Almannavarnir

10Lögreglumenn

Dómsmálaráðherra er æðsti yfirmaður lögreglunnar. Ríkislögreglustjóri fer með málefni lögreglunnar í umboði hans skv. lögreglulögum nr. 90/1996 en í umboði utanríkisráðherra varðandi málefni lögreglunnar á Keflavíkurflugvelli.

Lögregluskóli ríkisins er starfsmenntaskóli á framhaldsskólastigi. Samkvæmt 2. ml. 3. mgr. 28. gr. lögreglulaga varð hann sjálfstæð stofnun árið 1988 sem heyrir undir dómsmálaráðherra og starfar skv. lögreglulögum nr. 90/1996 ásamt síðari breytingum og reglugerð um Lögregluskóla ríkisins nr. 490/1997. Fram til ársins 1988 var Lögregluskólinn hluti af embætti lögreglustjórans í Reykjavík en fyrstu nemendur voru útskrifaðir frá skólanum árið 1967. (Munnleg heimild: Gunnlaugur V. Snævarr, yfirlögregluþjónn og deildarstjóri grunndeildar Lögregluskóla ríkisins.)
Í 8. kafla lögreglulaga nr. 90/1996 er kveðið á um starfsemi Lögregluskóla ríkisins. Þar kemur m.a. fram að skólanum ber að starfrækja grunnnámsdeild er veiti lögreglu­nemum menntun í almennum lögreglu­fræðum og framhaldsdeild er veiti starfandi lögreglumönnum símenntun, framhalds­menntun og sérmenntun. Auk þess að vera vettvangur rannsókna í lögreglufræðum og stjórnvöldum til ráðuneytis um málefni er varða lögregluna.
Dagleg stjórn og rekstur skólans er í höndum skólastjóra. Honum til aðstoðar eru tveir yfir­lögregluþjónar sem jafnframt eru deildarstjórar grunn- og framhaldsdeildar og mynda þeir yfirstjórn skólans. Skólanefnd er ráðgefandi um starfsemi skólans og vettvangur skoðanaskipta um námsefnisþörf skv. reglugerð nr. 490/1997. Hún er skipuð Ríkislögreglustjóra eða fulltrúum hans, fulltrúa Sýslumannafélags Íslands, fulltrúa Landssambands lögreglumanna, fulltrúa Félags íslenskra rannsóknar­lögreglumanna og fulltrúa Lögreglufélags Reykjavíkur. Skólastjóri situr fundi skóla­nefndar og er honum heimilt að tilnefna yfirmann við skólann sem ritara nefndarinnar.
Valnefnd velur nema í Lögregluskólann úr hópi umsækjenda. Í nefndinni sitja fimm menn, einn tilnefndur af dómsmálaráðherra, einn af Ríkislögreglustjóra, einn af Sýslu­manna­félagi Íslands, einn af Landssambandi lögreglumanna og einn af skólastjóra Lögregluskóla ríkisins er skal vera formaður nefndarinnar.

10.1Störf

Landið skiptist í lögregluumdæmi sem fara saman við skiptingu þess í stjórn­sýsluumdæmi. Sýslumenn eru lögreglustjórar, hver í sínu umdæmi, nema í Reykjavík þar sem lögreglustjórn er í höndum sérstaks lögreglustjóra. Utan Reykjavíkur fara 26 sýslumenn með lögreglustjórn.

Valdskipting er skýr innan lögreglunnar og lögreglumenn bera stöðueinkenni á einkennisbúningi sínum skv. reglugerð um einkennisbúninga, merki og búnað lögreglunnar, nr. 528/1997.
Valdaskipting er eftirfarandi:

1. 
   Ríkislögreglustjóri
   
2. 
   Vararíkislögreglustjóri, lögreglustjórar, skólastjóri Lögregluskóla ríkisins
   
3. 
   Varalögreglustjóri í Reykjavík
   
4. 
   Staðgengill lögreglustjóra
   
5. 
   Yfirlögregluþjónar
   
6. 
   Aðstoðaryfirlögregluþjónar
   
7. 
   Aðalvarðstjórar, lögreglufulltrúar
   
8. 
   Varðstjórar og rannsóknarlögreglumenn 1
   
9. 
   Aðstoðarvarðstjórar og rannsóknarlögreglumenn 2
   
10. 
    Flokksstjórar og lögreglumenn í sérhæfðu starfi
    
11. 
    Almennir lögreglumenn
    
12. 
    Lögreglunemar, afleysingamenn lögreglu og héraðslögreglumenn
    

Samkvæmt gögnum frá Ríkislögreglustjóranum voru 637 heimilaðar stöður lögreglu­manna árið 1999 (sjá töflu 6). Í byrjun september 2000 voru starfandi lögreglumenn í 633 stöðugildum, þar af voru 44 afleysingarmenn. Að auki voru um 100 héraðs­lögreglumenn og 31 lögreglunemi starfandi. Héraðslögreglumenn eru lausráðnir, hafa ekki lokið Lögregluskóla en eru lögreglumönnum til aðstoðar á álags­tímum.

Um 62% heimilaðra stöðugilda árið 1999 voru á höfuðborgarsvæðinu, en þá eru einnig taldir með starfsmenn Lögregluskólans og Ríkislögreglustjórans. Um 11% stöðugilda voru heimiluð á Suðurnesjum en á öðrum stöðum á landinu voru stöðurnar færri. Nauðsynleg nýliðun í lögreglunni er um 40 manns á ári.

6. 
   Heimilaðar stöður lögreglumanna árið 1999 eftir landshlutum.
   

	Hlutfall	Stöðugildi
Alls	100	637
Höfuðborgarsvæði	62	396
Suðurnes	11	72
Vesturland	4	28
Vestfirðir	3	21
Norðurland vestra	3	18
Norðurlandi eystra	7	42
Austurland	3	17
Suðurland	7	43

Heimild: Ríkislögreglustjórinn í ágúst 2000. Í þessum tölum eru ekki lögreglustjórar.
Störfum lögreglumanna má skipta í tvo meginflokka. Það eru almennir lögreglumenn og rann­sóknarlögreglumenn. Almennir lögreglumenn starfa í almennri deild sem skiptist í fjögur svið í Reykjavík: Aðalstöð lögreglu; Forvarna- og fræðsludeild; Umferðardeild; Fullnustudeild. Rannsóknarlögreglumenn starfa í rannsóknardeild sem skiptist í fimm svið: Auðgunarbrot; Fíkniefnabrot; Ofbeldisbrot; Sérrefsilagabrot; Stoðdeildir lögreglu.
Störf lögreglumanna eru mismunandi eftir lögregluumdæmum. Á höfuðborgar­svæðinu eru störfin sérhæfðari en á landsbyggðinni gegnir sami starfsmaðurinn bæði starfi almenns lögreglumanns og rannsóknarlögreglumanns. Hér er leitast við að lýsa störfum lögreglumanna á almennan hátt en sá fyrirvari settur á að fleiri þættir geta verið hluti af starfi þeirra.
Í gögnum sem SBÖL hefur undir höndum er starfi lögreglumanna lýst á eftirfarandi hátt. (Heimild: efling/starfsmenntaráð):
Rannsóknarlögreglumaður rannsakar sakamál, kynnir sér gögn þess, yfirheyrir fólk sem hugsanlega tengist því, tekur ljósmyndir og sýni eða reynir á annan hátt að upplýsa það og koma höndum yfir lögbrjóta.
Almennur lögreglumaður starfar við löggæslu og önnur hjálpar- og þjónustustörf á vegum hins opinbera. Hann reynir að fyrirbyggja lögbrot, m.a. með forvarnarstarfi, en bregst við þeim með viðeigandi hætti ef þau eru framin. Ítarleg lýsing á starfinu er eftirfarandi:

• 
  Stendur vaktir á lögreglustöð, svarar í síma, fer í útköll og reynir að greiða úr þeim vandræðum sem upp koma.
  
• 
  Fer um athafnasvæði sitt, lítur eftir því að farið sé að lögum og reglum og grípur til sinna ráða ef svo er ekki, t.d. ef ekið er á ólöglegum hraða eða vegna óspekta á almannafæri.
  
• 
  Tekur á móti kærum og rannsakar hvers kyns mál, upplýsir þau eða fær sérfræðinga eða sérhæfðar lögregludeildir til þess að sjá um framhaldsrannsókn. Gerir skýrslu um málið og mætir stundum fyrir dómstóla og útskýrir atburði nánar.
  
• 
  Les upp eða birtir með vottorði ákærur, kvaðningar og dóma.
  
• 
  Fer á vettvang, t.d. þar sem hefur orðið umferðarslys eða dauðsfall, framið hefur verið innbrot eða komið upp heimilisófriður, kallar á sjúkra- og slökkvilið, handtekur eða færir grunaða afbrotamenn fyrir dómara og yfirbugar vopnaða afbrotamenn; hefur samband við aðstandendur ef þess er þörf og skrifar skýrslur um atburði.
  
• 
  Stjórnar umferð á gatnamótum og vegum þegar þörf krefur.
  
• 
  Vinnur gögn upp úr lögregluskýrslum til að nota í forvarnarstarfi; sendir þau til fjölmiðla, heldur fyrirlestra og gefur ráð, t.d. um þjófavarnir í fyrirtækjum, og vinnur að umferðarfræðslu í skólum í samráði við kennara og leikskólakennara.
  
• 
  Tekur þátt í eða stjórnar leitar- og björgunarstörfum, lýsir eftir týndu fólki og hlutum, s.s. stolnum bílum, geymir óskilamuni, opnar læsta bíla og hjálpar fólki í vandræðum.
  
• 
  Stendur heiðursvörð við sérstök tækifæri, gætir öryggis þjóðhöfðingja og fylgist með ferðum útlendinga til og frá landinu.
  
• 
  Getur einnig unnið við tollgæslu, sjúkraflutninga, brunavakt, stöðumælavörslu o.fl. samkvæmt sérsamningi við ríki eða sveitarfélag.
  
• 
  Notar tölvu og önnur skrifstofuáhöld, bifreið, mótorhjól, bát, handjárn, kylfu, handtalstöð, táragas, fíkniefni- og sporhunda o.fl. við vinnu sína.