Ağa Musa Nağıyevin xeyriyyəçilik və ictimai fəaliyyəti
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
21 milli kapitallara aid mədənlər üzrə də bu işi görmək lazımdır. 1908-1910-cu illərə dair məlumata görə, Bakı neft sə- nayesində 56 azərbaycanlı kapitalistin firması olmuşdur. Onlara məxsus olan mədənlərdə 1908-ci ildə 3320, 1909- cu ildə 3696, 1910-cu ildə isə 3653 fəhlə çalışırdı (79, s.98). Təəssüf ki, azərbaycanlı sahibkarların hər birinin ayrı- lıqda hasil etdiyi neftin miqdarı barədə əldə olan məlumat yarımçıqdır, bütün sahibkarlar və firmalar üzrə məlumatlar yoxdur. Məsələn, 1904-cu ilə dair məlumata görə, iri neft sahibkarları Ş.Əsədullayev, Aşurbəyov qardaşları, Mirtağı Məlikov, Hüseyn və K o , Tahirovun cəmiyyəti, Həsən Mustafayev, Murtuza Muxtarov, Ağa Musa Nağıyev, Nur- məmməd Nuriyev və Zeynalov qardaşları birlikdə 28 mil- yon 491 min pud neft hasil etmişdilər (27, v.3). Bundan əlavə, azərbaycanlılara məxsus «Aqbur» və «Bəxt» neft şirkətləri də vardı (73, s.79-115). Həmin şir- kətlər 1904-cü ildə 2 milyon 190 min pud neft çıxarmışdı- lar. Beləliklə, həmin il azərbaycanlılara məxsus neft sahib- karları 30 milyon 681 min pud neft hasil etmişdilər. Mən- bədə habelə “Əliyev Əlibala və K o ”, “Aslanov”, “Bünya- dov qardaşları”, “Cəbiyev və K o ”, “M.İsmayılov və K o ”, “Malıyev Bala Əliağa”, “Rəsulov və K o ”, “Səlimov Mövsüm və K o ”, “Yusifoğlu Hacılı” adlı neft firmalarının da adları çəkilir. Lakin onların mədənlərinin neft hasilatı haqqında məlumat verilmir (19, v.79). 1905-ci ildə neft sahibkarlarının sırasına Əmiraslanov qardaşlarına mənsub firma (73, s.99), 1906-cı ildə Əliyev 22 və Eminov Cəmiyyəti, “Hüseynov Bala və Orucov” Bala- hüseynə məxsus neft firmaları (73, s.79-115) qatılmışdı. 1907-ci ildə milli neft sahibkarları ailəsinə Əmiraslanov və Cəfərov qardaşlarına, «Aslan Cəmiyyəti»nə, Həsənov Məmmədsadıq və Əliyevə, Quliyev qardaşlarına, Zər- bəliyev Kərabəlayi, Ədbül Nuriyev, Aşurov və Muxtarov, Hüseynov Şıxəliyə məxsus neft firmaları, habelə «Mədi- nə» adlı firma (73, s.79-115) əlavə olunmuşdur. 1908-ci ildə milli neft sahibkarları içərisində əvvəlki illərdə qeyd edilənlərdən başqa Aslanov, A.Q.Eyvazov, M.B.Qədirov, Qədimov qardaşları, Əliyev, “Abbasov və K o ”, Məlikov, Mahmudov, Kələntərov, Rzayev, D.B.Yüz- başov və b.nın firmalarının adları çəkilir (26, v.14). 1909-cu ildə Bağırov Həmən və Bəhmən, Dadaşov Əlibala, Qədimov qardaşlarına və Məlikov Hüseynə məx- sus yeni neftçıxarma firmaları yaranır. Qeyd etmək lazımdır ki, mənbələrdə azərbaycanlı sa- hibkarlara neft firmaları məxsus olmayıb, lakin onların nü- mayəndələrinin burada bu və ya digər şəkildə iştirak etdik- ləri: - «Amur» neft birliyi 1908-ci ildən (75, s.119-156), «Anahid» 1907-ci ildən, «Bənnəd» 1900-cü ildən, «Cə- did» 1906-cı ildən, müdiri İbrahimov olan və 1900-cü il- dən fəaliyyət göstərən «Naftalan neft cəmiyyəti» və “Şə- riklər” adlı neft və ticarət cəmiyyəti, «Ticarət», «Əmək» - başçısı Məmmədəli Muxtarov və Ş.Ramazanov, Z.Baba- yev və H.Camalov daxil olan «Şirvan», «Armuz» - neft firmalarının da adları çəkilir (75, s.159). 23 1911-ci ildə Bakı neft rayonunda azərbaycanlı sahib- karlar sırasında Q.Ələkbərov, Ağasıbəy Aşurbəyov və başqaları da əlavə olunur. 1913-cü ildə Bakıda milli burjuaziya nümayəndələrinə məxsus yeni neft firmaları yaranır: “Axundov və Aşurbəy K o ”, İbrahim bəy, Manafov və Səfərəliyevin «Bakı-Tiflis neftötürmə və ticarət cəmiyyəti», Qədimov və Cəbiyevin firması, Ş.İbrahimovun «İqbal» cəmiyyəti, Qədimov və Eyvazovun firması, Q.A.Rəsulovun firması, «Ülfət» cə- miyyəti, «Hüseyniyyə» firması və i. a. Ümumiyyətlə, o zaman Bakı neft sənayesində 203 firma var idi ki, onların 62-si azərbaycanlılara məxsus idi (77, s.129). Qeyd edilməlidir ki, bir sıra azərbaycanlı sahibkarlara məxsus firmaların bəzilərinin neft hasilatı haqqında məlu- mat yoxdur. Məsələn, 1906-cı ildən mövcud olan «Cədid» adlı neft şirkəti İbrahimov adlı bir nəfərə məxsus idi. Həmin şirkət 1906-cı ildə 231,2 min pud, 1909-cu ildə 262,6, 1913-cü ildə isə 328,7 min pud neft çıxarmışdı (73, s.134). Yuxarıda qeyd etdik ki, Azərbaycan neft sənayesində azərbaycanlı sahibkarların xüsusi çəkisini, mövqeyini müəyyənləşdirməkdən ötrü bu sənaye sahəsində rus, ermə- ni, xarici kapital nümayəndələrinin hər birinin ayrılıqda xüsusi çəkisini, mövqeyini müəyyənləşdirmək, sonra mü- qayisə yolu ilə nisbi rəqəm almağın zəruriliyi aydındır. Əlimizdə neft sənaye sahibkarlarının siyahısının, bu sahib- karların hər birinin mədənlərinin və bu mədənlərdə çalışan fəhlələrin sayı, hər bir sahibkarın mülkiyyətində olan neft mədənlərinin illik istehsal gücü barəsində məlumat verən 24 «Bakı və onun rayonları» kimi mənbəin olmasına bax- mayaraq, belə bir işin öhdəsindən tam dəqiqliklə və mü- fəssəl şəkildə gəlmək hələlik mümkün deyildir. Məlum olduğu kimi, XX əsrin əvvəlinə aid olan bu mənbədə neft sənaye sahiblərinin bilavasitə adını göstərən tək sahibkarlar və firmalarla yanaşı səhmdar cəmiyyətlər də vardır. Şübhəsiz ki, buna görə neft sənayesində bu və ya digər milli kapitalın mövqeyini müəyyən etmək üçün səhmdar cəmiyyətlərə dair rəqəmləri nəzərə almayacağıq. Əslində, bu və ya digər səhmdar cəmiyyətinin hansı kapi- talın nümayəndəsinə məxsus olması barəsində məlumat verilsəydi də, yenə də bu və digər milli kapitalın neft səna- yesində mövqeyini müəyyən etmək üçün həmin səhmdar cəmiyyətlər barəsində gətirilmiş rəqəmlərdən istifadə et- mək düzgün olmazdı. Çünki bu və ya digər səhmdar cə- miyyətinin idarə heyətinə daxil olanların adı göstərilsə də, bu cəmiyyətin kapitalı təkcə həmin sahibkarlara deyil, səhmdarlar qrupuna aid idi. Bu qrupa isə səhmdar cəmiy- yətinin idarə heyəti üzvlərinin hansı kapital nümayəndə- sinə məxsus olmasına baxmayaraq, müxtəlif millətlərin nümayəndələri daxil ola bilərdilər. Ona görə də biz neft sənayesində bu və ya digər milli kapital nümayəndələrinin mövqeyini bölmüşük. Sahibkarların adlarına müvafiq ola- raq onları azərbaycanlı, rus, erməni və xarici kapital nü- mayəndələri siyahısına daxil etmişik. Adsız və xarici kapi- tal nümayəndələrinə məxsus firmaları və səhmdar cəmiy- yətləri isə «naməlumlar» qrupuna daxil etmişik. Tədqiq etdiyimiz mövzunun məqsədilə əlaqədar ola- raq başlıca vəzifəmiz azərbaycanlı sahibkarlara məxsus Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|