Almannavarnir

2.3Lög og reglugerðir

Samkvæmt lögum um almannavarnir nr. 94/1962 þriðji kafli, þá er það borgaraleg skylda fólks á aldrinum 18-65 ára að gegna, án endurgjalds, starfi í þágu almannavarna. Einnig má sá sem er á aldrinum 16-18 ára eða yfir 65 ára starfa ef hann óskar þess sjálfur.

Í 12. gr. laganna segir að þeir sem starfa í hjálparliðum eigi að taka þátt í námskeiðum og æfingum sem þeir hafa verið kvaddir til. Samkvæmt 14. gr. ákveður dómsmála­ráðherra hámarkstíma fyrir skyldunám og æfingar í þágu almannavarna.
Í reglugerð nr. 107/1969 um skipan hjálparliðs almannavarna segir að almannavarna­nefndir fari með skipulagningu hjálparliðs almannavarna. Lögreglustjóri skipar í hjálparlið að fengnum tillögum almannavarnanefndar.
Almannavarnanefnd á að sjá um þjálfun hjálparliðs í sínu umdæmi. Almannavarnir ríkisins eiga að halda námskeið fyrir yfirmenn og leiðbeinendur í hjálparliði. Í 6. gr. segir að hjálparlið almannavarna eigi að aðstoða við eldvarnir, björgun og sjúkraflutninga, ruðningsstarf, hjálparstarf vegna tjóns af völdum geislavirkni, sýkla eða eiturefna, löggæslu, fjarskiptaþjónustu og félagslegt hjálparstarf.
Í 8. gr. er kveðið á um stærð hjálparsveitar sem á að vera eftirfarandi:

• 
  Í umdæmi með allt að 3.500 íbúa eiga að vera 35 í hjálparliði,
  
• 
  í umdæmi með 3.500-6.000 íbúa ekki færri en 60 í hjálparliði,
  
• 
  í umdæmi með 6.000-10.000 íbúa ekki færri en 100 í hjálparliði,
  
• 
  og síðan 100 manna hjálparlið á hverja 10.000 íbúa.
  

Í 10. gr. segir að almannavarnanefnd sé heimilt að semja við starfandi björgunarsveitir áhugamanna um að annast ákveðin verkefni á sviði almannavarna.

Í samkomulagi um heildarskipulag hjálparliðs almannavarna frá 30. desember 1994 er kveðið á um þjálfun í 5. kafla. Þar segir m.a. að Almannavarnir ríkisins annist kennslu yfirmanna almannavarna í héraði og annist kennslu vettvangsstjóra í samvinnu við almannavarnanefndir. Þar kemur einnig fram að Landsbjörg sjái um þjálfun á sérhæfðu skyndihjálparsviði og sjúkraflutningasviði annars vegar og á verndunar-, gæslu- og fjarskiptasviði hins vegar. Rauði kross Íslands annast þjálfun á félags- og fjöldahjálparsviði. Sú þjálfun sem fer fram þarf að vera viðurkennd af almanna­vörnum.
Í kafla 5.6 er sérstaklega kveðið á um að Rauði kross Íslands eigi að hafa forystu um kennslu í skyndihjálp, endurnýja námskerfi og koma upp nauðsynlegu kennaraliði á landinu.

3Björgunarbátar

Björgunarbátar á Íslandi eru reknir af Slysavarnafélaginu Landsbjörg með styrk frá ríkinu. Björgunarbátar heyra undir samgönguráðuneytið. Störfum á björgunarbátum hefur verið skipt í þrjú meginsvið innan starfsgreinaráðsins, sem eru eftirfarandi:

• 
  Umsjónarmenn
  
• 
  Skipstjórar
  
• 
  Stýrimenn
  
• 
  Vélstjórar
  
• 
  Hásetar
  

3.1Störf

Björgunarskip eru níu talsins á landinu. Þau eru 10-30 ára og allt frá 20 til 80 tonn. Þau eru staðsett í Reykjavík, Sandgerði, Grindavík, Vestmannaeyjum, Neskaupstað, Raufar­höfn, Siglufirði, Ísafirði og Hellissandi. Áhafnarhópur hvers skips samanstendur af 10-15 mönnum en að jafnaði fara 5-6 þeirra í hvert útkall fyrir sig. Skipstjórnarmenn og vélstjórar með tilskilin réttindi fara ávallt með bátunum í útköll og aðrar ferðir þeirra. (Heimild: Einar Örn Jónsson og Ásgrímur L. Ásgrímsson, skipstjórnendur og verkefnisstjórar hjá Slysavarnafélaginu Landsbjörg.)

Um 30 harðbotnabátar eru til staðar. Til að stjórna slíkum bátum er krafist 30 tonna skipstjórnarréttinda og viðeigandi siglingatíma. Einnig er krafist viðeigandi vélarvarðarréttinda.

• 
  Umsjónarmenn sem eru í flestum tilfellum vélstjóramenntaðir, eru í hlutastarfi og sinna viðhaldi á bátunum og sjá um að þeir séu til reiðu ef útkall kemur. Þeir eru á launum hjá Slysavarnafélaginu Landsbjörg.
  
• 
  Skipstjórar hafa viðeigandi skipstjórnarmenntun og eru í flestum tilvikum félagar í björgunarsveit viðkomandi staðar.
  
• 
  Stýrimenn hafa viðeigandi skipstjórnarmenntun og eru í flestum tilvikum félagar í björgunarsveit viðkomandi staðar.
  
• 
  Vélstjórar hafa viðeigandi vélstjórnarmenntun og eru í flestum tilvikum félagar í björgunarsveit viðkomandi staðar.
  
• 
  Hásetar eru einnig í flestum tilvikum félagar í björgunarsveit viðkomandi staðar og er krafist að þeir hafi tekið grunnnámskeið (A01) í Slysavarnaskóla sjómanna. Ekki er krafist formlegrar menntunar.
  

Allir sem starfa á björgunarskipum vinna í sjálfboðaliðavinnu og er mjög breytilegur fjöldi frá ári til árs. Ekki liggja fyrir upplýsingar um fjölda sjálfboðaliða sem sinna björgunarstarfi á sjó. (Munnleg heimild: Þorsteinn Þorkelsson, skólastjóri Björgunar­skóla Slysavarnafélagsins Landsbjargar.)

3.2Menntun

Bátstjórnarnámskeið eru haldin í samvinnu við Stýrimannaskólann í Reykjavík fyrir skipstjóramenntaða björgunarsveitarmenn sem starfa við björgunarbáta. Þannig fer hluti af bátstjórnarnámskeiðinu fram í stjórnstöð leitar- og björgunar á hafinu (Slysavarnafélagsins Landsbjargar). Fjarskiptahluti námskeiðsins fer fram hjá Stýri­mannaskólanum.

Björgunarnámskeið, í stjórnstöð leitar- og björgunar á hafinu, tekur 60 klst. Í náms­skrá Björgunarskóla Slysavarnafélagsins Landsbjargar kemur fram að mark­miðið með bátstjórnarnámskeiðinu sé að gera bátstjóra hæfari til að stjórna bát og mannskap í leitar- og björgunaraðgerðum. Námskeiðið veitir réttindi til að stjórna björgunarbát allt að 30 tonnum, en þeir sem hafa rétt til þátttöku eru starfandi bátstjórar sem hafa lokið bóklega hlutanum í 30 tonna réttindum.
Á námskeiðinu er farið yfir eftirtalin atriði: Samlíkir - þjálfun í siglingu, sem tengd er leit og björgun (SAR) og aðgerðarstjórn meðfram Íslandsströndum (alls 9 klst., sem skiptist í grunnþjálfun og kynningu á tækjabúnaði samlíkisins (3 klst.), hefðbundna siglingu meðfram ströndum (3 klst.) og lokaverkefni sem er stjórnun leitar-og björgunaraðgerðar í samlíki (3 klst.); fjarskiptanám, takmarkað talstöðvar­skírteini (RROC); leit og björgun - siglingafræði og kortavinnu; búnað og öryggi björgunarbáta - bóklegt og verklegt nám í meðferð og notkun björgunarbáta.
Námsmat er í formi hæfnismats, m.a. í hermi.
Vélstjórar þurfa að hafa tilskilin réttindi og þeir þurfa að ljúka áhafnanámskeiði björgunarskipa sem er 16 klst. Þar er m.a. farið yfir: sjúkraflutninga, umgengni um kafara, línubyssur, samskipti við aðra björgunaraðila, rekstur björgunarbáta og vinnureglur. Námsmat er í formi tímasóknar. Markmið námskeiðs­ins er að útskrifa fullgilda áhafnameðlimi fyrir stór björgunarskip.
Hásetar þurfa að hafa lokið grunnnámskeiði (A01) í Slysavarnaskóla sjómanna. Þeir þurfa einnig að taka áhafnanámskeið björgunarskipa, það sama og vélstjórar.