Almannavarnir

5.2Menntun

Fangavarðaskóli ríkisins heyrir undir fræðsludeild innan Fangelsismálastofnunar og er starf­ræktur til að mennta fangaverði. Ekki liggur fyrir föst námsskrá sem unnið hefur verið eftir heldur eru til drög að námsskrá.

Í heild hafa 96 einstaklingar lokið námi frá Fangavarðaskólanum. Fyrir árið 1996 tók nám fangavarða 10-12 vikur sem hófst yfirleitt í september og lauk í desember sama ár og var aðeins um svonefnt grunnnám að ræða. Frá árinu 1997 hefur námið tekið tvær annir í skóla, grunnnám á fyrri önn og framhaldsnám á seinni önn. Milli þessara áfanga starfa nemendur í fangelsum í a.m.k. þrjá mánuði. Með endurskoðun á reglugerð frá 1996 um menntun fangavarða nr. 304/2000 var námið gert samfelldara. (Guðmundur Gíslason, 2000.)
Um 8-10 nemendur hafa stundað nám við skólann á ári en taka skal fram að ekki hefur verið um samfelldan tíma að ræða. Skólaárið 1999-2000 var fjölmennara þar sem 15 manns voru í framhaldsnáminu sem kennt var í beinu framhaldi af grunnnáminu sem hófst síðastliðið haust. (Munnleg heimild: Jón Friðrik Sigurðsson, umsjónarmaður Fangavarðaskólans.)
Inntökuskilyrði:
Samkvæmt reglugerð nr. 304/2000 um menntun fangavarða og skilyrði þess að vera ráðinn fangavörður er kveðið á um hvaða skilyrði fólk þarf að uppfylla til að geta sótt um starf fangavarða.

• 
  að vera á aldrinum 20-40 ára,
  
• 
  hafa ekki hlotið refsiviðurlög skv. almennum hegningarlögum,
  
• 
  að geta sýnt fram á að vera andlega og líkamlega heilbrigður og standast læknisskoðun og þrekpróf,
  
• 
  hafa lokið að minnsta kosti tveggja ára framhaldsskólanámi eða öðru sambærilegu námi með fullnægjandi árangri,
  
• 
  hafa gott vald á íslensku.
  

Skólanefnd Fangavarðaskólans metur umsóknir um fangavarðastörf og getur krafist þess að umsækjandi taki inntökupróf eða önnur próf til að meta hæfni hans.

Námið:
Nýliðum er skylt að taka vikunámskeið í fangavarðafræðum hjá skólanum áður en þeir hefja störf sem fangaverðir. Þar er lögð áhersla á að kenna nýliðum fangelsis­fræði, samskipti, skyndihjálp og öryggismál.
Fangavarðanámið er þrískipt og tekur um níu mánuði í heild. Nemendur sækja 3ja mánaða grunnnám í Fangavarðaskólanum, síðan 3ja mánaða starfsþjálfun í fangelsi og að því loknu fara nemendur í 3ja mánaða framhaldsnám.
Árið 2000 er í þriðja skipti sem framhaldsnámið er kennt. Forstöðumaður viðkomandi fangelsis hefur eftirlit með starfsþjálfuninni og metur hæfni nemenda að lokinni starfsþjálfun og er mat hans sent til skólanefndar. Hafi nemandi starfað sem fangavörður lengur en sex mánuði er hann undanþeginn starfsþjálfuninni að fenginni umsögn frá forstöðumanni viðkomandi fangelsis.
Í drögum að námsskrá Fangavarðaskólans kemur fram tímafjöldi hvers námskeiðs/námsþáttar, markmið námskeiðsins, lesefni og innihaldslýsing. Farið er yfir eftirtalið námsefni:

• 
  Grunnnám tekur 3 mánuði. Farið er í eftirtalið námsefni: Afbrotafræði (24 tímar); Enska I (34 tímar); Fangelsismálefni I (30 tímar); Fíkniefni í fangelsum (24 tímar); Framkvæmd refsinga (8 tímar); Heilsufræði (4 tímar); Íslenska - málnotkun (30 tímar); Íslenska - réttritun (40 tímar); Líkamleg þjálfun I (40 tímar); Lögfræði I (24 tímar); Mannleg samskipti (8 tímar); Sálfræði (36 tímar); Siðfræði (14 tímar); Skyndihjálp (8 tímar); Skýrslugerð (20 tímar); Tölvunotkun (24 tímar); Öryggismál I (40 tímar).
  
• 
  Framhaldsnám tekur 3 mánuði. Farið er í eftirtalið námsefni: Afbrotafræði II (26 tímar); Enska II (30 tímar); Fangelsismálefni II (26 tímar); Félagsleg aðstoð við fanga (6 tímar); Líkamleg þjálfun II (50 tímar); Lögfræði II (26 tímar); Mannleg samskipti II (12 tímar); Mannréttindi í fangelsum (20 tímar); Sálfræði II (36 tímar); Sjálfstætt verkefni (20 tímar); Skrifleg tjáning (28 tímar); Tölvunotkun II (22 tímar); Öryggismál II (42 tímar).
  

Námsmat:
Nemendum er skylt að ljúka námi með prófi. Til þess að standast próf þarf lágmarkseinkunnina 5 og er heimilt að endurtaka próf í tveimur námsgreinum hafi nemandi ekki staðist próf. Standist hann ekki þrjú próf er hann fallinn á önninni. Nemandi sem ekki hlýtur tilskilda lágmarkseinkunn getur ekki lengur starfað sem fangavörður.
Starfslið:
Við Fangavarðaskólann á að starfa umsjónarmaður sem sér um daglegan rekstur skólans skv. reglugerð nr. 304/2000. Hins vegar hefur því fyrirkomulagi ekki enn verið komið á. Aðrir starfsmenn sem aðallega eru kennarar við skólann eru um 10 talsins og eru annað hvort á tímakaupi eða starfa sem verk­takar. (Munnleg heimild: Jón Friðrik Sigurðsson, umsjónarmaður Fangavarða­skólans.)
Í 4. gr. reglugerðar nr. 304/2000 um menntun fangavarða og skilyrði þess að vera ráðinn fangavörður segir að umsjónarmaður, sem Fangelsismálastofnun ræður, annist daglega stjórn skólans. Skólanefnd er stofnuninni til ráðgjafar um fagleg málefni skólans, innra skipulag hans og inntöku nemenda.
Í skólanefnd sitja fjórir aðilar. Forstjóri Fangelsismálastofnunar eða fulltrúi hans, full­trúi dóms- og kirkjumálaráðuneytisins, fulltrúi Fangavarðafélags Íslands og umsjónar­maður en hann hefur ekki atkvæðisrétt heldur eingöngu tillögurétt og málfrelsi.
Símenntun:
Við Fangavarðaskólann eru einnig ýmis námskeið í boði á ári hverju þar sem farið er í ákveðna sérhæfða þætti eins og reykköfun eða öryggismál.
Nám við Fangavarðaskólann er að fyrirmynd frá Norðurlöndum auk þess sem starfs­fólk skólans vinnur í samstarfi við aðra sérfræðinga á þessu sviði á Norðurlöndunum. Sem dæmi þá er með reglulegum hætti haldinn fundur meðal norrænna skólastjóra. Einnig hafa fangaverðir sótt námskeið sem sérstaklega er ætlað fyrir fangaverði á Norðurlöndunum, en þar eru ákveðnir þættir í starfssviðinu teknir fyrir. (Munnleg heimild: Jón Friðrik Sigurðsson, umsjónarmaður Fangavarðaskólans.)
Rannsókn á viðhorfi fangavarða og yfirmanna þeirra á menntun:
Í rannsókninni um færnikröfur starfa (Gerður G. Óskarsdóttir og Hildur Björk Svavarsdóttir, 2000) kemur fram að um 65% fangavarða sem rætt var við töldu að þjálfun í upphafi starfs hafi verið of lítil sem er óvenjuhátt hlutfall sé miðað við aðrar starfsstéttir sem þær hafa rætt við. Fangaverðir og yfirmenn voru einnig spurðir um áhuga og þörf á frekari námskeiðum og í skýrslunni kemur orðrétt fram:
„Spurt var um námskeið sem fangaverðir hefðu mestan áhuga á að sækja í tengslum við starf sitt. Þá nefndu þeir tölvunámskeið, samskiptanámskeið, fræðslu um fíkniefnavarnir, líkamsþjálfun og sjálfsvörn en einnig var óskað eftir námskeiði í skyndihjálp og brunavörnum. Þegar yfirmenn voru spurðir hvaða námskeið þeir vildu senda starfsmennina á var helst nefnt sálfræðinámskeið og samskiptanámskeið, siðfræði, skyndihjálp, fíkniefnafræðsla og líkamleg þjálfun svo óskir starfsmanna og yfirmanna fara hér nokkuð saman.

Flestir yfirmenn mátu það svo að þeir myndu fela nýjum starfsmönnum sömu verkefni en þó var nefnt að sérhæfing eða verkaskipting gæti átt sér stað t.d. í að finna vinnu fyrir skjólstæðinga og aðstoða þá við framkvæmd hennar. Þegar spurt var um kröfur til nýrra starfsmanna þá var færni í samskiptum nefnd sem og andlegt og líkamlegt jafnvægi. Nokkrir yfirmenn óskuðu að næsti starfsmaður hefði lokið a.m.k. tveimur árum í framhaldsskóla eða væri eldri en 25 ára."