Amaliy mashg’ulot-9 Mavzu: Muhit va moslashuv Amaliy mashg’ulotining maqsadi

6-rasm. O`simlik bilan qoplanib botqoqlashayotgan ko`l. (V.R.Valyams bo`yicha). 1-suv va suv o`tlari; 2- sapropelli gil qatlami; 3- loyqa aralash torf; 4-ahak aralash sapropelli gil; 5- ko`l podevori.

Yer usti-havo muhitini ifloslovchi hamma moddalar tabiiy va sun’iy kelib chiqishga egadir. Tabbiiy ifloslovchi manbalar qatoriga deflyatsiiya – shamol erroziyaaalarga sidan hosil bo`ladigan changlar, kosmik changlar, vulkanlardan chiqadigan tutun va kullar; sun’iy ifloslovchi manbsanoat korxonalari, transport vositalari, ayniqsa, avtotransportlar, kommunal xo`jaliklar, shaxsiy xonadonlardan chiqadigan chiqindilar va boshqalar. Mazkur, manbalardan yer-usti havo muhitiga chiqariladigan ifloslovchi moddalarni ikki guruhga bo`lish mumkin: fizikaviy va kimyoviy.

1) Fizikaviy ifloslovchi moddalarga: a) radioaktiv moddalar, ularning izotoplari; b) ifloslovchi issiqlik (haroratning ko'tarilishi); d) shovqin va past chastotadagi infratovushlar;
2) Kimyoviy ifloslanishga: a) gazsimon va suyuq uglevodlar; b) yuvishga ishlatilgan moddalar; d) plastmassalar; e) pestitsidlar va boshqa sintetik moddalar; f) oltingugurt, azot kabilarning qo'shilmalan; g) og'ir metallar; h) ftor birikmalari; i) qattiq aralashmalar va organik moddalar.
Dunyo bo'yicha sanoat, xo'jalik chiqindilari yiliga 600 Gt. ni tashkil qiladi. Keyingi 100 yil ichida 1,35 Mt. kremniy, 1,5 Mt. margimush, 1 Mt. dan ortiq nikel va shuncha kobalt, 0,6 Mt. dan sink va surma korxonalardan atmosferaga chiqarilgan.
Atmosferaga chiqariladigan ifloslovchilarning 90% ini gazsimon (uglerod oksidi, oltingugurt dioksidi, uglevodorodlar, azot oksidlari, organik birikmalar kiradi) moddalar va 10 % ini suyuq moddalar (kislotalar), qattiq zarrachalar (chang-to'zon), og'ir metallar, mineral va organik birikmalar, radioaktiv moddalar) tashkil qiladi. Atmosferani ifloslovchi ayrim gazsimon qattiq aralashmalarga uglerod oksidi, oltingugurt dioksidi, azot birikmalari, uglevodorodlar va qattiq aralashmalar kiradi.