Almannavarnir

4.2Menntun

Björgunarskólinn er farskóli og eru námskeið haldin víða um land. Þjálfunarbúðir eru í Gufuskálum á Snæfellsnesi, þar sem eru haldin námskeið, ráðstefnur og fundir.

Björgunarskólinn er rekinn fyrir um 20 milljónir á ári, samtökin leggja um 12 milljónir í starfsemina og þátttökugjöld eru um 5 milljónir. Um 2.500 manns sækja að jafnaði námskeið skólans á hverju starfsári. (Munnleg heimild: Þorsteinn Þorkelsson, skólastjóri Björgunarskóla Slysavarnafélagsins Landsbjargar.)
Námið:
Gefin er út námsskrá árlega þar sem námskeiðum sem eru í boði er lýst, s.s. uppbyggingu, innihaldi náms, kostnaði, markmiði og hvaða réttindi námið veitir. Í þessari skýrslu er eingöngu fjallað um meginflokka námskeiða en vísað í námsskrána ef óskað er eftir frekari upplýsingum um þau.
Björgunarsveitamenn fá þjálfun á sínu sérsviði. Í meginatriðum má segja að um grunnnám sé að ræða, sem síðan er hægt að bæta við með framhaldsnámskeiði sem er þá á sérsviði viðkomandi björgunar­sveitarmanns og síðan eru sérstök fagnámskeið, einnig á sérsviði. Við þetta bætast leiðbeinenda­námskeið sem björgunarsveitamenn þurfa að taka til að öðlast rétt til að kenna öðrum björgunarsveitamönnum.
Björgunarsveitir kenna almennum björgunarsveitamönnum grunnnámskeiðin sem eru skylda (sjá námsskrá). Nægilegt er að leiðbeinendur hafi tekið fagnámskeið á viðkomandi sviði til að kenna eingöngu í sinni sveit. Leiðbeinendanámskeið sem haldið er af Björgunarskólanum er annars skylda að taka áður en fólk starfar sem leiðbeinendur undir nafni skólans/samtakanna.
Grunnnámskeið skylda er haldið af björgunarsveitunum sjálfum og er ætlað nýliðum. Eins og nafnið gefur til kynna þá er það skylda að björgunarsveitamenn taki þessi námskeið en ekkert eftirlit er með því, sérstaklega á landsbyggðinni. Um níu námskeið er að ræða: Almenna ferðamennsku; Rötun; Leitartækni; Fjarskipti 1; Skyndihjálp 1; Skyndihjálp 2; Fjallamennsku 1; Snjóflóðaleit; Fluglínutæki 1 (sveitir SVFÍ).
Grunnnámskeið val fer síðan eftir hvaða starfi innan björgunarsveitar viðkomandi gegnir.
Framhaldsnámskeið:

Eftirtalin námskeið tilheyra eingöngu björgunarskipum, sjá nánari umfjöllun í kafla 3 hér að framan.

• 
  Áhafnanámskeið björgunarskipa, námsefni kemur frá RLI (Royal National Life-boat Institution) í Bretlandi og er ætlað áhafnameðlimum á björgunarskipum (16 klst.).
  
• 
  Bátstjórnarnámskeið (60 klst.).
  
• 
  Stjórnun björgunaraðgerða á sjó (16 klst.).
  

Önnur framhaldsnámskeið eru einnig í boði skv. námsvísi Björgunarskólans fyrir veturinn 2000-2001.

• 
  Aðkoma að flugslysi (3-4 klst.)
  
• 
  Áfallahjálp - stuðningsfélagsnámskeið
  
• 
  Bifreiðastjóranámskeið (1 dagur)
  
• 
  Björgunar- og ruðningsstörf (16 klst.)
  
• 
  Björgunarmenn í aðgerðum (2-3 klst.)
  
• 
  Félagabjörgun í fjallamennsku (eitt kvöld og einn dagur)
  
• 
  Fjallabjörgun 1 (kvöld og 2 dagar)
  
• 
  Fjallamennska 2 (eitt kvöld og 2 dagar)
  
• 
  Fjallaskíðun
  
• 
  Fluglínutæki 2
  
• 
  Flutningshylki kafara
  
• 
  Flutningur slasaðra (3-4 klst.)
  
• 
  Framhaldsnámskeið í björgunar- og ruðningsstörfum (50 klst.)
  
• 
  Klettaklifur 2 (eitt kvöld og 2 dagar)
  
• 
  Köfun 2 (8-10 dagar)
  
• 
  Köfun 3 (6 dagar)
  
• 
  Leit með vélsleðum (eitt kvöld og einn dagur)
  
• 
  Mat á snjóflóðahættu 2 (2 kvöld og 2 dagar)
  
• 
  Rekstur og stjórnun björgunarsveita
  
• 
  Rústaskyndihjálp (3-4 klst.)
  
• 
  Skyndihjálp 3 (72 klst.)
  
• 
  Slöngubátar 2 (20 klst.)
  
• 
  Slysaförðun
  
• 
  Straumvatnsbjörgun 1 (10-12 klst.)
  
• 
  Stuðningsfélaganámskeið (eitt kvöld og 2 dagar)
  
• 
  Svæðisstjórn/stjórnun björgunaraðgerða - kynning (16 klst.)
  
• 
  Uppsetning og rekstur greiningarstöðvar (2-3 klst.)
  
• 
  Útivist og ofkæling (2-3 klst.)
  
• 
  Veðurfræði 2 (6-8 klst.)
  
• 
  Verndunar- og gæslustörf (3-4 klst.)
  

Fagnámskeið:

• 
  Í björgunar- og ruðningsstörfum.
  
• 
  Í fjallamennsku eru fagnámskeið í ferðamennsku, fjallabjörgun, fjallamennsku, leitartækni og snjóflóð.
  
• 
  Í svæðisstjórn/stjórnun björgunaraðgerða.
  

Leiðbeinendanámskeið:

• 
  Leiðbeinendanámskeið í kennslutækni.
  
• 
  Leiðbeinenda og flokksstjóranámskeið í skyndihjálp.
  
• 
  Leiðbeinendanámskeið í fjallamennsku.
  

Starfslið:
Við Björgunarskólann vinnur auk skólastjóra einn starfsmaður með starfsheitið námskeiðsstjóri. 11 verkefnastjórar eru verktakar við skólann og kenna fagnámskeið á sínu sviði. Yfirstjórn er í höndum skólastjórnar sem skipuð er fjórum mönnum. (Munnleg heimild: Þorsteinn Þorkelsson.).
Samráð við aðra fræðsluaðila:
Björgunarskólinn heldur námskeið fyrir ýmsa aðila. Þar má nefna flokksstjóranámskeið fyrir Almannavarnir ríkisins og hjá Leiðsöguskólanum er m.a. kennd fjallamennska og skyndihjálp. Starfsfólk á varðskipum hefur sótt námskeið um snjóflóðaleit og ýmis fyrirtæki skyndihjálparnámskeið.

4.3Lög og reglugerðir

Í reglugerð nr. 107/1969 um skipan hjálparliðs almannavarna segir í 10. gr. að almannavarnanefnd sé heimilt að semja við starfandi björgurnarsveitir áhugamanna um að annast ákveðin verkefni á sviði almannavarna.

Í reglugerð nr. 116/1996 fyrir almannavarnaráð segir í 3. gr. að Landsbjörg, Rauði kross Íslands og Slysavarnafélag Íslands skuli eiga einn sameiginlegan áheyrnarfulltrúa á fundum almannavarnaráðs sem skipaður er af dómsmálaráðherra til tveggja ára í senn. Áheyrnarfulltrúi á að vera forseti/formaður eða framkvæmdastjóri hlutaðeigandi samtaka. Varamaður er skipaður með sama hætti. Í 4. gr. segir að áheyrnarfulltrúi hafi málfrelsi og tillögurétt á fundum almannavarnaráðs en ekki atkvæðarétt.
Nefnd skipuð árið 1997 af dómsmálaráðherra er að vinna að lagasetningu þar sem réttarstaða björgunarsveitanna er talin óljós. Starfandi björgunarsveitarmenn hafa þó slysa- og örorku­tryggingu sem Slysavarnafélagið Landsbjörg greiðir.
Í samkomulagi um heildarskipulag hjálparliðs almannavarna er kveðið á um hlut­verka­skiptingu í starfi. Þar kemur fram að hverjum 10 manna hjálparliðaflokki björgunarsveita er skipt þannig niður að fimm menn eru kunnáttumenn á björgunar- og ruðningssviði, þrír á skyndihjálpar- og sjúkraflutningasviði og tveir á verndunar-, gæslu- og fjarskiptasviði. Formenn björgunarsveita skipuleggja starf sitt sem hjálparlið í samvinnu við almanna­varnanefnd.
Í 5. kafla samkomulagsins segir að Slysavarnafélag Íslands annist þjálfun á björgunar- og ruðningssviði en Landsbjörg á sérhæfðu skyndihjálparsviði og verndunar-, gæslu- og fjarskiptasviði. Með sameiningu samtakanna sér Björgunarskóli Slysavarna­félagsins Landsbjargar um þessa þjálfun. Verið er að endurskoða heildarskipulag almannavarna er snýr að Slysavarnafélaginu Landsbjörg.