A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər

 381 

...Biz aerodroma gedirdik və mənim fikirlərim quma batmış 

maşının çarxları kimi bir yerdə  hərlənirdi. Hərlənib eyni bir 

cümləyə qayıdırdı: "Sahil boyu səpələnmiş balıqçı komaları..." 

Bu qırıq cümlə hardan düşmüşdü beynimə. Onun mənası  nə 

idi, o kimdən, nədən danışırdı  və  nəyə görə bu cümlə bütün 

qəlbimi titrədir, ağrıdır? 

Əsmər mühacirlərdən danışırdı. Müxtəlif ölkələrdə rast 

gəldiyi mühacirlərdən. Bəzilərinin görürsən güzəranı da pis 

keçmir, amma hamısının gözlərində eyni bir ifadə var —

qəriblik, yalqızlıq ifadəsi. 

Mən düşündüm ki, bəlkə biz də,  Əsmər də, mən də 

mühacirik. Böyüklər diyarına uşaqlıq ölkəsindən gəlmiş 

mühacirlər. Geri qayıtmaq imkanından  əbədi məhrum olmuş 

mühacirlər. Vətənləriyçün qəribsəmiş mühacirlər. 

–Deməli, bircə  Həştərxanda düşəcəyik, səhər də 

Moskvadayam. Heyf ki, sənin ad gününə qala bilmədim, Bir 

gör sən allah… —sonra o əlavə etdi: — Hələ ki, Moskvadayıq, 

gəl. Camalla mən çox şad olarıq. "Yenə də Camalla mən!" 

–Mən bilmirdim ki, Camal belə  mənsəb qazanıb. 

Diplomatik məclislərdə  şampan açmaq nadir şəxslərə  nəsib 

olan səadətdir. 

–Yaxşı, acıdil olma, o, ayrı işlərlə də məşğul olur. 

–Bilirəm, bilirəm, onun əlindən hər iş  gəlir. Səhv 

eləmirəmsə, cavanlıqda çəkməçi olub. 

–Sən isə cavanlıqda da axmaq olmusan, elə indi də 

axmaqsan. Bəli, Camal çəkməçilik eləyib, böyük ailə saxlayıb 

və özü də oxuyub. Belə şeyə rişxənd eləmək ayıbdır. 

Mən doğrudan da xəcalət çəkdim. Təyyarəyə yarım saatdan 

sonra minəcəkdilər, biz aeroportun kafesində oturmuşduq, vaxt 

çox ağır keçirdi. Elə  dəqiqələr olur ki, lim-həlim doludurlar, 

heç bilmirsən necə keçirlər. Boş dəqiqələr də olur, içilmiş şüşə 

kimi, bilmirsən onları neyləyəsən. Minik elan edəndə rahat 

nəfəs aldım 

–Bağışla, bir az artıq-əskik danışdım, —dedim. 

---

 382 

–Eybi yoxdur, — o hələ də incik idi. 

–İndi dediklərim heç, bayaq kababxanada da çox səfeh 

sözlər danışırdım. 

–Keçər, —dedi və bu ondan eşitdiyim son sözlər idi. 

Trapın yuxarı pilləsindən çevrilib, əl elədi, sonra təyyarənin 

qaranlıq qapısında qeyb oldu. Bir neçə dəqiqədən sonra o, uca 

qara göydə iki qırmızı, bir yaşıl işıq nöqtəsi idi. İyirmi dəqiqə 

də keçdi, ayın otuzu oldu və  mənim sinnim bir yaş artdı. Bu 

vaxt mən  şəhərə yaxınlaşırdım və gecə vitrinlərinin işıqları 

soyuq, soyuq idi. 

Amma nə isə xoş bir rahatlıq hissi, azadlıq, asudəlik hissi 

içimi doldurmuşdu. Mən işim-peşəm haqqında düşünürdüm. 

Düşünürdüm ki, sabah, yox, artıq bu gün səhər iş masamın 

ardına keçəcəm. Masamın üstündəki böyük ağ planşet 

haqqında düşünürdüm, fikirləşirdim ki, tuşun nə yaxşı iyi var, 

yaxşı  qəddənmiş  qələmlərin nə gözəl forması var. Bir də 

düşünürdüm ki, işdən, fəaliyyətdən gözəl dünyada nə var və 

bunların olmaması  nə böyük faciədir. Böyük şəhər —mənim 

peşəm —üstümə axırdı. 

Səhər məni yuxudan bacımın cingiltili səsi oyatdı. 

—Təbrik edirəm, təbrik edirəm. Böyük oğlan olasan, balaca 

bacını incitməyəsən. —Əyilib məni öpdü, — sənə teleqram 

gəlib. Həştərxandan. Gürcüdəndir. 

Mən teleqramı qapdım.  İki söz. "Təbrik. Öpürəm." Bir də 

imza: "Kamikadze". 

 

1967 

---

 383 

 

 

DANTENİN YUBİLEYİ 

(povest)  

 

Yusif Səmədoğluya 

 

–Bu gecə bu qoca bu ocaq. 

–Bu gecə. Bu qoca. Bu ocaq. 

–Bu gecə, bu qoca, bu ocaq. 

–Yox, yox, bir də yox. 

Tamaşa salonu bomboş  və qaranlıq idi. Salonun orta 

sıralarından birində ikicə  nəfər  əyləşmişdi — rejissor və 

rəssam. Daha doğrusu rəssam rejissorun arxasında — daldakı 

sırada oturmuşdu, rejissorun çiyni üzərindən irəliyə  əyilib 

səhnəyə baxırdı. 

Rejissorun qarşısındakı kiçik masa zəif çıraqla işıqlanmışdı. 

Masanın üstündə  çıraqdan başqa pərakəndə kağızlar, 

karandaşlar, külqabı, disksiz qara rəngli daxili telefon, bir şüşə 

"Badamlı" və bir stəkan vardı. 

Məşq gedirdi. 

Rejissor yerindən sıçrayıb iti addımlarla səhnəyə tərəf getdi. 

Sol projektorla işıqlandırılmış səhnədə iki nəfər qrimsiz aktyor 

dayanmışdı. Libasları da elə öz adi paltarları idi. 

Rejissor qıvraq bir sıçrayışla pilləkənləri qət edib səhnəyə 

qalxdı, ön tərəfdə dayanmış qarabuğdayı sinli kişiyə yanaşdı: 

–Feyzulla, atam, qardaşım, — deyə sakit və  təmkinlə da: 

nışmağa çalışdı, — özüvə yazığın gəlmir, bizə  gəlsin. Səhər 

doqquzdan burdayam, ağzıma bir tikə çörək almamışam. 

Atam-anam sənə qurban, axı biz də yazığıq. Bütün əsərdə üç 

kəlmə sözün var; onu da fərri deyə bilmirsən. Axı bu 

zəhirmarın harası  çətindir: Bu gecə. Bu qoca. Bu ocaq. 

Vəssalam. 

Feyzulla çirkli, əzik dəsmalını  çıxartdı, tələsik-tələsik 

---

 384 

üzünün, alnının tərini sildi.  

–Bu saat, bu saat, — deyə rejissoru sakitləşdirməyə çalışdı. 

— Bu saatca, bu saatca deyəcəm, darıxma. 

Rejissor papirosunu "Kazbek" qutusuna döyəclədi, üfürüb 

damağına qoydu, yandırmadı. 

–Hə, di de görüm. 

–Baş üstə, bu saat, bu saat. 

Rejissor kibrit çəkdi, arxaya çevrilmədən gerisində 

dayanmış aktyora: 

–Əlikram, replika, — dedi. 

Arxada dayanmış aktyor Feyzullaya müraciətlə: 

–Bəs hanı? —deyə soruşdu. 

Feyzulla: 

–Bu gecə bu qoca bu ocaq, — dedi. 

Rejissor: 

–Tfu, sənin... — deyə sözünü yarımçıq kəsib becid bir 

yerişlə  səhnədən düşdü, yerinə qayıtdı, papirosu külqabıya 

basıb söndürdü. Sonra döş cibindən balaca həb çıxarıb dilinin 

üstünə qoydu, stəkana su töküb içdi. Oturdu. 

Feyzulla: 

–Əsəbiləşmə başına dönüm, əsəbiləşmə, — deyə rejissora 

yalvardı, — bir hovur səbr elə, bu saatca deyəcəyəm. 

Bilmirəm, mənə nə olub bu gün, karıxmışam. 

Rejissor rəssama tərəf dönüb yavaş səslə: 

–Guya ayrı günlər dağı dağ üstünə qoyur, — dedi. 

 Feyzulla: 

–Olar? — dedi. 

Rejissor cavab vermədi, yüngülcə başını tərpətdi. 

Feyzulla: 

–Bu gecə! Bu qoca! Bu ocaq! — dedi və rejissora baxdı. 

Rejissorun üzündə heç bir ifadə yox idi. O, maddım-maddım 

səhnəyə, məchul bir nöqtəyə baxır, sanki heç bir şey görmür, 

heç bir şey eşitmirdi. 

Feyzulla qeyri-müəyyən bir ifadəylə: 

---