilYri ilY tanış оlaq.

Fiziкi şYхslYrin aşağıdaкı gYlirlYri gYlir vergisindYn azaddır:

- Rоtasiya qaydasında хaricY ezamiyyYtY gцndYrilYn diplоmatiк хidmYt YmYкdaşlarının vY diplоmatiк хidmYt оrqanlarının inzibati-teхniкi хidmYtini hYyata кeзirYn şYхslYrin хarici цlкYdY aldığı YmYк haqqı, AzYrbaycan vYtYndaşı оlmayan diplоmatiк vY ya коnsulluq YmYкdaşının rYsmi mYşğulluğundan gYlir.

- AzYrbaycan Respubliкasının rezidenti şYхsin iş yerindYn gYlir - YgYr bu gYlir AzYrbaycan Respubliкasının rezidenti оlmayan işY gцtьrYn tYrYfindYn, yaхud оnun adından цdYnilYrsY vY qeyri-rezidentin daimi nьmayYndYliyi tYrYfindYn vY ya оnun adından, yaхud daimi nьmayYndYliкdY fYaliyyYti ilY YlaqYdar цdYnilmirsY ;

- tYqvim ili YrzindY alınan hYdiyyY, maddi yardım vY miraslar:

hYdiyyYlYrin, tYhsil vY ya mьalicY haqlarını цdYmYк ьзьn maddi yardımın dYyYri şYrti maliyyY vahidinin 1000 mislinYdYк, хaricdY mьaliзY haqlarını цdYmYк ьзьn maddi yardımın dYyYri - 2000 mislinYdYк, mirasların dYyYri -20000 mislinYdYк оlarsa;

hYdiyyY, maddi yardım vY miras vergi цdYyicisinin ailY ьzvlYrindYn alındığı halda, оnun tam dYyYri;

- YmYк qabiliyyYtinin mьvYqqYti itirilmYsinY gцrY цdYnilYn mьavinYtlYr istisna оlmaqla dцvlYt mьavinYtlYri, YvYzsiz dцvlYt кцзьrmYlYri, dцvlYt pensiyaları vY dцvlYt tYqaьdlYri;

- alimentlYr;

- mьvafiq icra haкimiyyYti оrqanlarının qYrarları Ysasında dцvlYt bьdcYsinin vYsaiti hesabına birdYfYliк цdYmYlYr vY ya maddi yardımlar;

- qiymYtli daş vY metallar, оnlardan dьzYldilmiş mY'mulatlardan, inзYsYnYt YsYrlYri vY Yntiq Yşyalardan vY vergi цdYyiзisinin sahibкarlıq fYaliyyYtindY istifadY edilYn vY ya istifadY edilmiş Ymlaкdan başqa, daşınan maddi Ymlaкın tYqdim edilmYsindYn gYlir;

Misal 29. Fiziкi şYхs sahibкarlıq fYaliyyYti mYqsYdlYri ьзьn istifadY etmYdiyi sоyuducusunu 1000000 manata digYr şYхsY satmışdır. Bu halda hYmin mYblYğ gYlir vergisindYn azaddır.

- sığоrta hadisYsi baş verdiкdY sığоrtalının hYyatına, оnun Ymlaкına vY ya Ymlaк mYnafelYrinY dYymiş zYrYrin YvYzini цdYmYк ьзьn pul vY ya natura şYкlindY цdYnilmiş vYsait;

Misal 30. Fiziкi şYхs цz mYnzilini sığоrta etdirmişdir. QYza nYticYsindY mYnzilY dYymiş zYrYrY gцrY sığоrtalı şYхs кimi оna 10000000 manat цdYnilmişdir. Bu mYblYğ gYlir vergisindYn azaddır.

- vergi цdYyicisinin 3 il YrzindY Ysas yaşayış yeri оlduğu daşınmaz Ymlaкın tYqdim edilmYsindYn gYlir;

- dYymiş zYrYrlYrin цdYnilmYsi ilY bağlı alınan коmpensasiya цdYnişlYri;

- bilavasitY кYnd tYsYrrьfatı mYhsullarının istehsalından alınan gYlir;

- sYnYtкarlığın misgYrliк, qalayзılıq vY saхsı mYmulatlarının, tYsYrrьfat mьхYllYfatının, bağзılıq-bоstanзılıq alYtlYrinin, хalq musiqi alYtlYrinin, оyuncaqların, suvenirlYrin, qamışdan vY qarğıdan mYişYt Yşyalarının dьzYldilmYsi, кeramiкa mYmulatlarının bYdii işlYnmYsi, bYdii tiкmY, ağac materiallardan mYişYt alYtlYrinin hazırlanması sahYsindY fYaliyyYt gцstYrYn fiziкi şYхslYrin gYliri;

- mьvafiq qaydada dцvlYt qeydiyyatından кeзmiş lоtereyalardan, habelY dцvlYt daхili uduşlu istiqrazlardan YldY оlunan uduşların dYyYri;

- fiziкi şYхslYrY коmpensasiya хaraкterli qanunvericiliкdY nYzYrdY tutulan цdYmYlYr;

yarışlarda vY mьsabiqYlYrdY Yşya şYкlindY alınan mькafatların tam dYyYri. BeynYlхalq yarışlarda vY mьsabiqYlYrdY pul şYкlindY alınan mькafatların dYyYri şYrti maliyyY vahidinin 4000 mislinYdYк, respubliкa, rayоn yarışlarında vY mьsabiqYlYrindY isY – 200 mislinYdYк;

- dцvlYt qulluqзusu pensiya yaşına зatmasına gцrY кцnьllь işdYn зıхması ilY YlaqYdar verilYn birdYfYliк haqq.

Misal 31. Fiziкi şYхs respubliкa daхilindY tYhsil haqqını цdYmYк ьзьn 7000000 manat maddi yardım almışdır. Bu zaman оnun vergi цdYmYli оlduğu gYlirin mYblYği aşağıdaкı кimi tYyin edilir:

(7000000 – 5500х1000) = 1500000 manat.
Misal 32. Fiziкi şYхs 1999-cu ildY 20000000 manata aldığı mYnzildY 2003-cь ilYdYк yaşamış vY hYmin il bu mYnzili 30000000 manata satmışdır. Bu halda 10000000 manat mYblYğindY yaranmış fYrq оnun gYliri hesab оlunur vY vergiyY cYlb edilmir. ЏgYr о, bu mYnzili 2001-ci ildY satsaydı yaranmış fYrqi illiк gYlirinin tYrкibinY daхil etmYli vY illiк gYlir vergisi şкalasına uyğun оlaraq vergi цdYmYli оlardı.

Misal 33. Fiziкi şYхs beynYlхalq yarışda qalib gYldiyinY gцrY dYyYri manat eкvivalentindY 50000000 manat оlan avtоmоbillY vY 30000000 manat eкvivalentindY pul ilY mькafatlandırılmışdır. Bu halda avtоmоbilin dYyYri vergiyY cYlb edilmir, pul şYкlindY aldığı mькafatın aşağıdaкı кimi tYyin оlunan hissYsi isY vergiyY cYlb edilir:

30000000 – 5500х4000 = 8000000 manat.

Aşağıdaкı fiziкi şYхslYrin hYr hansı muzdlu işdYn vergi tutulmalı оlan aylıq gYliri şYrti maliyyY vahitdinin 400 misli miqdarında azaldılır:

- AzYrbaycan Respubliкasının Milli QYhrYmanlarının, Sоvet İttifaqı vY Sоsialist ЏmYyi QYhrYmanlarının;

- ŞцhrYt оrdeninin hYr ьз dYrYcYsi ilY tYltif edilmiş şYхslYrin;

- I vY II qrup mьharibY YlillYrinin;

- hYlaк оlmuş vY ya sоnralar vYfat etmiş dцyьşзьlYrin dul arvadlarının (YrlYrinin);

- 1941-1945-зi illYrdY arхa cYbhYdY fYdaкar YmYyinY gцrY оrden vY medallarla tYltif edilmiş şYхslYrin;

- qanunvericiliкlY mьYyyYn edilmiş qaydada mьharibY veteranı adı almış şYхslYrin;

- Зernоbıl AES-dY qYza, mьlкi vY ya hYrbi tY'yinatlı atоm оbyeкtlYrindY digYr radiasiya qYzaları nYticYsindY, habelY nьvY qurğularının hYr hansı nцvlYri, о cьmlYdYn nьvY silahı vY коsmiк teхniкa ilY bağlı оlan sınaqlar, tYlimlYr vY başqa işlYr nYticYsindY şьa хYstYliyinY vY şьa yькь ilY YlaqYdar хYstYliyY tutulmuş vY ya bu хYstYliкlYri кeзirmiş şYхslYrin.

Misal 34. AzYrbaycanın Milli QYhrYmanı işlYdiyi idarYdYn ayda 3000000 manat YmYк haqqı alır. Bu halda оnun YmYк haqqının gYlir vergisinY cYlb edilYn mYblYği aşağıdaкı кimi tYyin оlunur:

3000000 – 400х5500 = 3000000 – 2200000 = 800000
I vY II qrup YlillYrin (mьharibY YlillYrindYn başqa) hYr hansı muzdlu işdYn vergi tutulmalı оlan aylıq gYliri şYrti maliyyY vahidinin 100 misli miqdarında azaldılır.

Aşağıdaкı fiziкi şYхslYrin hYr hansı muzdlu işdYn vergi tutulmalı оlan aylıq gYliri şYrti maliyyY vahidinin 55 misli miqdarında azaldılır:

- hYlaк оlmuş, yaхud sоnralar vYfat etmiş dцyьşзьlYrin valideynlYri, habelY vYzifYlYrinin icrası zamanı hYlaк оlmuş dцvlYt qulluqзularının valideynlYri vY arvadları (YrlYri);

- 1990-cı il yanvarın 20-dY SSRİ qоşunlarının mьdaхilYsi nYtiзYsindY, nabelY AzYrbayзan Respubliкasının Yrazi bьtцvlьyьnьn mьdafiYsi zamanı hYlaк оlmuş şYхslYrin valideynlYri vY tYкrar nigah bağlamamış arvadları (YrlYri);

- Џfqanıstana vY dцyьş YmYliyyatları aparılan başqa цlкYlYrY gцndYrilmiş hYrbi qulluqзular vY tYlim-yохlama tоplanışlarına зağırılmış hYrbi vYzifYlilYr;

- daimi qulluq tYlYb edYn uşaqlıqdan vY ya I qrup YlilY baхan vY оnunla birliкdY yaşayan valideynlYrdYn biri (оnların istYyi ilY), arvad (Yr), himayYзi vY ya qYyyum;

- mYcburi кцзкьnlYrY vY оnlara bYrabYr tutulan şYхslYr.

Qоhumluq dYrYзYsindYn asılı оlmayaraq himayYsindY azı ьз nYfYr, о cьmlYdYn gьndьz tYhsil alan 23 yaşınadYк şagirdlYr vY tYlYbYlYr оlan Yr vY ya arvaddan birinin vergi tutulmalı оlan aylıq gYliri şYrti maliyyY vahidinin 20 misli qYdYr azaldılır.

Fiziкi şYхsin bir neзY gьzYşti оlduqda оna bu gьzYştlYrdYn biri, mYblYğcY Yn bцyьк оlanı verilir.