Almannavarnir

9.3Lög og reglugerðir

Landhelgisgæsla Íslands starfar eftir lögum nr. 25/1967. Í 4. gr. segir að forstjóri Landhelgisgæslunnar ræður yfirmenn svo og aðra starfsmenn í samræmi við þarfir stofnunarinnar, sérþekkingu þeirra og réttindi. Dómsmálaráðherra setur nánari fyrirmæli um ráðningu starfsfólks að fengnum tillögum forstjóra.

Í 6. gr. segir að réttindi starfsmanna til ákveðinna starfa fari eftir lögum og reglu­gerðum sem um þau efni fjalla, s.s. atvinnuréttindi skipherra, stýrimanna, vélstjóra og flugstjóra.
Áhafnir varðskipa og gæsluflugvéla fara með lögregluvald þegar þær annast eða aðstoða við löggæslu skv. lögreglulögum nr. 90/1996 með síðari breytingum.
Í reglum nr. 207/1990 um skipulag og yfirstjórn leitar og björgunar á hafinu við strendur Íslands kemur fram að í yfirstjórn leitar og björgunar á hafinu eiga sæti þrír fulltrúar, einn tilnefndur af Landhelgisgæslu Íslands, einn af Póst- og símamálastofnun [nú Landssímanum hf.] og einn af Slysavarnafélagi Íslands [nú Slysavarnafélaginu Landsbjörg]. Fulltrúar gegna formennsku til skiptis til eins árs í senn eða samkvæmt nánari samkomulagi. Yfirstjórn á að hafa aðsetur hjá Landhelgis­gæslunni og sé hún ekki sammála um hvernig staðið skuli að aðferðum sker fulltrúi Landhelgisgæslunnar úr ágreiningi.
Í 4. gr. segir að yfirstjórn skuli sjá um að samdar séu nánari reglur um skipulagningu leitar og björgunar á hafinu og við strendur landsins, þ.á.m. um meðferð neyðartilkynninga, í samræmi við ákvæði alþjóðasamningsins um leit og björgun á hafinu og önnur tilmæli Alþjóða siglingamálastofnunarinnar.
Í reglunum kemur einnig fram að Slysavarnafélag Íslands [nú Slysavarnafélagið Landsbjörg] annast aðgerðastjórn meðfram strönd landsins og á svæðinu næst henni en stjórnstöð Landhelgisgæslunnar annast aðgerðastjórn á hafinu þar fyrir utan. Náin tengsl eiga að vera milli þessara tveggja aðila og stjórnstöðvar Flugmálastjórnar fyrir leit og björgun loftfara, og við fjarskiptastöðina í Gufunesi og annarra strandarstöðva sem hafa á hendi stjórn fjarskipta.
Í reglugerð nr. 119/1995 um breytingu á reglum um skipulag og yfirstjórn leitar og björgunar á hafinu og við strendur Íslands, nr. 207/1990 segir að yfirstjórn eigi árlega að efna til fundar með fulltrúum þeirra aðila sem veita aðstoð við leit og björgun eða öðrum aðilum sem fara með öryggismál á sjó. Þar á m.a. að fjalla um helstu björgunaraðgerðir og hvaða lærdóm megi af þeim draga með það að markmiði að auka öryggi á sjó og hvort ástæða sé til að breyta núgildandi reglum. Einnig kemur fram að yfirstjórn eigi að fylgjast með þróun mála á sviði leitar og björgunar og gera, ef ástæða þykir til, tillögur um breytingar á reglum.
Um atvinnuskírteini á sviði flugmála gilda ákvæði reglugerðar um skírteini gefin út af Flugmálastjórn frá 1. maí 1996 um stofnskrá Alþjóða flugmálastofnunarinnar (ICAO). Um er að ræða fjóra flokka atvinnuflugmannsskírteina á þyrlur og fjóra flokka á flugvélar. Í reglugerðinni er skýrt kveðið á um útgáfu skírteinanna, forsendur og kröfur um útgáfu hvers skírteinis byggist á menntun, starfsþjálfun, útgáfu heilbrigðisvottorða og aldursmörk. Einnig er þar kveðið á um skilyrði, réttindi og takmarkanir sem tengjast hverju skírteini auk ákvæða um sviptingu eða ógildingu skírteinis. Ákveðinn litur skal gefa til kynna tegund skírteinis. Hvert skírteini gildir í fimm ár og fer fram endurmat á hæfni umsækjenda um framlengingu skírteinis.
Um atvinnuréttindi skipstjórnar- og vélstjórnarmanna gilda lög nr. 112/1998, sbr. lög nr. 92/1991 og lög nr. 62/1995 um atvinnuréttindi skipstjórnarmanna á íslenskum skipum og lög nr. 113/1984, sbr. lög nr. 92/1991 og lög nr. 60/1995 um atvinnu­réttindi vélfræðinga, vélstjóra og vélavarða á íslenskum skipum ásamt reglugerð nr. 118/1996 um atvinnuskírteini skipstjórnar- og vélstjórnarmanna.
Á grundvelli þessara laga og reglugerðar gefa sýslumenn og Tollstjórinn í Reykjavík út atvinnu­skírteini til fimm ára í senn til íslenskra ríkisborgara og ríkisborgara annarra landa innan Evrópska efnahagssvæðisins gegn framvísun læknisvottorðs og í sam­ræmi við framlögð prófskírteini og vottorð um siglinga- eða starfstíma. Skírteinin og atvinnuréttindin sem þau veita skiptast í marga flokka eftir stærð rúmlesta og vélar­stærð skipa. Skipstjórnar- og vélstjórnarnámi er skipt í 4 stig og er skilgreint í ofan­greind­um lögum og reglugerðum hvers konar atvinnuskírteini má gefa út til handhafa próf­skírteina af hverju námsstigi fyrir sig, að fullnægðum öðrum skilyrðum, og hvaða réttindi þau veita.
Í reglugerð nr. 207/1998 um breytingu á reglugerð um atvinnuréttindi skipstjórnar- og vélstjórnarmanna segir að atvinnuskírteini skipstjórnar á skipum stærri en 30 rúmlestir og atvinnuskírteini vélstjórnar skuli endurnýjuð til fimm ára í senn. Jafnframt eiga umsækjendur að sýna fram á siglingatíma að minnsta kosti í eitt ár á síðastliðnum fimm árum eða að hafa innt af hendi störf sem teljast sambærileg að mati ráðuneytisins eða hafa staðist viðurkennt próf eða lokið með fullnægjandi hætti viðurkenndu námskeiði eða hafa lokið viðurkenndum siglingatíma þar sem sinnt var starfi í lægri stöðu en upprunalegt skírteini segir til um, í að minnsta kosti þrjá mánuði.
Í reglugerð nr. 385/1999 og nr. 304/1993 er kveðið á um heilsufar skipstjórnar- og vélstjórnarmanna.
Í lögum um lögskráningu sjómanna nr. 43/1987 með síðari breytingum kemur fram að samgönguráðherra í samráði við samtök sjómanna og útgerðamanna er heimilt með reglugerð að setja það skilyrði fyrir lögskráningu nýliða um borð í skipum að þeir hafi lokið námi fyrir nýliða með fullnægjandi hætti. Einnig kemur fram að samgönguráðherra er heimilt með reglugerð að setja það skilyrði fyrir lögskráningu að skipverjar sæki öryggisfræðslunámskeið eigi sjaldnar en á fimm ára fresti.
Í lögum nr. 28/1999 um breytingu á lögum nr. 43/1987 um lögskráningu sjómanna, með síðari breytingum segir m.a. í 1. gr. að heimilt sé til 1. apríl 2001 að lögskrá þann sem ekki hefur hlotið öryggisfræðslu í Slysavarnaskóla sjómanna, enda liggi fyrir hjá lögskráningarstjóra staðfesting Slysavarnaskóla sjómanna á að viðkomandi hafi látið skrá sig á námskeið og hvenær það fari fram.
Í starfsreglum nr. 323/1988 um öryggisfræðslu sjómanna kemur fram í 4. gr. að Slysavarnafélag Íslands [nú Slysavarnafélagið Landsbjörg] annast framkvæmd öryggisnámskeiða sjómanna með starfrækslu Slysavarnaskóla sjómanna. Félagið skal gera áætlanir um námskeiðahald, námsskrá, lengd námskeiða og kostnað til eins árs í senn fyrir 1. október ár hvert.
Í lögum nr. 31/1996 um köfun er atvinnuköfun skilgreind og skilyrði þess að geta stundað hana. Þar kemur fram að Siglingastofnun Íslands gefur út atvinnu­köfunarskírteini til fimm ára í senn og hefur umsjón og eftirlit með framkvæmd laganna. Kveðið er m.a. á um atvinnuskírteini kafara og námstilhögun í reglugerð nr. 88/1989 um kafarastörf. Þar segir m.a. að Siglingamálastofnun ríkisins [nú Siglingastofnun Íslands] semji námsskrá fyrir þá sem hyggja á nám í atvinnuköfun. Þar segir að í námsskrá skuli leggja áherslu á sögu köfunar, köfunareðlisfræði, líffærafræði, notkun köfunarbúnaðar, sjómennsku, fjarskipti, neðansjávarvinnu, neðansjávarhættur, loftpressur, afþrýstings- og meðferðartöflur, stjórn afþrýstiklefa, sjúkdóma og skyndihjálp og lög og reglugerðir um kafarastörf eða sem snerta þau störf.
Siglingastofnun þarf að samþykkja hverjir kenna köfun. Leggja þarf fram kennsluáætlun, skrá yfir kennslubúnað og tilnefna tvo kafara með sömu hærri réttindi, en kennt er til, og kenna munu á umræddu námskeiði eða í skóla. Annar þeirra þarf að hafa a.m.k. 200 klst. botntíma, tveggja ára starfsreynslu sem atvinnukafari og vera a.m.k. 25 ára.
Samkvæmt reglugerðinni eru öll próf í atvinnuköfun í umsjón þriggja manna prófnefndar. Siglingastofnun tilnefnir formann, stjórn Kafarafélags Íslands einn meðstjórnanda og einn er skipaður án tilnefningar af samgönguráðuneyti. Til að standast próf þarf nemandi að ná 70% árangri í meðaleinkunn og ekki minna en 60% árangri í einstökum greinum. Í munnlegum prófum er gefin einkunnin staðið eða fallið. Standist nemandi ekki próf er honum heimilt að endurtaka það að sex viknum liðnum eða síðar.
Læknisskoðun kafara er gerð af lækni viðurkenndum af Siglingastofnun og samkvæmt fyrirmælum stofnunarinnar. Þar segir m.a. að ekki megi líða lengri tími en þrír mánuðir frá því að læknisskoðun fór fram þar til byrjandi í atvinnuköfun hefur nám.
Í 4. kafla reglugerðarinnar nr. 88/1989 segir um öryggi kafara að köfunarformaður og öryggiskafari skuli ávallt vera til staðar við köfun. Þó er heimilt, þar sem dýpi er minna en 10 metrar og aðstæður leyfa, að sami maður sé öryggiskafari og köfunar­formaður.