A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov

 

390 

4)

 

yuxarıdakı  cədvəllərə  əsasən üç amilli kompleks üçün təsadüfi 

dəyişdirmənin ölçüsü 

 aşağıdakı ifadədən tapılır: 

 

, 

yaxud baxılan hal üçün 

; 

5)

 

A və B amillərinin  x

i

-yə təsirini qiymətləndirmək üçün V.8 cədvəli 

tərtib edilir. Bunun üçün 3-cü bənddə hər dama üçün hesablanan  

-nin 

orta qiyməti, yeni 

 ilə  əvəz edilir; yəni  C amilinin təsiri nəzərdə 

tutulmur. Bu məqsədlə V.6 cədvəlində C

1 

 və C

2 

 damalarını birləşdirirlər. 

Məsələn,  x

1 

və  x

2

, x

3

,

 

x

8

,

 

x

9 

,x

10

, x

11

  və  x

12, 

x

13 

və  s. damaları birləşdirilir. 

Onda 

 bundan  əlavə, V.8 cədvəlində 

birləşdirilən damalardakı  f-lərin cəmi 

 tapılır. Beləliklə, 

damaları analoji doldurulan V.8 cədvəli qurulur; 

Cədvəl V.8 

Amillər 

B

1

 

B

2

 

A

1

 

; 

;

 

; 

;

 

A

2

 

 

 

A

3

 

 

 

6)

 

bu qayda ilə A amili nəzərə alınmadan B və C amillərinin nəticəvi 

əlamətə təsirini xarakterizə edən cədvəl tərtib edilir. Bu cədvəl 5-ci bənddə 

göstərilən qayda üzrə tərtib edildiyindən verilmir; 

7)

 

B amilini nəzərə almadan A və C amillərinin x

i

-ə təsirini xarakterizə 

edən cədvəl qurulur; 

8)

 

bu üç cədvələ əsasən 

;

 və 

. 

9)

 

A, B və  C  amillərinin ayrı-ayrılıqda  x

i

-ə  təsirini göstərən üç sadə 

cədvəl qurulur. 

---

 

391 

Hər belə  cədvəl damasına məlumatlar aşağıdakı qayda üzrə  yazılır: 

məsələn,  C

1 

  və  C

2 

  damalarını birləşdirib,  AB-nin, sonra isə  B

1 

  və  B

2 

 

damalarını birləşdirib,  A amilinin x

i

-ə  təsirini göstərən  cədvəl və  ən 

nəhayət,  A

1 

,  A

2 

və  A

3 

damalarını birləşdirərək  B-nin  x

i

-ə  təsirini 

xarakterizə edən cədvəl alınır. Bu qayda ilə  C  üçün də  cədvəl qurulur və 

beləliklə üç cədvəl alınır; 

10)

 

hər belə üç cədvəldən 

;

; 

 tapılır. 

 

şərti ödənməklə biramilli  cədvəldən üçamilli 

kompleksin ümumi orta qiyməti tapılır. Göstərilən bərabərlik  şərti 

hesablamanın düzgünlüyünü göstərən şərtdir. 

11)

 

 üçamilli dispersion təhlil üçün:

 

 

 

 

 

və Fişer kriterisi təyin edilir: 

 

 halı  üçün 

 

 

 halı  üçün 

 

 

 halı  üçün 

 

 

---

 

392 

 halı  üçün 

 

 

 halı  üçün 

 

 

 halı  üçün 

 

 

 

12)

 

A, B, C, D  dördamilli kompleks üçün 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

393 

 

13)

 

 və 

   sərbəstlik dərəcələrinin sayından asılı olaraq, tələb  

olunan ehtimal dərəcəsinə görə hesablanmış 

 ilə onun xüsusi cədvəllərdə 

verilmiş qiymətləri    müqayisə edilir. Əgər 

 olarsa, onda baxılan 

amilin, yaxud onların yığımının nəticəvi  əlamətə  cədvəldə  göstərilən 

ehtimal dərəcəsi ilə təsiri sübut olunur. Əgər 

 olarsa, onda baxılan 

amilin və ya amillər yığımının təsirini gələcək tədqiqatlarda nəzərə 

almamaq olar. 

Qeyd etmək lazımdır ki, 

 əlaqə  göstəricisi 

 və

-dən fərqlənə 

bilər. Bu o zaman ola bilər ki, A və  B ayrılıqda təsirsiz olduqları  halda 

onların birlikdə təsiri güclü olur və əksinə. 

Dispersion təhlil vasitəsilə neftin xassəsinin neftvermə  əmsalına 

təsiri məsələsinə baxılmışdır. 

Bu məqsədlə təhlil üçün seçilmiş Nyuton neftli 124 yataqdan 43-ü su 

basqı, 17-si qaz-su basqı, 14-ü qaz basqı, 27-si qarışıq (həll olmuş qaz 

rejimi ilə xarakterizə olunur).

Neftvermə  əmsalına aşağıda göstərilən dörd amilin təsiri 

öyrənilmişdir: 

1)

 

layın işlənmə  müddəti (T); bu amil üçün iki dəyişmə  həddi qəbul 

edilir, 

 il və 

 il; 

2)

 

yataqdan  mayenin  şıxarılma sürəti (işlənmənin ilk 10 ili ərzində 

laydan alınan mayenin, yatağın neft ehtiyatına olan nisbəti başa düşülür). 

3)

 

quyuların sıxlığı: 

ha/quyu  və 

 ha/quyu; 

4)

 

layın keçiriciliyi: 

 və  

. 

Göstərilən amillərə  görə  aparılan hesablamanın nəticəsi V.9 

cədvəlində verilmişdir. 

 

---