Afrika ümumi İcmal coğrafi mövqeyi, sahəsi, sərhədləri və sahil xətti
Yüklə 298,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
16
kkal/kv.sm,subtropik qurşaqlarda isə 140-160 kkal/kv.sm-ə bərabərdir. İllik radiasiya balansı materik üzərində 60-70 kkal/kv.sm-dir. Beləliklə, Afrika illik radiasiya kəmiyyəti və radiasiya balansına görə başqa materiklərdən fərqlənir. O Yer kürəsinin ən isti materikidir. Afrika iqliminə qonşu okeanların və Asiya üzərində yaranan barik sahələrin, eləcə də materikin şimal və cənub hissəsində fəsillər üzrə bir-birinin əksi olan dəyişkən təzyiq sahələrinin təsiri böyükdür. Afrika üzərində subtropiklərarası atmosfer sirkulyasiyası, külək rejimi yağıntıların materikin üzərində paylanmasının əsas amilidir. Ekvatorial qurşaqda alçaq təzyiq sahəsi, tropiklərdə isə yüksək təzyiq sahəsinin hakim olması il ərzində tropiklərdən ekvator qurşağına hava cərəyanı yaranmasına səbəb olur. Bundan əlavə Afrikanı şərqdən və qərbdən əhatə edən Hind və Atlantik okeanları üzərində mövcud olan daimi təzyiq sahələrindən (Cənubi Hind okeanı, Şimali və Cənubi Atlantika antisiklonları) müxtəlif xassəli hava kütlələri daxil olur. Ekvatorial qurşaqda il boyu qalxan cərəyan, tropiklərdə isə enən hava cərəyanları, tropiklərlə ekvator arasında isə üfüqi hava cərəyanları hakimdir. Tropiklərdən ekvatora əsən quru, isti, tozlu hava passat cərəyanlarıdır. Ekvatordan şimal və cənub subekvatorial zonalara gələn ekvatorial mussonlar çox rütubətli olur. Subekvatorial zonaların dövrü rütubətlənməsi də ekvatorial mussonların davamlılığından asılıdır. Okeanlar üzərində yerləşən daimi təzyiq mərkəzlərindən gələn havalardan yalnız cənub Hind okeanı antisiklonu materikin cənub-şərq sahillərinə çox rütubət gətirir. Azor maksimumu və Cənubi Atlantika antisiklonlarının sağ cinahlarından tropik enliklərdə Afrikaya daxil olan hava kütlələri sərin olduğundan rütubət tutumu azdır, həm də bu hava kütlələri materikə yalnız müvafiq yarımkürələrin yayında daxil olduğundan, çox qızmar quru üzərində daha da qızır və yağıntı ayırmaq qabiliyyətini itirir. Qərbdə bütün il boyu yalnız ekvatorial qurşağa bol 17
yağıntı düşür.Bu yağıntıları Qvineya körfəzinin şimal və şimal- şərq sahillərindən daxil olan rütubətli dəniz hava kütlələri gətirir. Göstərilən sadə hava sirkulyasiyası sxemi ilin fəsillərindən asılı olaraq xeyli dəyişir. Bunun başlıca səbəbi müvafiq yarımkürələrdə yay fəslində materikin şimal və cənub tropik qurşaqlarında alçaq təzyiq sahələrinin yaranmasıdır. Buna görə tropiklərdən ekvatora əsən passatların illik rejimində ciddi dəyişiklik baş verir. Passatlar yalnız hər yarəmkünənin qış fəslində tropiklərin ümumi (zonal) yüksək təzyiq qurşaqlarına qoşulması ilə güclənir və çox təsirli olur. Onlar ekvatorial qurşağa, hətta onu keçib əks yarımkürəyə daxil olur. Ekvatorial zonada passatlar çox rütubətlənir və keçdiyi yarımkürənin subekvatorial qurşağında ekvatorial mussonları adlanırlar. Bu küləklər ekvatorial qurşağa şimal-şərqdən (şimal yarımkürəsində qış olan zaman) və cənub-şərqdən (cənub yarımkürəsində qış olan zaman) əsir. Ekvator qurşağını keçdikdə bunlar ekvatordan şimalda sağa, cənubda isə sola meyl edirlər. Qışda Ön Asiya yaylaları üzərində yaranan yüksək təzyiq sahəsindən materikin şimal-şərqinə (xüsusilə Somaliyə) passatlar daxil olur. Dəniz üzərindən keçən passatlar xeyli rütubətlənir və yağıntı verir. Fəsillərin dəyişməsi ilə əlaqədar olaraq Cənubi Hind okeanı antisiklonunun da təsir dairəsi dəyişir. Şimal yarımkürənin qışında onun sol cinahı küləkləri Afrikanın cənub-şərq sahillərinə, cənub yarımkürənin qışında isə cənub subekvatorial və tropik qurşaqlarında şərq sahillərə (Əjdaha dağlarına) çox yağıntl verir, qurunun içərilərinə isə quru halda daxil olur. Yanvar ayında materikin şimal hissəsi soyuyur və burada antisiklon hava şəraiti yaranır. Yanvarın orta temperaturu Aralıq dənizi sahillərində və Böyük Səhranın şimal hissəsində +12°,orta hissəsində +12°,+16°, cənub hissəsində +16°,+20°-dir. Atlas dağlarını +8° yanvar izotermi əhatə edir. 18
Yayla və yüksək dağlarda isə yanvar ayında temperatur 0°-yə enir və şaxtalar olur. Bu vaxt orta temperatur ekvator qurşağında +24°,+26°,Yuxarı Nil çökəyində isə +28° olur. Yanvar ayı materikin cənub hissəsində yayın qızmar ayıdır. Kalaxaridə bu ayın orta temperaturu +26°,+28°, (Kalaxari səhrasının qızmar cənub-qərbində +30°) cənub sahildə isə +18°, +20°-dir.Şərqi Afrika yaylalarında bu vaxt orta temperatur +20°,+24° olur. Yanvar ayında materikin şimal yarısında mütləq minimum temperatur 0°, yəni xeyli aşağı olur. Mənfi temperatur 20° şimal enindən şimalda müşahidə edilir (- 7° qədər). Atlas dağlarında və yüksək Şott yaylasında -10°,-20° şaxtalar olur.Şimal subekvatorial qurşaqda yanvarda ən alçaq temperatur +8°,+10° müşahidə edilmişdir. Bu vaxt cənubi Afrikada mütləq maksimum temperatur +40°,+45° dərəcəyə (50°-yə qədər) çatır. Шякил 30
Yüklə 298,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|