A L l a h V e r d I emi nov mir cəlalin
Yüklə 176 Kb. Pdf görüntüsü
|
rı) qanadı altına almışdır? Lap ədibi də, akademiki də, de putatı da! Ədib Kərimzadə rus uşağına şəfqət bəsləyir: "Kərimzadə dönüb uşağa baxdı. Dünyanın bütün dərd-qə mindən xilas olmuş və tam rahat yuxuya getmiş uşaq ədi bi o qədər məşğul etmişdi ki, fikrini bir yerə cəmləyə bil mirdi. Əslən fikri cəm idi. "Ancaq buraya, bu körpəyə, mə sum, atasız, dərbədər uşağın başına cəm idi". Mir Cəlal diqqətin özünə fəlsəfi -sosial baxımdan qiy mət verir və diqtə edir bir növ ki: cəmiyyətin tipik fəzilət lərinə, hətta rəzalətlərinə də realist baxmaq, onların gələ cəkdə dəyişilməsi perspektivini görmək lazımdır. Ziyalılar müsbət əxlaqi keyfiyyətlərin qoruyucuları və daşıyıcıları sosial-əxlaqi naqisliyin aradan qaldırılmasında, mənəviy yatın təkmilləşdirilməsində daha münasib imkanlıdırlar. Bu gün də siniflər: fəhlə və kəndlilər, onların içərisindən çı xan ziyalılar mövcuddur. Xalq-millət isə birdir- azərbay canlı türkləri. Bəs nə səbəbdəndir. Vətən bütöv halda əx laqda parçalanır, ona sevgi günbəgün azalır? Əxlaqın sin fi səciyyəsi hər bir əxlaq sisteminin məzmununda (və ma hiyyətində) ümumibəşəri cəhətləri əks etdirir və bu, istis na deyil. Amma istər-istəməz mənəvi-sosial proseslərin mənfi mənada qloballaşması bizi metafizik düşüncəyə aparır: hər bir sinfin, təbəqənin, qrupun (bu "üçlük" bizim lə yanaşı yaşayırlar) əxlaqa-davranışına digər əxlaqi sis temlərdən fərqli şəkildə, əslində müqəddəs Vətən duyğu su ilə əlaqəsi kəsilməkdə olan hansısa qapalı sistemə qo vuşmaqdadır. "Yaşıdlarım"da Mir Jəlal bir ədib, ata, peda- qoq kimi o məsələni qoyur ki, insan mənəviyyatında sinfi təbəqələşmə məzmunu ilə dialektik qarşılıqlı təsirdə bəşə ri əxlaq olmalıdır ki, müharibəni birinci şəxsdən başlaya- _______________________ 296 ---------------------------------------- raq sonuncu vətəndaşa qədər içərisində duymalıdır. Belə ki, yaşlı nəslin nümayəndəsi Kərımzadədir, gənc nəslinsə Nəriman və onun yaşıdlarıdır. Ədib Kərimzadə yaşına baxmayaraq, daima hərəkətdədir və xalqın nüfuzundan sui-istifadə etmir. Oxucuları ilə görüşür, yazır, orduya cəb həyə gedir və ailə-məişət məsələlərini unutmur. Bir təsa düf nəticəsində oğlu ilə görüşür. Bu obrazı hələlik diqqəti mizdən uzaqlaşdıraq. Mir Cəlal orta nəslin cəbhə ömrünü vermr; Kərimzadə- nin nəvəsi Nərimanı atasını yox, onun oğlunu müharibə iş tirakçısı edir: Vətənin müdafiyəsi artıq üçüncü nəslin ixti yarına düşür. Nəriman tək deyil, dostları var, hətta biriylə cəbhədə rastlaşır. Nəriman romanda çox canlı, təbii ob razdır, oxumuş, işləmiş, sevmiş və cəbhəyə getmişdir. Bax, bu sonuncuya, əsil igid zabit olaraq üç əxlaqi- mənə vi və sosial- ictimai proseslərin harmoniyasından adlamış dır. Və öncə bir ədibin, ziyalının tərbiyəsini almışdır. Roman müharibədən sonra qələmə alınmışdır; bu isə yaradıcılıq psixologiyasıdır. Lakin Mir Cəlalı o mövqe də düşündürmüşdür ki, dinc-quruculuq işlərini unutmaq ol maz. Qalib bir ölkə dağılmış şəhər və kəndləri bərpa etmə li, üstəlik yenilərini tikməlidir. Mir Cəlalı "Təzə şəhər" ro manın yazılması ovqatı özünə çəkmişdi. Yaradıcılıq da vam edirdi. Əlbəttə, praqnoz-fərziyyə kimi israrlı olardım ki, "Bir gəncin manifesti", "Təzə şəhər" və "Yaşıdlarım" ro manları trilogiyadır. Mərdandan başlanan ideya Qəhrə manda toxdayır...Qəhrəman şəhərdə böyümüş, təmin olunmuş ziyalı ailəsində tərbiyə almış gənclərin tipikləş- miş obrazıdır. Və romanın poetikasında bu xətti də fərq ləndirməliyik. Tələbə vaxtı ərköyün olmamışdır, seçilmə- ______________________ .2 9 7 --------------------------------------- mişdir. Səmimi davranmışdır, sevmişdir, bir növ nişanlan mışdır. Memar kimi sənətini işlətmişdir. Bütün əxlaqi də yərlərin sonu hər bir şəxsin Vətəninə, torpağına munis məhəbbətində yekunlaşır. Vətənin dar günündə özünü, yaxud övladını xarici ölkəyə ötürən, sərvət toplamaq həris liyini gücləndirən...şəxsləri hansı kateqoriyaya daxil etmə li? Jəbhədə və işində Vətən nigarançılığı çəkən qadınların yalnız ayaqqabılarını geyindirmək vəzifəsini etibar etmək də insafsızlıqdır! Nəriman bütün yaxşı, romantik günlərini arxada qoymuşdur, cəbhədə yalnız düşünmək fəzilətini özünə rəva görür. Yazıçı burda da yaxşı mənada bədii xə sislik edir. Axı, dava gedir! Oxuyuruq: "Düşünürdü ki, indi yoldaşları onu çoxdan öldüyə, ya itdiyə, sıradan çıxdıya hesab eləyiblər...Düşünürdü ki, bəlkə başqa hissəyə get məli oldu, hara getsə onu can-başla qəbul edəcəklər...Dü şünürdü ki, daha indi Nəriman xam əsgər deyil. Daha indi özünü itirməyəcək, ən təhlükəli dəqiqələrdə komandir təmkinini daha da artıracaq, silah işlətməyin nümunəsini göstərəcək"...Gənc bir əsgərin döyüş əzmi. Jənublu oğlan dəhşətli çovğunla üzləşir, nə dəxli? "Çovğunun ən pis cəhəti bu idi ki, bütün yolları, təkər izini basıb itirmiş, çölü başdan-ayağa qalın qar layları ilə örtmüşdü. Jəhətləri seçmək çətin idi. Nəriman dönüb dala baxanda gəldiyi yerin də izini itmiş gördü. Elə bil bütün kainat qar altına batmışdı. Qar elə səpir, sovrulur, ətrafda təpələr yaradırdı ki, haranın hara olduğunu seçmək olmur du. Bütün kainat küləkli fəzada yuvarlanan qar kürəsi kimi duyulurdu. Qarlı külək dəhşətli səslə uğuldayır, güllə kimi inildəyib dururdu.” Nərimanı əsil döyüşdə, təhlükəli məkanda görürük. ______________________ 2 9 8 -------------------------------------- Meşədə, faşistlərlə üz-üzə, komandirin tapşırığını yerinə yetirəndə. Bu, yazıçının ölüm, həyat fələsəfəsidir. Lakin məncə, bundan da güclü belə ağır məqamlarda insanların, əlbəttə gənc əsgərlərin Vətən uğrunda büruzə verdikləri əxlaqi məzayyətləridir. Romanda on səhifəlik bir epizodun təsviri bizə böyük bir əsərin təsirini oyadır. Nəriman Sə limlə bir yerdə icraçıdılar. Nəriman ağır yaralanmış Səlimi bir rus qadınının evinə aparır. Əhməd Orucəliyev (əsərin ilk səhifələrindən bizə tanışdır) həyatla pəncələşir. Nəri man Kiçikxanımı- sevgilisini onun əlindən alanı - təcili, əziyyətlə xəstəxənaya göndərir. Nəriman dörd gün meşə də ac qalır, bir tikəyə möhtac olur. Bir rus qızcığazı ona çö rək gətirəndə yaralanır. Nəriman onu qoruyur; bu qızcığaz bacısı Hədiyyənin evə gətirib məktəbə apardığı, qayğısını çəkdiyi Yurinin bacısıdır. Romanın poetikasında bu xətlər İnsan məfhumunun humanist məziyyətlərini açır. Mir Cə lal gənclərin Vətəni, onun vətəndaşlarını qorumaq iqtidarı nı əyaniləşdirir. Gənclərdəki döyüş ruhu və fiziki tablıq mənəviyyatın özüntəsdiqidir, məsuliyyət hissinin ödənilməsidir və cə miyyətin yaşaması və inkişafının labüdlüyünün-bıınların bağlılığı hadisəsidir. Mənəvi ideal-onlara aşılanmışdır- şəxsiyyətin mənlik şüurunun tərəqqisi və özünütəkmilləş- dirilməsidir. Mir Jəlalın təsvirində: "gənc komandirə təsəl li verən bu idi ki, hissə geri çəkilmir, torpaq vermir, əksinə irəli gedir. Vətən torpaqlarının düşməndən təmizlənməsin də iştirak edir". Mir Cəlal Kərimzadə və Nəriman, Səlim və digər yaşlı və gənc nəslin timsalında psixoloci hazırlığın məhəng da şı olan müharibəni predmet kimi götürmüşdür. Əgər dinc _______________________ 2 9 9 - -------------------------------------- Yüklə 176 Kb. Dostları ilə paylaş:
|