Almannavarnir

8Hafnsögumenn

Samgönguráðherra fer með yfirstjórn leiðsögumála. Hafnsögumenn heyra undir Siglingastofnun Íslands og starfa m.a. samkvæmt lögum um leiðsögu skipa nr. 34/1993. Í reglugerðum viðkomandi hafna kemur fram hvort um hafnsöguskyldu er að ræða. Almennt er svo í stærstu höfnum landsins, s.s. Reykjavík, Hafnarfirði, Keflavík, Ísafirði, Akureyri og Vestmanna­eyjum.

Almennt geta skip óskað eftir hafnsögumanni. Erlend skip eru almennt skyldug til að hafa hafnsögumann þegar þau fara í eða úr höfn. Íslensk skip sem flytja mikið magn af hættulegum varningi eða flutningaskip eða fiskiskip sem eru að ákveðinni stærð (slíkt fer þó eftir um hvaða höfn er að ræða) þurfa að hafa hafnsögumann nema hafnarstjórn hafi veitt skipstjóra slíks skips hafnsöguréttindi eða ef sérstakar aðstæður eru fyrir hendi.

8.1Störf

Í höfnum sem hafnsögumenn eru starfandi á eru frá einum og upp í nokkra starfsmenn. (Munnleg heimild: Jón Leví Hilmarsson, yfirmaður hafnarsviðs Siglingastofnunar Íslands.) Reykjavíkurhöfn er stærsta höfnin. Þar starfa fjórir hafnsögumenn á vöktum og einn er yfirmaður. Áætla má að um 20-30 hafnsögumenn séu starfandi á landinu.

Í lögum um leiðsögu skipa nr. 34/1993 er leiðsögumaður sá sem fengið hefur löggildingu til leiðsögu skipa um ákveðið svæði. Hafnsögumaður er leiðsögumaður sem fengið hefur löggildingu til leiðsögu skipa um ákveðið hafnarsvæði eða við ákveðnar aðstæður. Samkvæmt þessum lögum þarf hafnsögumaður að uppfylla öll þau skilyrði sem leiðsögumenn þurfa að uppfylla.
Í 3ju grein er kveðið á um hvaða skilyrði leiðsögumenn þurfa að uppfylla til að fá löggildingu sem gildir fyrir ákveðið svæði til allt að fimm ára í senn. Skilyrðin eru eftirfarandi:

• 
  vera 25-65 ára,
  
• 
  hafa fullnægjandi heilbrigðisvottorð,
  
• 
  hafa lokið 2. stigs skipstjórnarnámi eða samsvarandi námi,
  
• 
  hafa siglt sem skipstjóri eða stýrimaður á skipi um svæði sem löggilding á að ná til og vera nákunnugur siglingaleiðum á svæðinu,
  
• 
  hafa lokið námskeiði til að vera leiðsögumaður.
  

Í gögnum sem SBÖL hefur undir höndum er starfslýsing fyrir hafnsögumenn eftirfarandi: Hafnsögumenn starfa við að leiðbeina skipum og bátum í og úr höfn, úthluta þeim legurými og stjórna umferð um hafnir. (Heimild: efling/starfsmenntaráð).

Þetta starf hafnsögumanns má skilgreina ítarlega á eftirfarandi hátt:

• 
  Hann tekur á móti boðum og beiðnum sem berast frá skipum, umboðsmönnum og skipafélögum um hafnsögu, legurými, vatn eða rafmagn.
  
• 
  Hann metur með hvaða hætti skuli leiðbeina skipi í höfn, m.a. samkvæmt fyrirliggjandi upplýsingum um stærð þess, djúpristu og útbúnað og fer um borð eða notar fjarskiptasamband við að færa það til hafnar í samvinnu við skipstjóra.
  
• 
  Hann hefur til umráða hafnsögubát eða dráttarbát sem notaður er til að vísa skipum leið, draga þau til hafnar ef með þarf, eða færa þau til í höfninni.
  
• 
  Hann hefur eftirlit með siglingamerkjum, þ.e. baujum og vitum innan hafnar, fylgist með að þau logi og sýni rétt merki og gerir viðhlítandi ráðstafanir ef svo er ekki.
  
• 
  Hann fylgist með dýpi hafnar og gerir viðvart ef einhvers staðar grynnkar um of.
  
• 
  Hann gætir að mengun og gerir ráðstafanir ef óhapp verður, t.d. ef olía rennur í sjóinn.
  
• 
  Hann hefur eftirlit með löndun á öllum afla, sér um að hann sé vigtaður og að upplýsingar berist Fiskistofu.
  
• 
  Hann gefur tollyfirvöldum upplýsingar um komur skipa, veitir almennar upplýsingar um skipaferðir, auk þess að veita áhöfnum ýmiss konar upplýsingar og þjónustu.
  
• 
  Hann sér um tölvuskráningu á legustað innan hafnar, farmi og öðru sem við kemur skipum.
  
• 
  Hann er fulltrúi hafnarstjóra við framangreind störf.
  
• 
  Hann leiðbeinir skipstjórum og hásetum á hafnsögubátum og er yfirmaður hafnarvarða og vigtarmanna.
  
• 
  Hann hefur samstarf við skipstjóra, starfsmenn tollyfirvalda og olíu- og skipafélaga.
  

8.2Menntun

Hafnsögumenn þurfa að hafa lokið leiðsögumannanámskeiði sbr. lög nr. 34/1993 um leiðsögu skipa. Einnig þurfa þeir að hafa lokið 2. stigi skipstjórnarréttinda, eins og fyrr hefur komið fram.

Hjá Stýrimannaskólanum í Reykjavík er boðið upp á Hafnsögumannanámskeið. Þetta er 24 klst. námskeið þar sem námsefnið er eftirfarandi: ARPA (Automatic Radar Plotting Aids), uppbygging og notkun; Ratsjársigling; Hafnsögumaður og sigling með lóðs um borð í vaktreglum IMO; Hafnsögumaður í brúnni og skyldur hans, lóðsstigi o.fl.; Þröngar leiðir og skipaskurðir (sqat, suction, bank effect); Skipulag og vinnulag í brú/óhöpp; Lög um leiðsögu nr. 34/1993 - Leiðsögusvæði; Hættulegur farmur um borð; Mengun sjávar frá skipum - MARPOL kynnt; Ábyrgð hafnaryfirvalda vegna villandi merkja eða upplýsinga; Stjórn skipa, notkun véla, skrúfu, stýris og bógskrúfu. Snúningshringur og stöðvunarvegalengd; Notkun dráttarbáta. (Gögn frá Stýrimannaskólanum í Reykjavík 31.03.2000.)

8.3Lög og reglugerðir

Hafnsögumenn starfa eftir lögum um leiðsögu skipa nr. 34/1993 (sbr. lög nr. 62/1993 og nr. 7/1996). Þar segir í annarri grein að hafnsögumaður er leiðsögumaður sem fengið hefur löggildingu til leiðsögu skipa um ákveðið hafnarsvæði og að hafnsögumaður er ráðinn af viðkomandi hafnarstjórn.

Í þriðju grein er kveðið á um löggildingu og skilyrði leiðsögumanna. Löggilding gildir í fimm ár í senn yfir ákveðið svæði og er nánari ákvæði um hana í reglugerð. Til að fá löggildingu sem leiðsögumaður þarf viðkomandi að vera á aldrinum 25-65 ára, hafa fullnægjandi heilbrigðisvottorð, hafa lokið 2. stigs skipstjórnarnámi eða samsvarandi námi og hafa siglt sem skipstjóri eða stýrimaður á skipi um svæði sem löggilding á að ná til og vera nákunnugur siglingaleiðum á svæðinu. Viðkomandi þarf einnig að hafa lokið leiðsögumannanámskeiði eftir því sem nánar segir í reglugerð.
Í 7. grein kemur fram að öll skip, sem flytja hættuleg efni í meira magni en tiltekið er í reglugerð, skuli ætíð nota hafnsögumann við siglingu um hafnarsvæði. Hafnarstjórn er heimilt að veita kunnugum skipstjórum undanþágu frá hafnsöguskyldu.