Almannavarnir

3.3Lög og reglugerðir

Engin lög eru til staðar um réttindi eða skyldur fólks á björgunarbátum, fyrir utan almenn lög og reglugerðir um atvinnuréttindi skipstjórnarmanna og vélstjórnarmanna.

Í reglum nr. 207/1990 um skipulag og yfirstjórn leitar og björgunar á hafinu við strendur Íslands kemur fram að Slysavarnafélag Íslands [nú Slysavarnafélagið Landsbjörg] annast aðgerðastjórn meðfram strönd landsins og á svæðinu næst henni en stjórnstöð Landhelgisgæslunnar annast aðgerðastjórn á hafinu þar fyrir utan. Þar kemur einnig fram að náin tengsl eiga að vera milli þessara tveggja aðila og stjórnstöðvar Flugmálastjórnar fyrir leit og björgun loftfara, og við fjarskiptastöðina í Gufunesi og annarra strandarstöðva sem hafa á hendi stjórn fjarskipta.
Í yfirstjórn leitar og björgunar á hafinu eiga sæti þrír fulltrúar, einn tilnefndur af Landhelgisgæslu Íslands, einn af Póst- og símamálastofnun [nú Landssímanum hf.] og einn af Slysavarnafélagi Íslands [nú Slysavarnafélaginu Landsbjörg]. Fulltrúar gegna formennsku til skiptis til eins árs í senn eða samkvæmt nánari samkomulagi.
Í reglugerð nr. 119/1995 um breytingu á reglum um skipulag og yfirstjórn leitar og björgunar á hafinu og við strendur Íslands, nr. 207/1990 segir að yfirstjórn eigi árlega að efna til fundar með fulltrúum þeirra aðila sem veita aðstoð við leit og björgun eða öðrum aðilum sem fara með öryggismál á sjó. Þar á m.a. að fjalla um helstu björgunaraðgerðir og hvaða lærdóm megi af þeim draga með það að markmiði að auka öryggi á sjó og hvort ástæða sé til að breyta núgildandi reglum.
Lög um atvinnuréttindi vélstjórnar eiga við um umsjónarmenn björgunarbáta og um atvinnuréttindi skipstjórnar um skipstjóra.
Krafist er að allir sjómenn hafi tekið grunnnámskeið (A01) í Slysavarnaskóla sjómanna samanber lög nr. 43/1987 um lögskráningu sjómanna með síðari breyt­ingum.
Í reglugerð nr. 207/1998 um breytingu á reglugerð um atvinnuréttindi skipstjórnar- og vélstjórnarmanna segir að atvinnuskírteini skipstjórnar á skipum stærri en 30 rúmlestir og atvinnuskírteini vélstjórnar skuli endurnýjuð til fimm ára í senn. Jafnframt eiga umsækjendur að sýna fram á siglingatíma að minnsta kosti í eitt ár á síðastliðnum fimm árum eða að hafa innt af hendi störf sem teljast sambærileg að mati ráðuneytisins eða hafa staðist viðurkennt próf eða lokið með fullnægjandi hætti viðurkenndu námskeiði eða hafa lokið viðurkenndum siglingatíma þar sem sinnt var starfi í lægri stöðu en upprunalegt skírteini segir til um, í að minnsta kosti þrjá mánuði.
Í reglugerð nr. 385/1999 og nr. 304/1993 er kveðið á um heilsufar skipstjórnar- og vélstjórnarmanna.

4Björgunarsveitir

Björgunarsveitir sjá um að leita að fólki bæði á landi og við strendur Íslands. Þegar um leit á landi er að ræða felur lögregla björgunarsveit að hefja leit. Um leit við strendur Íslands sjá kafla 3 um björgunarbáta.

Björgunarsveitir heyra því bæði undir dóms- og kirkjumálaráðuneytið vegna starfa fyrir lögreglu og almannavarnir og einnig undir samgönguráðuneytið vegna björgunarbáta.
Á Íslandi hefur verið starfræktur sérstakur skóli til að sinna þjálfun björgunarsveitar­manna frá árinu 1977 með stofnun Björgunarskóla LHS. Frá 1. október 1999 hefur Björgunarskóli Slysavarnafélagsins Landsbjargar verið starfræktur eða frá sam­einingu Landsbjargar og Slysavarnafélags Íslands. Þar fer þjálfun björgunar­sveitarmanna fram að stærstum hluta í dag.
Slysavarnafélagið Landsbjörg rekur einnig Tilkynningaskyldu íslenskra skipa og Slysavarnaskóla sjómanna með styrk frá stjórnvöldum.

4.1Störf

Landsstjórn björgunarsveita stjórnar og samræmir leitaraðgerðir á vegum björgunarsveita Slysavarnafélagsins Landsbjargar hér á landi. Undir hana heyra 18 svæðisstjórnir sem stýra leitaraðgerðum á sínu svæði undir stjórn lögreglu. Nái leitarsvæði yfir fleiri en eitt svæði eða ef svæðisstjórn getur ekki undir einhverjum kringumstæðum stjórnað leit þá sér Landsstjórn um það. Við leit á flugvélum er Landsstjórn þátttakandi í stjórn aðgerða með fulltrúum Flugmálastjórnar. (Björgunar­skóli Slysavarnafélagsins Landsbjargar, 1999.)

Í svæðisstjórn er vettvangsstjóri/stjórnandi og síðan koma þrír millistjórnendur. Einn sér um bjargir, annar um framkvæmdir og sá þriðji um áætlanir. Í stærri aðgerðum getur þurft að útnefna tengilið við fjölmiðla.
Hlutverk vettvangsstjóra er samkvæmt handbók um leitarstjórnun (Björgunarskóli Slysavarnafélagsins Landsbjargar, 1999) í meginatriðum eftirfarandi:

• 
  að stjórna af öryggi og festu, taka ákvarðanir um framkvæmd, að velja rétta fólkið í rétt hlutverk og dreifa verkefnum og ábyrgð,
  
• 
  að stjórna með árangur í huga, sem felst í að nota mannskap og tæki á sem bestan hátt og ná árangri í aðgerðum,
  
• 
  að skipuleggja, samræma og hafa eftirlit með starfi leitarmanna og stuðningsliðs,
  
• 
  að koma upp vinnuumhverfi þar sem fólk getur unnið saman af öryggi og nákvæmni þannig að allir viti hvað þeir eiga að gera, hvernig þeir eiga að gera það og hver stjórnar þeim,
  
• 
  að hafa samráð við aðra aðila, m.a. yfirvöld og Landsstjórn varðandi meiriháttar ákvarðanir eins og ef fjölga þarf leitarmönnum, kalla þarf á aðstoð og að ákveða að hætta leit.
  

Um þrjá millistjórnendur er að ræða og er starfssvið þeirra þrískipt:

• 
  Þeir sem sjá um að hlutirnir séu framkvæmdir og sjá til þess að markmiðum og aðferðum sé beitt í samræmi við áætlanir, það er að leitarhópar og tæki séu rétt notuð.
  
• 
  Þeir sem sjá um að áætlanir gangi eftir m.a. með því að ná saman upplýsingum um hvað gerst hefur, hvað er að gerast á hverjum tíma og hvað ætla megi að gerist næst.
  
• 
  Þeir sem sjá um bjargir sem felast m.a. í að útvega búnað, björgunarmenn, mat, húsnæði og annað sem til þarf.
  

Skipta má störfum björgunarsveitarmanna eftir sérsviðum í átta meginflokka;

• 
  skyndihjálp, fyrsta hjálp, sjúkraflutningar slasaðra
  
• 
  rústabjörgun
  
• 
  sjóbjörgun (sjá nánar í kafla 3)
  
• 
  fjallamennska
  
• 
  fjarskipti
  
• 
  stjórnun björgunaraðgerða
  
• 
  snjóflóð
  
• 
  stjórnendur (þ.e. lands- og svæðisstjórnarmenn)