ĠAMĠl rəhmanzadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
126 1921-ci ilin iyunun sonlarında Tiflisdə Cənubi Qafqaz respublikalarının daxili sərhədlərinin nizama salınması üzrə konfrans öz işinə başladı. Konfrans iyul ayının 5-də F.Maxaradze və N.Nərimanovun imzası ilə Azərbaycan və Gürcüstan arasında sərhəd xəttinin müəyyənləşdirilməsinə dair beş maddədən ibarət qətnamə qəbul etdi. Qətnamənin ikinci maddəsi Azərbaycanla Gürcüstan arasında sərhədləri ümumi qaydada müəyyən edirdi və faktiki olaraq Ağstafa müqaviləsinin müvafiq maddələrinin qüvvədən düşməsi anlamına gəlirdi. Yeni anlaşma əvvəlki müqavilə ilə müqayisədə iki respublika arasında etnososial mülahizələrə istinadən, daha ədalətli sərhədlərin qoyulmasını bəyan edirdi. Faktiki olaraq bu sənədlə çarizmin ədalətsiz bölgüsü nəticəsində Tiflis quberniyası tərkibinə keçmiş bəzi əzəli Azərbaycan torpaqlarının Azərbaycana qaytarılmasına start verilirdi N.Nərimanov - F.Maxaradze sazişinin dördüncü maddəsi Zaqatala mahalına həsr edilmişdi. Ona əsasən Gürcüstan SSR dairəyə olan hər hansı iddiasından əl çəkirdi və bu barədə Gürcüstan İnqilab Komitəsi müvafiq bəyanat verməli idi. 87 Konfransın qərarına uyğun olaraq sərhədlərin yerlərdə müəyyən edilməsi üçün Ə.Abbasov (Azərbaycan) və V.Kandelakinin (Gürcüstan) sədrliyi altında xüsusi qarışıq komissiya yaradılmışdı ki, onun fəaliyyəti haqqında növbəti fəsildə daha ətraflı bəhs edəcəyik. Burada isə qeyd edərdik ki, komissiyanın gəldiyi qənaətlər noyabrın 15-də Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri Muxtar Hacıyev və Gürcüstan İnqilab Komitəsinin sədri Budu Mdivani arasında imzalan- mış yeni sazişdə ifadəsini tapdı 88 . Bu sazişdə iki respublika arasında sərhədlər Nərimanov-Maxaradze razılaşması ilə müqayisədə daha dəqiq göstərilirdi. Onun 3- cü paraqrafına əsasən, Zaqatala dairəsi haqqında əvvəlki qərar qüvvədə qalırdı. Həmçinin Zaqatala və Sığnaq qəzaları arasında hələlik köhnə inzibati sərhədin saxlanıldığı bəyan edilirdi. Beləliklə, 1921-ci ilin iyulun 5 və noyabrın 15-də qəbul edilmiş sənədlər Gürcüstanın Zaqatala dairəsinə olan iddialarından imtinasını rəsmiləşdirirdi. Zaqatala mahalının siyasi (dövləti) mənsubluğu ilə bağlı münaqişə beləcə həllini tapdı. Konfliktoloji nöqteyi-nəzərdən, münaqişənin həlli üçün opponentlərin hər ikisinin və ya heç olmasa birisinin mövqeyinin dəyişməsi zəruridir. 89 Bizim halda bu, yeni gürcü sovet elitasının dairədən rəsmən imtinasında özünü büruzə verirdi. Bəzən belə bir fikirlə rastlaşırıq ki, Zaqatalanın Azərbaycan tərkibində qalması Borçalı və Yuxarı Qarayazının Gürcüstana verilməsi hesabına mümkün olmuşdu. Bu tezis bizdə müəyyən iradlar doğurur. Əvvəla, həm Borçalı, həm də Qarayazı 1918-1921-ci illərdə Gürcüstanın nəzarəti altında idi: bu, birinci fəsildə də bəhs etdiyimiz kimi, alman süngüsünün köməyi ilə baş vermişdi. Qarayazı Azərbaycanla Gürcüstan arasında 1921 -1922-ci illərdə həyata keçirilmiş ərazi mərzlənməsi gedişində bölünmüşdü. Növbəti fəsildə də görəcəyimiz kimi, bu 127 bölgənin aşağı hissəsi Azərbaycana qaytarılmış, yuxarı hissəsi isə Gürcüstanın tərkibinə daxil edilmişdi. 90 Qarayazı çöllərindən fərqli olaraq, Borçalı qəzası, regionun sovetləşməsindən sonra Gürcüstanın Azərbaycanla deyil, Ermənistanla müzakirə mövzusu idi. Kirovun sədrliyi altında ərazi məsələləri üzrə komissiya 1921-ci ilin iyununda Borçalı məsələsini məhz Gürcüstanla Ermənistan arasında mübahisə predmeti kimi nəzərdən keçirmişdi. Nəhayət, Borçalı elinin tədqiqatçılarından Ş.Məmmədlinin gətirdiyi sənədlərdən də bəlli olur ki, 1921-ci ilin iyulun 7-də Azərbaycanın bu qədim tarixi mahalı respublikamızın iştirakı olmadan RK(b)P MK Qafqaz Bürosu tərəfindən Gürcüstanla Ermənistan arasında bölüşdürülmüşdü. 91 Fikrimizcə, Zaqatala dairəsinin Azərbaycanın tərkibində saxlanılmasında əsas amil kimi mütləq əksəriyyətinin müsəlmanlardan ibarət olduğu yerli əhalinin 1918-ci ildə Azərbaycan lehinə seçim etmələri və bu seçimlərini qətiyyətlə müdafiə etmələri çıxış etdi. Zaqatala mahalının mənsubluğu məsələsinin həlli ilə Sığnaq qəzasında və Alazanyanı vadidə zaqatalalıların torpaq sahələri məsələsi münaqişənin yeganə süjet xəttinə çevrildi və 20-ci illərin sonu - 30-cu illərin əvvəllərinədək öz aktuallığını qoruyub saxladı. Yeni Gürcüstan rəhbərliyinin Zaqatala bölgəsinə olan iddialardan rəsmən əl çəkməsi özü-özlüyündə simvolik məna kəsb edirdi: bu aktla gürcü bolşevikləri XIX əsrin ortalarından gələn gürcü milli-intellektual ənənəsindən və onun tərkib hissəsi olan ərazi ideologiyasından məsafə saxladıqlarını nümayiş etdirmiş olurdular. Gürcü bolşevikləri Avrasiya bolşevizminin üzvü hissəsi idilər və bu qisimdə onların ideya-simvolik məkanında Gürcüstanın tarixi-yarıməfsanəvi sərhədlərinin bərpası məsələsi aktual əhəmiyyət və anlam kəsb etmirdi. Onların ideoloji mənzərəsində mərkəzi konsept (məzmunlu anlayış) kimi «zəhmətkeşlərin azadlığı» məfhumu çıxış edirdi: o vahid siyasi, iqtisadi, sosiomədəni məkanda müxtəlif xalqların məzlum (əməkçi) siniflərinin birliyini, xəlitəsini arzulayırdı və nəzərdə tuturdu. Söylənilənlərdən gürcü menşevikləri və bolşeviklərinin mühüm siyasi, daha fundamental planda isə həmçinin sosio-mədəni fərqi nəzərə çarpır. 1918- 1921-ci illərin özünəməxsus sosial-siyasi situasiyasında obyektiv olaraq menşeviklər «millət-dövlətin», bolşeviklər isə geniş planda «imperiyanın» adeptləri idilər. Rusiya alimi İ.Q.Yakovenkonun definisiyasına görə, milli dövlətin baza inteqratoru (birləşdirici amili) millətdir. Bu zaman millətin təşəkkülü- çəpərləmə, hansısa öz şəxsi məkanına ayırma, öz xüsusiliyini fiksasiya etmə aktıdır. Ənənəvi imperiyanın baza inteqratoru - ideyadır. İdeya inam dəyərlərində - ideologiyada və xüsusi sosiomədəni kompleksdə - imperiya şüurunda təcəssüm edir. 92 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|