A L l a h V e r d I emi nov mir cəlalin
Yüklə 176 Kb. Pdf görüntüsü
|
yətlərini sınamaq və aşkara çıxarmaq, peşələr üzrə yeni praktik meylə istiqamət götürmək məqsədi. Belə tipli əxla- qi şüurun bu obrazların hərəkətlərinin vəhdətini təmin edən ümumi qiymətləndirmə - imperativ səyi, davranışın tənzim olunmasının məqsədyönlülüyüdür. Sərvətə meyilli vəzifəli məmurlar da, əxlaqi şüurun bütün strukturunun im perativ vəhdətinə təminat verir. Və əxlaqi şüurun müəyyən istiqamətində onun (sərvətə meyilli adamın) əsas amalı nın, normalarının məcmuunu özündə təcəssüm etdirir. Gənc kadrlarla iş sisteminin humanist əsaslarla qurul ması əsərdə təbii təsvir edilmişdir. Bir maraqlı cəhət də odur, gənclər çevik, ağıllı, təmiz, təhsilə meyillidirlər. Bu ənənə hətta yaşlı nəsildən gəlir və cavanlar da bu yolu tu turlar. Yeni oxuculara bəlkə də maraqsız görünər ki, yazı çı Stalini, Lenini, onların əsərlərini, konstitusiya kitabının adını tez-tez çəkir. Elə deyil; hər bir bədii materialı, xüsu silə, nəsr əsərini mövcud dövrün ideologiyasından ayır maq səhvdir. Roman Vətən müharibəsindən sonra Azər baycanda yeni nəhəng bir şəhərin salınmasından bəhs edir. Bu şəhər bu gün biz nəslin gözü qabağında günbə gün inkişafdadır...Mətləbə qayıdaq. İnsanları ruhlandıran belə kitab ortadadır: Partiya tarixinin qısa kursu. Bu sətir lərin müəllifi hələ aşağı siniflərdə oxuyarkən həmən qalın cildli kitabı görmüşdür, eləcə də konstitusiya kitabçasını. Bunlar tarixdir, 70 il yaşamış güclü dövlətin ideoloji dərsliyidir. İmtina etməməliyik; hər halda Sovet dönəmi biz azəri türklərini oxutmuş, sənət adamlarımızı dünya arenasına çıxarmışdır. Yerlərdə haqqı tapdalanan yüzlərlə, minlərlə insanın taleyini müsbət mənada Moskva həll et mişdir, Tarix göstərir ki, görkəmli şəxsiyyətlər yetişir və _______________________ 2 7 6 - -------------------------------------- xalq onların arxasınca gedir. Qabaqlar belə bir siyasi tezis vardı ki, tarix şəxsiyyəti yaradır. Bu nə dərəcədə həqiqət dir - israrlı deyiləm, lakin şəxsiyyət tarixi yaradır - israrlı yam. Layiqli şəxsiyyət siyasi tutumunda xalqı öz arxasın ca aparır və özünün ləyaqəti, obyektivliyi, andı naminə missiyasını yaşaya bilir. Stalin bütün anatomiyası etibarı ilə mənfi tiran idi və tirana layiq taleyinin qisməti ilə öldü. Lakin o, Rusiyanı çamurluqdan çıxarıb qüdrətli hərbi döv lətə çevirdi. Bu, artıq faktdır. Hitler savaşından sonra o, xalqları sivili səviyyəyə çatdırmaq üçün müxtəlif yollar or taya atdı və başlıcası isə ideoloji silahdan istifadə idi. Və SSRİ xalqlarını özünə inandırmışdı. Mir Cəlal bir yazıçı olaraq kosmosdan yazmırdı necə ki, Aleksey Tolstoy fan tastik əsərlər qələmə almışdı. O, Təzə şəhərin doğuluşun dan və gələcək inkişafından bəhs etmişdi, əsas sevimli qəhrəmanı da Yunis Əhmədov idi. Əgər o, Stalin ideologi yasına şübhə etsəydi, böyük qurucu kollektivi arxasınca apara bilməzdi. O da böyük inamla, pafos ovqatı ilə bu ideologiyadan kənarda dayana bilməzdi. Budur, Yunisin düşüncələri: "Mübarizələr və qələbələr kitabını əlinə aldı, dəftər, qələm götürdü. Neçə dəfə oxudu və haşiyələrində işarələr qoyduğu məşhur kitaba - bu saat dünyada ən çox oxunan, ən çox yayılan və ən çox öyrənilən kitaba həmişə ki həvəslə baxır, qeyd etdiyi yerləri təkrar gözdən keçirir, dəftərçəsinə köçürürdü. Yunis hər dəfə bu kitabı qarşısına açanda, onun səhifə və cümlələrini təkrar oxuyanda nə dənsə ilk dəfələr hiss etmədiyi yeni-yeni fikirlər öyrənir, çox hökmləri sevinc və heyrətlə dəftərinə köçürürdü. O, bu hökmlərdə nəhəng bir ölkənin və xalqın qələbələr tarixini aşkar görürdü..." Bu, bitməyən iqtibasda işıqlı cəhət var: ______________________ 2 7 7 -------------------------------------- hər bir vətəndaş dövlətinin yürütdüyü siyasətə inanmalı dır. Onun əxlaqı irəli sürülən prinsiplərə uyğun gəlməlidir. Sovet dövləti öz idarəetmə mövqeyi kimi kollektivimizin konkret-tarixi təbiətini başa düşmək üçün xüsusilə üç cə həti nəzərə almağı irəli sürmüşdü (Və hər bir Sovet yazı çısına bu müddəalar bəlli idi). Hansılar idi? Birincisi, o əx laq obyektiv şəkildə determinləşdirilmişdir, yəni öz xarak terinə görə ictimai istehsalatda birləşmiş fəhlə sinfinin (ro manda bu daha genişdir) həyat şəraiti, habelə istehsal va sitələri üzərində ictimai mülkiyyətə əsaslanan sosializm ictimai varlığının özünəməxsusluğu kollektivin əxlaqi şüu runun formalaşmasının maddi-iqtisadi imkanını yaradır. İkincisi, o, fəhlə sinfinin və onun müttəfiqlərinin mənafeyi nə uyğun olaraq: mübariz həmrəyliksiz burjuaziyaya qalib gəlməyi bacarmazlar, yoldaşlıq, əməkdaşlıq prinsiplərini bərqərar etməzlərsə, sosializm cəmiyyəti qurulmazdı. Da ha doğrusu, kollektivizm özünüinkişafın mühüm forması dır. Üçüncüsü, o, əxlaqi inkişafın ümumi məntiqilə uyğun laşır ki, öz mahiyyəti etibarilə fərdiyyətçi əxlaqının aradan qaldırılmasını şərtləndirir. 'Təzə şəhər” romanında oxucu belə bir qənaətini - te zisini müəyyənləşdirir: hər bir fərd - fəhlə - obraz öz qabi liyyətini, bacarığını hərtərəfli inkişaf etdirmək istəyirsə, kollektiv ən optimal vasitədir. - Buradan da insanın şəxsi azadlığı məsələsi ortaya gəlir. Roman boyu həm idarə edən vəzifəlilər, həm də icraçılar bir kollektivdə birləşir və geniş fəaliyyət göstərirlər. Bir fərd kollektiv üzvlərini bir-bi rilə bağlayan həlqə rolunu oynayır. Məsələn, Davud gənc dir və o, çətinliklə, ölümlə üzləşir. Qəza baş verən zamanı Davud özünü irəli verir. Yunis isə buna imkan vermək is- _______________________ 2 7 8 ---------------------------------------- təmir, əsəbi halda: "Yunis irəliyə yeriyib yuxarıya, binanın kəlləsinə bir də baxdı. İndii o, təhlükəli bir hücuma keçən və bunun üçün də qüvvələrini son dəfə yoxlayan komandi rə oxşayırdı. O, cəld paltosunu soyunub gözətçinin üstünə atdı: - Sırınmanı mənə ver! Gözətçi özü irəli yeridi: - Yoldaş Yunis, elə iş... Əhmədov bir az da ucadan və hirslə dedi: - Sözümə qulaq as..." Və Davud cəld irəli yeriyir, səqfə çıxmaq istəyəndə Yu nis mane olmağa çalışırsa, alınmır - sual çıxır: Nə üçün in san davranışındakı kollektivçiliyə maraq, birgə sərbəst motivləşmə və s. xüsusiyyətlər mövcuddur? Biz əxlaqçı alimlərin yenə də üç tezisinə - nəticəsinə üz tuturuq: Birin cisi, kollektiv yeganə birlikdir, qrupdur ki, hər bir insanın (Yunisin, Davudun, Privalovun və digərlərinin) iç narahat lığının, intellektual və emosional inkişafının mənbəyi kimi ardıcıl ünsiyyətə, əməkdaşlığa zəmanət verir. İkincisi, mü hüm məqsədlərin həyata keçirilməsi naminə kollektiv səy lər lazım gəlir. Üçüncüsü, fərdin şəxsiyyət kimi inkişafı, fəaliyyəti tələb edir ki, birlik yaransın və formalaşsın... Davud fəlakəti aradan qaldırmaq üçün ömrünü də fəla kət qarşısına qoyur. Sonda isə sakitləşir: "Bu gecəki və ziyyətdə o da özünü fəlakət və təhlükə içinə atdı. Ancaq kor-koranə, təvəkkül, ehtimal, qorxu, vahimə ilə atma dı...İradəsini toplayaraq adi günlərdə, düz yerdə, günün günorta çağı etməli olduğu sadə bir işə necə arxayın və ürəklə gedirsə, ölüm ayağına da elə getdi". Romanın poetikasında irəli sürdüyümüz tezisdə biz _______________________ 27 9 ---------------------------------------- Yüklə 176 Kb. Dostları ilə paylaş:
|