A L l a h V e r d I emi nov mir cəlalin
Yüklə 176 Kb. Pdf görüntüsü
|
böyüdür, rəsmiləşdirir: "Deyəsən sənin nəzəriyyən ayrıdır. Sel ilə birləşən nəzəriyyədir. Axşam müşavirədə izah edərsən görək nə demək istəyirsən" - sözünü deyir. Yunis Əhmədovda mütilik də yox deyil və bu məsələ də Mir Cəlal Hacıyevdən istifadə edir. İkinci bir fərqləndir məni xatırladır. Yunis rəhbərə (Stalinə) imzalanıb göndəri lən məktuba işarə edir: "Hacıyev, rəhbərə göndərilən məktuba qol çəkmisiniz ya, yox? - Bəli, qol çəkmişik. İndi də qol çəkirirk. Amma burada təbii fəlakət məsələsi var, axı!" - Bu yanaşma müşavirədə səslənir. Yunisdəki rəsmiyyətçiliyi yazıçı da xoşlamır və onu oxucuya natural təqdim edir sözlərilə: "Biz qol çəkmi şik, mədəniyyət evini tikəcəyik. Ya dünyanı sel basıb bizi də boğa gərək, ya da biz bu işi vaxtında başa vuraq gərək. Qərarımız budur! Ayrı cür də yol ola bilməz!" Yunisin müşavirədə daha bir təklifi Hacıyev tərəfindən qəbul olunmur. Romanda işlərin intensiv və dəqiq icrası rəhbərliklə sıx bağlıdır; burada əsas amil borc hissinin ödənilməsidir. Yazıçı bu məsələni təsadüfi təsvir etmir. İdarəetmədə şəf faflıq, halallıq, ictimai borcun yerinə yetirilməsi mühüm dür. Sovet rəhbərlik sistemində uzun illər, əllinci illər də daxil olmaqla bu proses düzgün həllini tapmışdır. Ona bir səbəb də vəzifəli şəxslərin təmizliyi, ələbaxımlı olmamala rı idi. Borc - dərk edilirdi və şəxsin öz iradəsinin yüksək əxlaqi vəzifəyə tabeliyi idi. Şəxsiyyətin ictimai mənafeyə münasibəti təzahür edirdi. Romanda idarəetməyə cavab dehlik daşıyan o adamlar xeyirxahlıqla bərabər sosial-sin fi mövqelərə üstünlük verirdilər. Yunis Əhmədov, Ağabala, ______________________ 2 6 4 -------------------------------------- Beloborodov, Əlizadə və başqaları öz mənlik şüurunun yalnız ümumi nəzarət - psixoloji mexanizmini deyil, şəx siyyət üzərində əxlaqi məsuliyyəti hiss edən sosial-sinfi fəaliyyət sahələrindən asılı olaraq müxtəlif məzmunu özündə ehtiva edərdi. Deməyə borc bilirik ki, sosialist əx laqi şüur elə struktura malikdir ki, bu, vəzifə borcunun ahəngdarlığını təmin edir və beynəlmiləlçilik, əməksevər lik, qənaətçilik borclarına üstünlük verirdi. "Təzə şəhər" romanında şübhəsiz "konfliktsizlik" mə sələsi yoxdur və bu, sahə mühəndisi Hacıyev - Əsgər - Haşımov - Gəray paralellərində özünü göstərir. Əlbəttə, yeni şəhərin tikintisi təkcə "sürətlə başa çatdırmaq" prin sipinə əsaslanırdı və vaxtilə dəbdə olan bir sıra hadisə və şüarları nəzərə çarpdırır. Məsələn, hətta məktəblilərin dərsliklərinə yol almış məşhur "Staxanov hərəkatfnın izlə ri əsərdə də vardır. 60-cı illərdən isə "Ucuz, keyfiyyətli, sü rətli" adlanan devizi isə unutmamışıq. Belə bir ruhlandırıcı amillər - əsas məqsəd istehsalatın irəliləyişilə əlaqədar idi. Biz romanda istifadəyə verilmək də olan və davam edən tikinti obyektlərinin təsvirini görü rük. Maraqlı odur, Mir Cəlal bu proseslərdə İnsan faktoru nu, fəhlə psixologiyasını qabarıq verir. Sahə mühəndisi Hacıyevin başa çatdırdığı obyektə baxışda mübahisələrin şahidiyik. Şübhəsiz, yazıçı o dövrün idarəetmə davranışı na məxsus ətalət psixologiyasını görürdü. Rəhbərlərin sözləri, təkidləri və s. gen-boldur, lakin bir həqiqətdir ki, xüsusilə, istehsalata bilavasitə rəhbərlikdə böyük vəzifə adamlarının canlı görüntüsü vacib şərtdir. Əgər o dövrə, təzəcə qurtarmış müharibədən sonra Azərbaycanda, Xə zərin qonşuluğunda Təzə şəhərin - Sumqayıtın mövcudlu- ___________________________________________________ — 2 6 5 ---------------------------------------------------------------------------------------------------- ğu tarixi faktdır, sosial möcüzədir. Usta Hüseynqulunun cavanları öyrətməsi o deməkdir, milli kadrlarımız yetişir və bu estafet irəliləyir. Hacıyevə qayıdaq: O, maraqlı obrazdır, hələlik onu məişətdə görmürük, iş başındadır. Amma elə də təslimə qapılmaq, "bəli”, "bəli, düz deyirsiz" və s. barışdırıcı xa rakterə malik deyildir. Məsələn: "Hacıyev Fazilova zəng vurub, əsəbi bir dil və rəsmi xitabla soruşdu: - Bura bax, yoldaş rəis müavini, təzə korpus niyə löv həyə düşməyib? Məlumat lövhəsinə? - Hansını deyirsən, nə çoxdur bizdə təzə korpus? - On dördüncü! Mənzillər!” Cümlənin - fikrin sonundakı "nida" işarələri təsadüfən deyil! Yaxud: "Hirsini tökməyə asan və münasib yer yenə telefon idi. Dəstəyi götürüb şəhərə zəng vurdu. Komisyon sədrinin telefon nömrəsini axtardı, tapa bilmədi. Rayon ar xitektorunu tapdı: - Sabah, - dedi. - Haşımovu çağırın, oturaq bir yerdə danışaq, görək bu işə mane olmaqda arxitektorların məq sədi. əsası nədir axı?" Belə səpkili dialoqlar çoxdur və müəllif obrazların sırf "istehsalat mütiləri” olmadığını da ifadə etmişdir... Hacıyevdə estktik zövq güclüdür və başqa bir ciddi eti razı da bununla bağlıdır və Haşımova deyir ki, bizə ev la zımdır, fəhlənin yaşaması üçün təcili mənzil lazımdır. Sən layihə vermisən, trest də tikib. İndi gözəllik məsələsinə qa lan yerdə, el deyir, eybsiz gözəl olmaz. Etiraz eşidəndə isə konkretləşdirir ki, estetika böyük sahədir, tələbi də çox... Mir Cəlal Təzə şəhərin tikintikintisinin gözəlliyi üçün balıqqulaqlarından istifadəni də irəli sürür (Bəli, artıq bu öz yerini bu gün də almışdır). _______________________ 266 ---------------------------------------- Hacıyev bir növ təklənmişdir; onu küncə sıxmaqda da vam edirlərsə o, sözünü birbaşa söyləyir, çəkinmədən. Haşımov hətta əsəbi halda ona deyir: "Siz məsələni mü rəkkəbləşdirməyə çalışan bir vəkil dili ilə danışırsınız". Və bu cavabı alır: "Mən real söhbət danışıram. Mürəkkəb iş dən də danışarlar. Binanın gecikməsini heç kəs boynuna götürməz. Əlavə iş üçün heç kəs əlavə vəsait verməz. Siz buyurun yazın ki, layihə səhvdir, mən də onu düzəltdirim. Təzədən vəsait alım..." Hacıyev digər obrazlarla müqayisədə kölgədədir, lakin o, o dövr üçün kəskin personajdır. Yazıçı belə bir planda onu verməklə, heç də mütilik, başəymə sindromunun ol madığını göstərir, Hacıyev Əsgərə dediyi sözlərilə daha açıq və daha kəsərlə büro iclasına hazırlaşır: "Açıq deyə cəyəm. Deyəcəyəm ki, arxitektorlar bizə mane olurlar. On lar istəmirlər fəhləyə mənzil tikilsin, iş tez başa gəlsin. On larda güclü fantaziya var. Biz isə, fantaziyaya uya bilmə rik. Onlar addımbaşı bizim qabağımıza daş dığırlayırlar! Yoldaş raykom, xahiş edirəm bunların işini yoxlatdırası- nız.Yoxsa ki..." Cəsarətlidir və bizə M.Hüseynin "Abşeron" romanındakı Usta Ramazanı xatırladır. Və Hacıyevin xa rakteri, istehsalata ayaq atan Bakı Komitəsinin katibi Ata- kişi, raykom katibi Yarməmmədov və digərlərinin istehsa lat davranışları fikir deməyə əsas görürük. Müəllif məqsə di nədənsə bu məsələdə "düyünə" düşür. Hacıyev və rəhbərlərdə əxlaqi şüurun dövrü, cəmiyyə ti üçün spesifik strukturu mövcuddur və onu həmən kon tekstdən ayırıb "müasirləşdirmək" ehtiyacı yoxdur; bu gün "Ölü romanlar"ın da sıradan çıxarılması bu yanaşma ilə əlaqədardır; ciddi ideoloji çətinlikləri ayırmamaqdan irəli _______________________ 2 6 7 ---------------------------------------- Yüklə 176 Kb. Dostları ilə paylaş:
|