Almannavarnir

2.2Menntun

Almannavarnir ríkisins sjá um þjálfun almannavarnanefnda og vettvangsstjóra. Björgunarskóli Slysavarnafélagsins Landsbjargar sér um þjálfun flokksstjóra í björgunar- og ruðningsstörfum, á skyndihjálpar- og sjúkraflutningasviði og einnig fyrir flokksstjóra á verndunar-, gæslu- og fjarskiptasviði. Rauði kross Íslands sér um þjálfun flokksstjóra á fjölda- og félagshjálparsviði.

Í töflu 1 er að sjá fjölda þeirra sem hafa verið þjálfaðir á vegum Almannavarna ríkisins í febrúar árið 1998. Alls höfðu 156 manns lokið vettvangsstjórnarnámskeiði og 723 flokks­stjóra­námskeiðum.

1. 
   Fjöldi þjálfaðra aðila innan hinna ýmsu starfseininga Almannavarna í febrúar árið 1998.
   

	Alls	Vettvangs-stjórar	Flokksstjórar björgunar- og ruðningsstörf	Flokksstjórar í fjöldahjálp	Flokksstjórar í fyrstuhjálp
Alls	879	156	141	459	123
Reykjavík	170	29	36	59	46
Önnur sveitarfélög á höfuðb. svæðinu	125	30	23	48	24
Suðurnes	59	17	10	23	9
Vesturland	56	6	10	31	9
Vestfirðir	62	9	5	45	3
Norðurland vestra	73	12	12	46	3
Norðurland eystra	121	26	12	64	19
Austurland	70	10	10	48	2
Suðurland	143	17	23	95	8

Heimild: Almannavarnir ríkisins (1998). Enginn hefur lokið flokksstjóranámskeiði á verndunar-, gæslu- og fjarskiptasviði.
Inntökuskilyrði:
Í almannavarnarnefndum sitja fulltrúar í ákveðnum embættum eins og fram hefur komið, svo sem lögreglustjóri, bæjarstjóri, bæjarverkfræðingur/tæknifræðingur, slökkvi­liðsstjóri og héraðs- eða heilsugæslulæknir á viðkomandi svæði.
Ekki er krafist sérstakrar formlegrar menntunar (grunnskóla eða framhaldsskóla) af vettvangsstjórum eða flokksstjórum. Hins vegar hefur starfsreglan verið sú að vettvangsstjórar koma úr röðum lögreglu, slökkviliða, björgunarsveita eða frá aðilum innan sjúkrahúsa og hafi víðtæka starfsreynslu sem slíkir. Einnig hefur sú almenna regla verið að fólk sé ekki yngra en 20 ára þó það komi hvergi formlega fram. (Munnleg heimild: Hafþór Jónsson.)
Námið:
Námskeið sem haldin eru samkvæmt námsskrá þurfa að vera samþykkt af Almannavörnum ríkisins.
Almannavarnanefndir eiga kost á að sækja eins dags námsstefnu einu sinni á ári. (Munnleg heimild: Hafþór Jónsson.) Námsstefnurnar eru haldnar í ákveðnum landshlutum þar sem farið er yfir afmörkuð málefni er snúa að öryggis-, þjálfunar- og birgðamálum almannavarna.
Vettvangsstjórar sækja vikulangt námskeið sem tekur alls 35 klukkustundir, eða 46 kennslustundir sé miðað við 45 mínútna kennslustund.
Samkvæmt námsgögnum fyrir mars árið 2000 þá var farið yfir eftirtalið námsefni: Námskeiðið kynnt og farið í hugtök og skilgreiningar (1 klst.); Stjórnskipulag (1 klst.); Skilgreina tegund vettvangsstjórnar (40 mín.); Viðbrögð á vettvangi (40 mín.); Lögreglulið (1 klst.); Slökkvilið (1 klst.); Verkþættir almannavarna (50 mín.); Verkefni 3 (70 mín.); Fjarskipti (40 mín.); Landhelgisgæslan, kynning og heimsókn (40 mín.); Slökkvilið, erindi og umræður (100 mín.); Hópstarf, stjórnun, verkefni (bak-í bak) (1 klst.); Slökkvilið heimsótt (40 mín.); Rauði kross Íslands, heimsókn og erindi (40 mín.); Fjöldahjálparstöð heimsótt og erindi (40 mín.); Verkþættir slys (70 mín.); Verkefni 4 (40 mín.); Hefja aðgerð, stýra henni og ljúka (1 klst.); Verkefni 7 og verkefni raunhæf dæmi (100 mín.); Greiningarsveitir heimsóttar og erindi (80 mín.); Almannavarnir ríkisins heimsóttar (40 mín.); Neyðarlínan heimsótt og erindi (40 mín.); Búnaður sýndur (50 mín.); Náttúruvá, afleiðingar (10 mín.); Kortatákn (20 mín.); Rannsóknir á vettvangi (40 mín.); Fjölmiðlar (40 mín.); Erlend aðstoð (40 mín.); Ferli á vettvangi (40 mín.); Verkefni (1 klst.); Eigin undirbúningur vettvangsstjóra og verkefni (100 mín.); Veðurstofa Íslands heimsótt og erindi (40 mín.); Áfallahjálp (40 mín.); Verkefni (100 mín.); Samantekt námskeiðsins (40 mín.); Lokaverkefni (3 klst.); Umsögn um námskeiðið og nám­skeiðs­slit (1 klst.).
Nemendur ljúka náminu og fá það metið með lokaverkefninu sem felst í að leysa raunhæf verkefni sem vettvangsstjórar þurfa að geta tekist á við á vettvangi.
Flokksstjórar sækja mismunandi námskeið eftir því á hvaða sérsviði þeir starfa.
Á björgunar- og ruðningssviði hófst þjálfun flokksstjóra árið 1991. Fyrst var boðið upp á þrjú námskeið á ári, síðan tvö og loks eitt.
Um tvö meginnámskeið er að ræða. Annars vegar framhaldsnámskeið í björgunar- og ruðningsstörfum og hins vegar fagnámskeið í björgunar- og ruðningsstörfum, alls 70 klst. Framhaldsnámskeiðið gefur þátttakendum rétt til að starfa sem sérhæfðir björgunar- og ruðningsmenn. Til að hafa rétt til að starfa sem flokksstjóri í björgunar- og ruðnings­störfum þarf einnig að bæta við sig fagnámskeiðinu og halda a.m.k. eitt námskeið í sinni heimasveit.
Rétt til þátttöku á framhaldsnámskeiðið hafa þeir sem starfað hafa í a.m.k. tvö ár í björgunarsveit og eru eldri en 20 ára. Þátttakendur þurfa að hafa lokið grunnnám­skeiði í björgunar- og ruðningsstörfum. Þessi sömu skilyrði eru fyrir þátttöku í fagnámskeiðinu en auk þess þurfa þátttakendur að hafa lokið framhalds­námskeiðinu.
Í námsvísi Björgunarskólans fyrir veturinn 2000-2001 kemur fram að námið er í formi fyrirlestra og verklegra æfinga.

• 
  Framhaldsnámskeið í björgunar og ruðningsstörfum tekur 50 klst. Þar er farið yfir eftirtalið efni: Rústir, húsagerðir, burðarþol, byggingarefni, burðarvirki, innviði, lagnakerfi, eld, reykköfun, eiturefni, leit í rústum, sérhæfð leitartæki, sjúkrahjálp í rústum, björgun, stoðir og hífingar, krana­vinnu, línuvinnu, eftirlit með rústum, áhrif jarðskjálfta, snjóflóða og sprenginga, hópefli, samvinnu á vettvangi, öryggisfulltrúa, búnað rústahóps, krana og aðfenginn búnað.
  
• 
  Fagnámskeið í björgunar- og ruðningsstörfum tekur 20 klst. Þar er farið yfir eftirtalið efni: Lífslíkur í rúst­um, áhrif á samfélagið, ábyrgð stjórnenda, ábyrgð öryggisfulltrúa, forkönnun rústa, könnunarhópa, samskipti við aðra viðbragðs­aðila, samvinnu á vettvangi, sam­skipti við vettvangsstjóra, stjórnun, erlendar björgunarsveitir og búnað stjórnenda.
  

Námsmat í báðum námskeiðum er umsögn leiðbeinenda um frammistöðu í verklegum æfingum og skriflegum verkefnum.

Eins og fram kom í töflu 1 þá voru alls 141 með þessi flokksstjóraréttindi árið 1998.
Á skyndihjálpar- og sjúkraflutningasviði er 10-12 daga námskeið hjá Björgunarskóla Slysavarnafélagsins Landsbjargar.
Þeir sem hafa rétt til að taka þátt í þessu námskeiði þurfa að hafa lokið grunnþjálfun björgunarsveitarmanna, hafa starfað í björgunarsveit í a.m.k. tvö ár, vera 20 ára eða eldri og hafa lokið námskeiðinu Skyndihjálp 3 sem kennt er hjá Björgunarskólanum.
Í námsvísi Björgunarskólans fyrir veturinn 2000-2001 kemur fram að námið er í formi fyrirlestra, verklegra æfinga og æfingakennslu, þar sem þátttakendur kenna hluta úr Skyndihjálp 1 og 2.
Farið er yfir eftirtalið námsefni: Nemendur sem kennarar; kennslutækni; kennsluskrá Björgunarskólans; kennsluskrá Rauða kross Íslands; undirbúning verklegrar slysaæfingar; endurlífgun; líffærafræði; starfsemi sjúkraflokka; almannavarnir - flokksstjórar og stjórnun; greiningarstöðvar og viðbrögð við hópslysum; notkun og hreinsun á brúðum; réttindi; próf og prófagerð; kynningar á myndböndum og fleira.
Námskeiðinu lýkur með skriflegum og verklegum prófum. Prófnefnd metur öll prófin, en hún er skipuð fulltrúum Almannavarna ríkisins, Rauða kross Íslands og Slysavarnafélagsins Landsbjargar.
Námskeiðið veitir flokksstjóraréttindi en auk þess þá veitir það þátttakendum sem útskrifast rétt til að kenna almenningi og björgunarsveitarmönnum skyndihjálp.
Á verndunar-, gæslu- og fjarskiptasviði hefur enginn lokið flokks­stjóranámi. Þó hafa nokkrir aðilar lokið þremur námskeiðum eða fyrri hluta námsins. (Munnleg heimild: Hafþór Jónsson.) Enginn er því starfandi sem flokkstjóri verndunar- og gæslusviðs í dag. Ekkert skipulagt námskeið hefur verið í boði sem veitir réttindi til að starfa sem flokksstjóri á þessu sviði. (Munnleg heimild: Þorsteinn Þorkelsson.)
Á fjölda- og félagshjálparsviði er kennt 15 klst. langt námskeið um neyðarvarnir. Fjallað er m.a. um Rauða krossinn og markmið hans, skipulag almannavarna, gerð neyðaráætlana fyrir deildir Rauða kross Íslands og uppsetningu fjöldahjálparstöðva og verkþættir annarra hjálparliða en Rauða krossins kynntir stuttlega. (Rauði kross Íslands, bæklingur um námskeið sem lá fyrir í júní 2000; Rauði kross Íslands námsefni um neyðarvarnir, fjöldahjálp.)
Námskeið á fjölda- og félagshjálparsviði eru haldin víðs vegar um land í samvinnu við deildir Rauða krossins og svæðisskrifstofur. Haldin eru 10-15 námskeið að jafnaði á ári, þátttakendur eru frá sjö til tólf talsins og fjórir til fimm leiðbeinendur koma að hverju námskeiði.
Frá maí 1999 til maí 2000 sóttu 118 manns neyðarvarnanámskeið og var fjöldi nám­skeiða 10. (Munnleg heimild: Helga Halldórsdóttir hjá RKÍ.)
Upprifjun flokksstjóra hefur verið í formi æfinga og sumir hafa tekið hluta af neyðarvarnanámskeiði til að halda sér við. (Munnleg heimild: Helga Halldórsdóttir hjá RKÍ.)
Eins og fram kemur í töflu 2 þá voru 533 menn hjá Rauða krossi Íslands með virk flokksstjóraskírteini í fjölda- og félagshjálp í júlí 2000. Hlutfallslega flestir flokksstjórar eru á Suðurlandi eða um 21% af heildarfjölda, um 15% eru á höfuðborgarsvæðinu og um 14% á Suðurnesjum. Aðeins um 7% flokksstjóra eru á Vesturlandi eða Norðurlandi vestra.

2. 
   Fjöldi flokksstjóra í fjölda- og félagshjálp með virk skírteini hjá Rauða krossi Íslands í júlí 2000, skipt eftir landssvæðum.
   

	Hlutfall	Fjöldi
Alls	100	533
Höfuðborgarsvæðið	15	78
Suðurnes	14	77
Vesturland	7	37
Vestfirðir	13	70
Norðurland vestra	7	38
Norðurland eystra	11	56
Austurland	13	67
Suðurland	21	110

Munnleg heimild: Helga Halldórsdóttir hjá RKÍ.
Þeir sem vinna í stjórnstöð þurfa að hafa starfsþekkingu á viðkomandi sviði og þekkja almanna­varnakerfið vel. Meginþjálfun er í formi æfinga sem haldnar hafa verið.
Um tvenns konar æfingar er að ræða. Annars vegar stjórnstöðvaræfingar og hins vegar vettvangsæfingar. Á stjórnstöðvaræfingum æfa Almannavarnir ríkisins með almannavarnanefndum (einni eða fleiri) og er þá settur upp atburður sem leystur er á pappír. Stjórnstöðvar eru virkjaðar og samvinna er milli allra aðila við að leysa tiltekið verkefni. Á vettvangsæfingum eru lögregla, slökkvilið, björgunarsveitir, Rauði kross Íslands o.fl. virkjaðir til starfa á vettvangi undir stjórn lögreglustjóra/ almannavarnanefndar og vettvangsstjóra.
Frá árinu 1973 hafa verið haldnar 85 æfingar sem samsvarar um þremur æfingum á ári að jafnaði. (Gögn frá Almannavörnum ríkisins um æfingar sem haldnar eru að tilhlutan Almannavarna ríkisins eða með þátttöku þeirra.) Hér er um að ræða æfingar sem snúa að viðbrögðum við hópslysum eða náttúruvá, svo sem hópslysaæfingar og jarðskjálfta- og snjóflóðaæfingar. (Munnleg heimild: Hafþór Jónsson.)
Símenntun:
Gildistími skírteina fyrir vettvangsstjóra og flokksstjóra Almannavarna er fimm ár og til að fá endurnýjun þarf að sýna fram á virkni sína í starfi á þessu fimm ára tímabili. Sem dæmi þá þarf flokksstjóri í björgunar- og ruðningsstörfum að sýna fram á að hafa haldið námskeið fyrir almenna liðsmenn í björgunar- og ruðningsstörfum, fjölda æfinga sem hann hefur tekið þátt í og hvaða námskeið hann hefur sótt.
Samstarf við aðra fræðsluaðila:
Eins og fram hefur komið þá hafa Almannavarnir ríkisins samstarf við Björgunarskóla Slysavarnafélagsins Landsbjargar um námskeið fyrir flokksstjóra á sviði björgunar- og ruðningssviðs; skyndihjálpar- og sjúkraflutningasviðs og verndunar-, gæslu- og fjarskiptasviðs. Almannavarnir hafa einnig samstarf við Rauða kross Íslands um þjálfun flokksstjóra á fjölda- og félagshjálparsviði.