Abuzər Xələfov

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 49 – 
 
laşdıran, şərtləndirən əsas faktor hansıdır?. Bizim fikrimizcə, beynəlxalq kitab mübadiləsinin 
inkişafına ən çox təsir edən amil dövlətin ilk növbədə iqtisadi-siyasi inkişaf göstəricisidir. Bir 
çox alimlərin fikrincə isə, beynəlxalq kitab mübadiləsi dövlətlərarası siyasi münasibətlərdən 
asılıdır. Beynəlxalq kitab mübadiləsinin iqtisadi aspektlərinin öyrənilməsi üzrə tanınmış mü-
təxəssis, Rusiya Dövlət  Kitabxanasının əməkdaşı Q.M.Kruqlik  yazır: ―Beynəlxalq kitab mü-
badiləsi artıq əvvəllər olduğu kimi, ideoloji funksiya daşımır. İllər öncə mədəni əlaqələr siyasi 
əlaqələrdən asılı idi və İsrail, Tayvan, Cənubi Koreya, Cənubi Afrika Respublikasının müəssi-
sələrilə  əməkdaşlıq  etmək  qadağan  olunmuşdu.  İndi  belə  qadağalar  yoxdur.  Əvəzində  başqa 
reallıqlar  var:  məsələn,  indi  biz  düşünməliyik  ki,  Çinin  maraqlarına  toxunmadan  Tayvanla 
beynəlxalq  kitab  mübadiləsini  necə  aparaq;  Şimali  Koreyanı  incitmədən  Cənubi  Koreya  ilə 
necə  əməkdaşlıq  edək;  Kuril  adaları  ilə  bağlı  problem  həll  olunmayacağı  təqdirdə  bizimlə 
əməkdaşlıq etməkdən çəkinən Yaponiya ilə kitab mübadiləsini necə inkişaf etdirək?‖ [5].  
Biz  isə  yenidən  o  fikrə  qayıdırıq  ki,  Azərbaycan  kitabxanalarının  beynəlxalq  informa-
siya mühitinin aktoru kimi çıxış etməsi birinci növbədə ölkənin iqtisadi-siyasi inkişafı ilə bağ-
lıdır. Fikrimizi əsaslandırmaq üçün 4 ölkənin-Azərbaycan, Misir, Finlandiya və Ukrayna ki-
tabxanalarının  apardığı  beynəlxalq  kitab  mübadiləsinin  səviyyəsini  müqayisə  edəcəyik.  Bu-
nun üçün ilk növbədə aşağıdakı cədvəl vasitəsilə bu ölkələrdə əhalinin savadlılıq statsitikası 
ilə tanış olaq: 
 
Cədvəl 2.1. Azərbaycan, Misir, Finlandiya və Ukraynada  
əhalinin savadlılıq statistikası 
 
 
Əhalinin savadlı hissəsi 
KiĢilər 
Qadınlar 
Azərbaycan 
99.8% 
99.9% 
99.7% 
Ukrayna 
99.7% 
99.8% 
99.6% 
Finlandiya 
99% 
99% 
99% 
Misir 
73.9% 
81.7% 
65.8% 
 
Mənbə: BMT-nin insan inkişafı hesabatı və CIA World Factbook, 2012 
 
Göründüyü  kimi,  Azərbaycanda  əhalinin  savadlılıq  səviyyəsi  kifayət  qədər  yüksəkdir. 
Bu  göstəricilərə  görə,  Azərbaycan  MDB  məkanında  liderdir.  Buradan  belə  qənaətə  gəlmək 
olardı  ki,  ölkədə  əhali  çox  mütaliə  edir  və  bu,  beynəlxalq  kitab  mübadiləsi  sahəsində  də 
dünyada aparıcı yerlərdən birini tutmağımıza real təminatdır. Əslində isə reallıq belə deyil və 
müqayisə olunduğumuz hər 3 ölkənin beynəlxalq kitab mübadiləsi göstəriciləri bizimkindən 
yuxarıdır. Bu ölkələrin hər birində beynəlxalq kitab mübadiləsinin inkişafı müxtəlif faktorlar-
dan asılıdır. Məsələn, Misirdə iqtisadi-siyasi faktorlardan asılı olmayaraq beynəlxalq mədəni 
əməkdaşlıq əlaqələri, kitab mübadiləsi prosesi zəifləmir. Ölkədə əhalinin savadlılıq səviyyəsi-
nin yüksək olmaması da kitab mübadiləsinin səviyyəsinə təsir etmir. Çünki burada əsas rolu 
tarixi faktor oynayır. Misir tarixi az qala bəşəriyyət tarixi ilə həmyaşıddır. Tarixin bütün dövr-
lərində bu ölkə səma altında laboratoriya rolunu oynayıb və minlərlə alimin, tədqiqatçının el-
mi araşdırmalarına şahidlik edib. Bu mənada Misirdə toplanmış elmi-mədəni irs daimi müba-

---

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 50 - 
dilə obyektidir və bu ölkədən dünya ölkələrinə və əksinə kitab axını labüd proses kimi səciy-
yələndirilməlidir.  
Finlandiyanın beynəlxalq kitab mübadiləsi sahəsində aparıcı yerlərdən birini tutmasının 
səbəbi isə kitab nəşrinin həcmi və əhalinin kitaba olan tələbi ilə bağlıdır. Finlandiyada təyina-
tından və növündən asılı olmayaraq bütün kitabxanalarda azyaşlı uşaqlar üçün kitab bölmələ-
rinin fəaliyyət göstərməsi insanların mütaliəyə hələ erkən yaşlardan başlamasına bir işarədir. 
Ukrayna isə Avropada ən iri kitab fondlarına malik ölkələrdən biri kimi tanınır. Bu öl-
kədə  beynəlxalq  kitab  mübadiləsinin  səviyyəsi  əsasən  təhsilin  səviyyəsi  və  şəxsi-psixoloji 
faktorlarla  ölçülür.  2014-cü  ildə  Ukraynada  baş  vermiş  məlum  hadisələrin  fonunda  beynəl-
xalq kitab mübadiləsinin zəifləməməsi bir daha sübut edir ki, burada iqtisadi-siyasi vəziyyətin 
gərginləşməsi  ölkə  kitabxanalarının  beynəlxalq  əlaqələrinə  mənfi  təsir  etmək  iqtidarında 
deyil.  
Ölkəmizdə  isə  kitabxanaların  beynəlxalq  kitab  mübadiləsi  prosesində  iştirakı  mövcud 
siyasi və iqtisadi vəziyyətlə sıx bağlıdır. Azərbaycan kitabxanalarının bu sahədəki son 50 illik 
fəaliyyətini təhlil edərkən məlum olur ki, 1988-1993-cü illərdə aparılan mübadilə əməliyyat-
larının səviyyəsi çox aşağı olub və ölkədən xaricə çox az sayda nəşr göndərilib. Müharibə şə-
raiti, informasiya blokadası, iqtisadi-siyasi disbalans və bütün bunların fonunda o dövrün si-
yasi rəhbərliyinin elm, təhsil və mədəniyyət sahəsində normal proqramının olmaması kitabxa-
naların beynəlxalq fəaliyyətinə mənfi təsir etmişdir. 
  
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 1993-cü ildə hakimiyyətə gəlişindən sonra Azərbay-
canın beynəlxalq aləmdə öz mövqeyini layiqincə ifadə etməsi və qoruması, beynəlxalq təşki-
latlarla tərəfdaşlıq və düzgün qurulmuş xarici siyasət Azərbaycan kitabxanalarının beynəlxalq 
elmi-mədəni əməkdaşlığını yeni səviyyəyə qaldırdı. Prezident cənab İlham Əliyev bu uğurlu 
siyasəti davam etdirərək bir çox sahələrdə olduğu kimi elm və təhsil sahəsində də yeni priori-
tetlər müəyyənləşdirdi, kitabxanaların inkişafına diqqət və qayğı göstərdi. Cənab Prezidentin 
təşəbbüsü və fərmanı ilə təsdiq olunmuş ―Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış‖ inkişaf konsepsi-
yasında Azərbaycan kitabxanalarının gələcək inkişafı ilə bağlı məsələlərin əks olunması bunu 
bir  daha  təsdiqlədi.  Konsepsiyada  deyilir  ki,  2020-ci  ilədək  Azərbaycanda  özünütəhsilə  və 
ömür  boyu  təhsilə  artan  tələbatın  ödənilməsi  üçün  kitabxana  fəaliyyəti  modernləşdiriləcək, 
elektron  kitabxanaların  sayı  artırılacaq,  distant  təhsilin  inkişafı  dəstəklənəcək  və  ali  təhsil 
müəssisələrində distant təhsil geniş tətbiq olunacaqdır. 
Bundan başqa, Azərbaycana məxsus mədəni sərvətlərin, o cümlədən muzeylərdə, kitab-
xanalarda və arxivlərdə qorunub-saxlanılan və ictimai varidat sayılan mədəni irs və digər əqli 
mülkiyyət nümunələrinin mərkəzləşmiş şəkildə rəqəmləşdirilməsi, mühafizəsi, hüquqi qorun-
ması və beynəlxalq təşkilatlarla, həmçinin xarici dövlətlərin aidiyyəti qurumları ilə mübadilə-
si təmin ediləcəkdir. 
Həmçinin kitab və nəşriyyat işi üzrə dövlət proqramlarının hazırlanması, ölkənin kitab-
xana-informasiya şəbəkəsinin inkişafı, kitabxana fondlarının ədəbiyyat və müasir informasiya 
daşıyıcıları  ilə  təmin  edilməsi,  həmçinin  musiqi  ifaçılığı  və  yaradıcılığının  təşviq  edilməsi, 
mədəniyyət  sahəsində  fəaliyyət  göstərən  özəl  təsisatlara  dövlət  dəstəyinin  artırılması  üzrə 
zəruri işlər həyata keçiriləcəkdir. 

---