Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 80 söylənməsi mahiyyət etibarı ilə heç nəyi dəyişmir və eyni intellekt obrazını əks etdirir. 2) Bədii əsərlərdə təbiət mənzərələri verilərkən və ya bədii əsərlərin motivləri əsasında peyzaj, miniatür çəkilər- kən bu prosesləri həyata keçirən insanlardan tam mənası ilə yaradıcı təxəyyül tələb olunur və bu səbəbdən həmin fəaliyyətlər sinktual dərketmə, yəni düşünərək dərketmə adlandırılır. İkinci bir tərəfdən, zaman axını daxilində stabil və dəyişməz təbiət mənzərəsi olmadığı kimi, eyni bir mənzərəni istər sözlə, istərsə də fırça ilə eyni şəkildə təsvir edə bilən iki sənətkar da tapmaq mümkün deyil. Sinktual dərketmənin tətbiqi ilə bağlı bir əyani nümu- nəyə baxaq: “Əvvəlcə Bayıl dairəsindən Kristal Saraya qədər uzunluğu 300 metr olan yol çəkildi. Sonra eyni yer- dən bu yola perpendikulyar olmaqla Bayraq Meydanına qədər uzunluğu 400 metr olan ikinci bir yol çəkildi. Kristal Saraydan Bayraq Meydanına qədər çəkiləcək yolun uzunluğu nə qədər olacaq?” şəklində bir tapşırıq verildiyin fərz edək. Sinktual dərketməyə hazırlığın birinci yarımaktında tapşırığın verilmiş şərti oxunaraq yadda saxlanılır, yəni həmin mətn vizual-vokal dərketmə yolu ilə dərk olunaraq intellekt obrazlarına çevrilir və yaddaşa qeyd edilir. Sinktual dərketməyə hazırlığın ikinci yarımaktında aşağıdakılar baş verir: İlk növbədə məsələnin şərti xatırlanılır, perpendikulyar xətlərin əmələ gətirdiyi bucaq, tərəflərindən biri düz olan üçbucaq, ədədin kvadratı, kvadrat kökü ilə bağlı əvvəl dərk etdiklərimiz, eləcə də Pifaqor teoreminin 2 2 b a =c 2 AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 81 şəklində olan düsturu aktiv yaddaşa gətirilir (üçüncü faza); Burada bir haşiyə çıxaraq qeyd etmək lazımdır ki, bəzən riyazi işarələr və onları ifadə edən terminlər sadəcə ekvivalent deyil, tam mənada bərabər vahidlər hesab olunur, yəni “+” işarəsi ilə “üstəgəl” termini, “-” işarəsi ilə “çıx” termini, “=“ işarəsi ilə “bərabər” termini eyni şey hesab edilir və belə bir arqument gətirilir ki, 2+2=4 də yazılsa, “iki üstəgəl iki bərabərdir dörd” də yazılsa, bunun həm oxunuşu, həm də ifadə etdiyi məna, mahiyyət etibarı ilə bir-birindən fərqlənmir. Ən azı bunu nəzərə almaq lazımdır ki, riyaziyyatda istifadə olunan işarə və əməliyyatlar heç bir dilə aid deyil, çünki onlar ümumiyyətlə dil vahidi deyil. Termin isə beynəlxalq olsa belə, istənilən halda hansısa bir dilə aiddir, çünki o, dil vahididir. Azərbaycan dilində işlənən riyazi terminlərin, böyük bir qismi S.Sadıqovanın qeyd etdiyi kimi, milli dilə məxsus imkanlar hesabına formalaşmışdır 1 və bu sə- bəbdən kökaltı, düzbucaqlı və s. terminlər yalnız Azərbaycan dilinə məxsus olan sözlərdir. Bundan sonra tapşırığın yaddaşımızdakı şərti mətn və ya səs formasından digər bir formaya, yəni sinktual dərk- etmənin həyata keçiriləcəyi obrazlar formasına transfor- masiya olunur: beynimizdə Kristal Saray, Bayıl dairəsi, Bayraq Meydanı üç nöqtə kimi, yollar isə bu nöqtələri birləşdirən xətlər kimi təsəvvür edilməklə tərəflərindən ikisi məlum, biri isə məlum olmayan bir düzbucaqlı üçbucaq obrazı yaranır. Məsələnin yuxarıdakı şərti 1 Daha ətraflı bax: Sadıqova S. Azərbaycan dilində fizika-riyaziyyat terminologi- yasının formalaşması və inkişafı. Bakı, “Elm”, 1997, 191 s. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 82 2 2 400 300 =x 2 tənliyinə transformasiya olunur və daha sonra bu tənlik sinktual dərketmə yolu ilə həll edilir. Buraya qədər deyilənlərdən göründüyü kimi, sinktual dərketməyə hazırlıq mərhələsi çərçivəsində tam bir vizual dərketmə aktı baş verdi. Bu aktın birinci fazasında gerçək- lik elementi ilə bağlı məlumat qəbul edildi, ikinci fazada qəbul olunmuş məlumat intellekt obrazına və koduna çevrilərək yaddaşa qeyd edildi, üçüncü fazada həmin intellekt kodu (və ya obrazları), eləcə də onunla bağlı olan digər intellekt obrazları (və ya kodları) aktivləşdirilərək operativ yaddaşa gətirildi, dördüncü fazada gerçəklik elementi ilə bağlı məlumat aktiv yaddaşa gətirilmiş digər məlumatlarla birləşdirilərək sinktual dərketmənin həyata keçiriləcəyi obrazlar formasına transformasiya olundu. Sinktual dərketməyə hazırlıq mərhələsi sona çatdıqdan sonra sinktual dərketmə aktı başlanır. Sinktual dərketmə- nin birinci yarımaktında həmin tənlik həll olunur və nəticə yadda saxlanılır. İkinci yarımaktda əldə edilmiş nəticə beyin aparatının köməyi ilə mətn formasına transformasiya olunur və tapşı- rığın cavabı mətn formasında verilir: “CAVAB: Kristal Saraydan Bayraq Meydanına çəkilə- cək yolun uzunluğu 500 metr olacaqdır”. Bununla da sinktual dərketmə prosesi və tapşırığın həlli başa çatır. Göründüyü kimi, sinktual dərketməyə hazırlıq mərhə- ləsinin ikinci yarımaktında və sinktual dərketmənin ikinci yarımaktında transformativ modullaşmadan istifadə olun- muşdur. Transformativ modullaşmaya sinktual dərketmə prosesində tez-tez rast gəlindiyinə görə, başqa sözlə desək, sinktual dərketmənin hazırlıq mərhələsində bir qayda ola- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|