Adilxan bayramov səMƏd vurğUN
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
247 Etnoqrafik lövhələr yaradılması baxımından «Yadıma düşdü» şeri də maraqlıdır. Şair burada ömrünün ilk çağlarında gördüklərini, şahidi olduqlarını xatırlayır. Onun xatırladıqları yurdun gözəllikləri, adamların qonaqpərvərliyi, elin toy və bayramları, müxtəlif mərasimlərdir. Şerdə «Bizim gəlinlərin bayram qabağı Fəsəli yaymağı yadıma düşdü», «Nişanlı qızların görüşdən qabaq Telini saymağı yadıma düşdü», «Qışın buz qatığı, yayın ayranı, Payızın qaymağı yadıma düşdü» kimi misralar xalqımızın həyatında yüz illər ərzində özünə möhkəm yer tutan adət-ənənələrə, toy və bayramlar ərəfəsində həyata keçirilən mərasimlərə, xalqımızın qədim məşğuliyyətinə söykənir. «İlk bahar və mən» şerində elat binələrinin təsviri, «ilxı», «kişnəyən boz at», «əmlik», «ala çəpiş», «yelinli inək», «kotan», «dəryaz», «biçənək», «nehrə», «şiş taya», «xotma» söz və ifadələri də bu baxımdan maraq doğurur. Yurdun gözəllik və nemətlərini, adamların məşğuliyyətini təbii lövhələrlə canlandıran şair Vətənə bağlılığını bu misralarla ifadə etmişdir: Vətən yurdu, doğma ocaq! Bəxtiyar insan! Sənin qartal qanadınla mən uçacağam. Həyat üçün doğulmuşam yaranışımdan, Şer, sənət aləminə nur saçacağam! (131, 172) Şairin «Düşüncələr» şerində aşağıdakı misralar əkinçiliklə bağlıdır: Yaz günəşi saçlarını düzə yayanda, Yer şumlayıb, toxum səpib, taxıl əkəydim. Təpəl öküz bürkülənib diz qatlayanda Bir kotana qayış olub özüm çəkəydim. (132, 237) Məlumdur ki, yaz fəslində torpağı şumlayır, toxum səpirlər. Bu işlər uzun illər qoşqu heyvanları, o cümlədən öküzlər vasitəsilə 248 görülmüşdür. Azərbaycan dilinin qərb qrupu dialekt və şivələrində kotana qoşulmuş üç cüt öküzün ikinci cütü «qaraqayış» adlanır. (11, 113) Yer şumlayan vaxt əsas güc də ikinci cütün – «qaraqayış»ın üzərinə düşür. Deməli, şair bu sözləri təsadüfi işlətməmişdir; o, insana kömək üçün hər şeyə hazırdır. Şerdə verilmiş «təpəl öküz» və «diz qatlamaq» ifadələri də əkinçiliklə bağlı xalq deyimləridir. «Bakının dastanı» poemasının «İçərişəhər» adlanan hissəsində şair səyyaha Azərbaycan toyu barədə məlumat verir. O, bir-iki misrada sanki toy zamanı icra olunan mərasimlərin rəsmini çəkir. Gəlinin üzündəki lalə rəngli duvaq, şabaş, tirmə şallı gözəllər, xınalı əllər, qara zurna, cavanların güləşməsi, cıdırda qalib gələn atın yalmanına ağ kəlağay bağlanılması və s. bu toyun komponentləridir. Bu barədə şairin özünün qənaətləri də maraqlıdır: Doğmalıq var hər torpağın adətində, Səyyah dalır, mən baxıram o gözlərə... Bir təbəssüm işığı var sifətində, Xoşmu gəlir danışdığım bu mənzərə? (133, 317) Məlumdur ki, toyda cavanların qurşaq tutması, yəni güləşmə adəti bu gün də qalmaqdadır. Cavanların bu yarışında bəzən ehtiraslar qızışmış, incikliklər olmuş, dava düşmüşdür. Bəzi hallarda bu, nəsillər arasında qan davasına çevrilmişdir. Şair səyyaha bu barədə danışarkən məsləhət görür ki, buna bir vəhşilik kimi baxmasın. Çünki «hər məhlənin, hər nəslin o meydanda öz qeyrətini, öz adı var». Və bir də: Hər zamanın bir hökmü var öz oğluna: Baş əyməmək, basılmamaq fitrətdəndir. (133, 319) Müxtəlif mərasimlərin təsvirinə «Komsomol poeması» ilə yanaşı şairin başqa əsərlərində, o cümlədən «Acı xatirələr» poema- 249 sında da rast gəlirik. Şair poemanın əvvəllində yazır: Bu dünya sonsuzdur, insanlar da çox, Hər elin, hər günün öz adəti var. S.Vurğun poemada Azərbaycan xalqının həyatında möhkəm yer tutan iki müqəddəs mərasimi - Qurban bayramı və Novruz bayramını da xatırlamışdır. Novruz bayramında kənd uşaqlarının başına keçə papaq qoyub «hər tüstü çıxan yerdən» pay yığması, çantalarını yer-yemişlə doldurması şairin uşaqlıq xatirələrində əbədi yaşayır. Şairin yaddaşında Qurban bayramı da qalmışdır. Bu xatirə onun üçün acı olsa da xalqımızın qədim bayramlarından biri ilə bağlı olduğu üçün xüsusi maraq doğurur: Qurban bayramıydı, gülürdü dağlar, Qonşumuz xınalı bir erkək kəsdi. O bayram günündə anamı ağlar Görəndə üstümdən bir çovğun əsdi. (133, 146) Qurban bayramının qaydalarına görə, həmin gün imkanı olan adamlar qurban (erkək, iri mal) kəsməlidirlər. Elə buna görə də imkanlı qonşu «xınalı bir erkək» kəsmiş, şair isə ailəsinin imkansız olduğu üçün mütəəssir olmuşdur. Ana isə bu əziz bayram günündə uşağın qəlbini ovundurmaq üçün başqa tədbir görmüşdür: «Uşaq əziz gündə sınmasın» - deyə Anam cehizliyi yorğan üzündən Mənə üst köynəyi tikdi hədiyyə. Mən də iki dəfə öpdüm üzündən... (133, 147) Bu mərasimlə bağlı belə bir adət də vardır: ən əziz qonağı qarşılayarkən onun ayağı altında qurban kəsirlər. Bu, şairin 250 aşağıdakı misralarında öz əksini tapmışdır: Qoyunlar, quzular düzdə, böləndə, Səs-səsə verişib mər-mər mələrmiş. Qapıya bir əziz qonaq gələndə, Xınalı erkəklər qurban gələrmiş. (141, 76) S.Vurğunun əsərlərində Azərbaycan xalqının ən qədim adətlərindən olan qonaqpərvərliklə bağlı təsvirlərə də təsadüf olunur. Bu baxımdan «Muğan» poemasında şairlə çobanın görüşü səhnəsi maraqlıdır. Şair Muğan düzündə bir çobanla görüşür. Çoban şairi görərkən yaşına uyğun olmayan bir cəldliklə ayağa qalxır, təbii bir qonaqpərvərliklə onu qarşılayır, südə qonaq edir: Çıxır qarşımıza qoca bir çoban, Çiyni yapıncılı, boyu çinar tək. Azacıq çal düşmüş qaşlar altından Qırğı baxışlarla gülümsəyərək, Yerindən quş kimi qalxır ayağa… Açıq bir alınla gəlir qabağa. (133, 376) Qonağın hörmətlə qarşılanıb yola salınması, ona xüsusi qayğı göstərilməsi, son tikənin belə qonağın qabağına qoyulması kimi xalqımıza məxsus xüsusiyyətlər də Vurğunun əsərlərində öz əksini tapmışdır. «Ayın əfsanəsi» poemasında Cütçü bir parça pendir-çörək çıxardıb Ayın qarşısına qoyur və təklif edir ki, yesin. Ay bunun nə olduğunu soruşur. Soruşdum - bu nədir? Dedi - çörəkdir! Qonaqsız boğazdan ötməyəcəkdir! (133, 146) Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|