Anadolu Aydınlanma Vakfı Sosyal ve Kültürel Bülteni • Sayı 53 • Ekim 2014 • Ücretsizdir
Yüklə 242,07 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Platonik Düşünce
- Pitagoras’tan Platon’a geçiş
- Platon’un erdemlilik hakkındaki görüşü
- Platon’un ideal devleti
- Platon’un bilgi kuramı
- Arı bilgi ve ruhun ölümsüzlüğü
- Üçüncü Göz Ajna
10 Aylık Düşünüyorum Bülteni Anadolu Aydınlanma Vakfı
İzzet Erş “İnsan için gerçek yaşam, felsefi yaşam ya da bilgelik yaşamıdır, çünkü ancak felsefecidir ki gerçek evrensel bilime erişir ve olgusallığın ussal doğasını ayrımsar.” [1] Pitagoras’tan Platon’a geçiş: “Platon niçin Biçimleri Sayılar ile öz- deşleştirdi? Biçimleri Sayılar ile özdeş- leştirmedeki itkisi gizemsel ve aşkınsal Biçimler dünyasını ussallaştırma ve anlaşılır kılma güdüsü olarak görülebi- lir. Bu durumda anlaşılır kılma düzen ilkesini bulmaktır.” [2] Pitagoras öncesi doğa filozofları varoluşun maddi tözünü yine doğanın kendi içinde ara- dılar. Her ne kadar bu vargıları mistik birer zemin oluştursa da, işaret ettikleri maddi töz- ler somut unsurlarla sınırlıydı. Yine işaret et- tikleri tözlerin bu somutlukları birer gösterge olarak algılansa da, soyut olanın göstergesini maddi olanla belirlemek arı felsefeye olan uzaklığın da bir göstergesiydi. Bu durumda ya erken dönem Grek filozoflarını düşün- celeri günümüze pek ulaşmayan mistikler oldukları ya da yalın olarak doğanın tözünü cisimsel olanda arayan maddeci düşünürler olduğuna kanaat getirebiliriz. Pitagoras’ın matematiğin dizgeselliği olarak işaret ettiği Geometri doğal tözden farklı ola- rak varoluşun tözünde aklı bulmaktadır. Pita- goras’ın öne sürdüğü akıl, kendinden başka bir şeyi göstermeyen ilk tinsel töz olarak, maddi töz arayışındaki erken Grek filozofla- rından ayrılır. Pitagoras’ın sayıları hiyerarşik bir dizgenin öne sürümüdür. Platonik sayı aynı nedenle Pitagoras’ta da olduğu gibi bir ara durumu (berzahı) ifade eder. Ayrıca bu
kisine de işaret etmektedir. Platon’un Sayılar ile özdeşleştirdiği Bi- çimler
[3] duyular kesimine ait olmaz. İdeal uzaysal büyüklükler, geometrici- nin incelediği nesneler ile duyulur nes- neler değildirler ve böylece görülebilir- ler alanına ait olamazlar. Öyleyse Sayı, Biçimler ile Duyulur Şeyler arasında bir ara konumu doldururlar. [4] Yine Platon doğa filozoflarından ayrılarak varoluşun tözünü cisimde değil ama biçimde (idealarda) bulmuştur. Ardılları tarafından savı net olarak anlaşılamayan Pitagoras bu [1]
Platon, Timaeus [2]
Copleston, Felsefe Tarihi. İdea Yay., c.1, böl. 1b, s.72. Ayrıca Platon 510c2. [3] ai arkai [4] Copleston, Felsefe Tarihi. İdea Yay., c.1, böl. 1b. nedenle Platonik fikrin öncülü mahiyetinde- dir. Ve Platon, Pitagoras’ın sayıların biçimler olduğu ve bu biçimlerin varlığın hiyerarşisi- ne işaret ettiğini öne sürdüğü felsefi disipli- ninin anlaşılabilmesi için bir rehber niteliği taşımaktadır. [5]
Platon’a göre en yüksek ve kapsayıcı erdem adalet bilincidir. Bir olgunun gerçekte ne olduğunu, sınırlarını ve kapsayıcılığını adalet ilkesi ile bilebiliriz. Adaletin en belirgin ola- rak öne çıktığı ve diğer tikel olguların kendi- sinde eridiği üst kavram devlettir. Ve adalet olmaksızın devletten bahsedilemez. Devlet bu anlamıyla adalet ilkesinin belirişidir. Ada- let olmaksızın düzenden, olgusal akıldan vs. bahsedilemez. Platonik dizgede belirtilen diğer erdemler; Yöneticilerin bilgeliği, koruyucuların ce-
oldukları ölçülülük adalet ile denetlenir ve korunur. Böylece erdem; bilgelik, cesaret ve ölçünün adalet ile içselleşmesi anlamına gelir. Platonik sistemde bunların bir öznede değil ama bir mekanizmada birbirlerinden ayrı olarak gösterilmesi devlet düzeni ve er- kin yapısıyla ilgilidir. Platon’un ideal devleti: Platon ideal devletinde demokrasiyi sert bir dille eleştirir. Demokratik yönetimler halkı ikna edebilen belagati güçlü tiranların eline geçmeye mecburdur [6]
. Hikmet ve erdem sahibi olmayan kişilerin, yöneticiliğin gereği olan erdemliliği belirlemeleri, yani halkın yöneticilerini seçmesi anlamsızdır. Platon’a göre yöneticiler, yöneticiliğin gereklerini bi- len erdemli kişiler tarafından seçilmelidir. [7] Bu önerisi ile ideal bir erdemli sınıfın varlı- ğını kabul etmiş olur. Böylece erdem doğuş- tan erdemlilik (bir nevi aristokrasi) ve eğiti- me bağlı erdemlilik (özel eğitimden geçenler,
biçimlenmiş kişiler) olarak ayrılacaktır. Hâl- buki kendi önermelerinde erdemin eğitimle doğrudan ilintili olmadığı belirgindir. Yine de örneğin teokratik yönetimler erdemin ken- di özel ilâhlarına bağlılık olduğu savunurlar. Ve nihayetinde erdemli olduğu kabul edilen sınıfın diğerlerine egemen bir tiranlığa dö- nüşmesi hiç bir rejimde engellenemeyecektir. [5]
Buna örnek olarak Copleston’un işaret ettiği nokta dikkat çekicidir: “Platon’da tüm güzel şeylerin evrensel
[6]
Platon, Devlet 303a2-8, 297b7-c2 [7]
Platon, Devlet 412c9, 413c7 Her ideoloji kendi ilkelerini evrensel kabul eder ve kendi oluşturduğu yönetici sınıfın bu erdemlerle donandığını öne sürer. Bu tutum- ları ise daha başlangıçtan ideal olanın yad- sınmasıdır ve bir fikri diğerlerinden koşulsuz üstün tutmak tiranlığı hazırlar. Gerçekte ise üstün olan kapsayıcı olandır. Platon devleti tümellerle düşünebilen, felse- feye yetenekli akılların yönetmesini ve bu akıl sahiplerinin nefsani arzulardan uzaklaş- mış, hatta mümkünse yaşlı kişilerden oluş- turulmasını önerir. Ve yönetici olacak sınıfın aklı ve adaleti temele alarak devleti yönet- mesi gerektiğini savunur [8]
. Bu niteliklere uyan yöneticilerin özel mülkiyet edinmeleri ve evlenmeleri de men edilmelidir. Zira bunlar adil ve doğru yönetimi engelleyici koşullardır. Tüm bu nitelikleri karakterinde bulundurabilen ideal devlet adamlarının var- lığına, üstelik bu erdemlerin nesillerce akta- rılarak sürdürülebildiğine insanlık tarihinde rastlanmadığından Platon’un devlet görüşü
yorumlanmıştır. Yine de bu ütopik devlete en yakın yönetimin demokratik ülkelerde sağ- landığı görülmektedir. Platon’un bilgi kuramı: Platonik bilgi kuramına göre erdemliliğe ve aydınlanmaya, doğru eylemlerle ulaşılır. Bu doğruluğun kıstası ise ahlâktır. Bilginin ahlâkla temellenmesi Pitagoras’ın ve Sokra- tes’in düşünce sistemlerinde temel rol oynar. Platon’da bilgi (episteme) kendini ideal olanda, erekte bütünler. Platonik idealar ya da biçimler öğretisinin özü yalın olarak şu- dur: Evrensel kavram nesnel içerikten ya da işaretlerden yoksun soyut bir biçim değildir ve her gerçek evrensel kavrama nesnel bir olgusallık karşılık düşer [9]
. Bu olgusallığın tümelliğine telos kavramı ile işaret edilir. Telos, idealar denilen tümel biçimlerin birlik ilkesidir. Sonunda tüm tikel İdeaların nasıl tek bir evrensel İdeale ya da telosa, kendin- de-İyiye alt güdümlü olduklarını kavra- maya ve böylece bu evrensel güzelin ve iyinin “biliminden” haz duymaya vara- bilir. Ussal ruh İdeale yakındır [10] , ve
bir kez tensel istek dizginlenir dizgin- lenmez İdeali seyretmeye ve onun seyri içinde sevinç duymaya yeteneklidir. [11]
Eğer İyiye başlıca İdeal ya da telos olması yanından bakarsak, Eros pekâlâ yalnızca insanın yüksek doğasının İyiye ve Erdeme doğru dürtüsü olarak anlaşı- [8] Bu yönetici için “filozof kral” terimini kullanır. Ayrıca, Platon, Devlet 483d5-6; Copleston, Felsefe Tarihi. İdea Yay., cilt 1, bölüm 1b, s.107. [9]
Copleston, Felsefe Tarihi. İdea Yay., c. 1, böl. 1b. [10]
Platon, Fedon. [11]
Platon, Fedrus. 11 Aylık Düşünüyorum Bülteni Anadolu Aydınlanma Vakfı
labilir (ya da, ön varoluş ve anımsama öğretisinin dilinde, insanın yüksek doğasının onun ön varoluş durumunda seyretmiş olduğu İdeale doğru doğal çekimi olarak). [1] Platon’un çağdaşı olan Sofistlerin eleştirile- rine göre ideal olan bir bilinemezdir (agnos- tik). Biliniyor olsaydı insanın böyle bir ideali araştırma ihtiyacı olmayacaktı. Ve ideal olan bilinmiyorsa kendisine ulaşmanın bir yolu olamayacağı gibi ulaşılsa da tanınmayacak- tır. Zira tanınıyorsa zaten biliniyordur. Sofist eleştiri ideal olanın zihinsel bir kavramayla bilinemeyeceği yönünde olduğu açıktır. Ne var ki Platonik idealar zaten zihne değil, etkin usa aittirler. Bu eleştiriden Sofistlerin Platon’un tümden gelim yöntemini anlaya- madıkları sonucu çıkmaktadır. Öyle ki; Platon daha en baştan itibaren bilginin erişilebilir olduğunu ve bilginin yanıl- maz ve olgusalın olması gerektiği görü- şündeydi. Gerçek bilgi bu iki ırasala da iye olmalıdır ve bu iki ırasalı da taşıdığı savını aklayamayan hiçbir ansal durum gerçek olamaz. Platon ne duyusal algı- nın ne de doğru inancın bu iki özelliği taşımadığını gösterir; ikisinden hiçbiri o zaman gerçek bilgi ile eşitlenemez. [2] İdeal düşünce veya tümden gelim ussal bir olguyu tam anlamıyla anladıktan ve onu us için açık seçik kıldıktan sonra vargılara git- meyi savunur. Örneğin hukukun ne olduğu, hak ve adalet kavramları ile bileneceğinden, us için bu kavramlar tüm açıklığı ile belirtik olmalıdır ki bir vargıya veya yargıya ulaşa- bilsin. Adaletli olmak ilkin adaletin ne oldu- ğunu anlamayı zorunlu kılar. [1] Copleston, Felsefe Tarihi. İdea Yay., cilt 1, bölüm 1b, s.76. Ayrıca Copleston şu ifadeyi de ekler: “Eros’un dürtüsü altında insanı çeken değersel bir telos doğasını taşıyor oldukça, içsel birliğini yada çokluğunu ilgilendiren sorun böylesine açık olarak ortaya çıkmaz: O Birdeki iyi ve güzeldir. Ama insanın ve deneyimimizin öteki tikel nesnelerinin İdeaları bir kez kabul edilir edilmez, İdeal dünya bir Çok olma, bu dünyanın bir eşlemi olma sakıncasını yaratır.” Copleston, Felsefe Tarihi. İdea Yay., cilt 1, bölüm 1b, s.61. “... insanın yüksek doğasında gerçekten iyi ve güzel olana doğru bir çekim vardır. Eğer insan yanlışlıkla duyulur güzelliği ve iyiyi, örneğin fiziksel nesnelerin güzelliğini gerçek iyisi olarak alırsa, o zaman Eros’un çekiminin dürtüsü bu alt iyilere doğru yönelmiştir, ve önümüzde dünyasal ve tensel insan durur.” s.77. [2]
Platon, Theaetetus ve Copleston, Felsefe Tarihi. İdea Yay., cilt 1, bölüm 1b, s.29 “Bir insana türe (adalet) nedir diye sorulduğunda, türenin eksik somutlaş- maları, evrensel ideale erişemeyen tikel örnekleri, söz gelimi tikel bir insanın eylemini, tikel bir anayasayı ya da ya- salar kümesini gösteriyor ve bir saltık türe ilkesinin, uzlaşımsal bir ilkenin ve ölçünün bulunduğu konusunda en kü- çük bir kavrayış göstermiyorsa, o za- man o insanın ansal durumu bir doksa/ sanı durumudur: İmgeleri ya da eşlem- leri görmekte ve onları kökenseller ile karıştırmaktadır. Ama bir insan türeyi kendinde anlamışsa, imgelerin yukarısı- na, tüm tikel örneklerin yargılanmaları- nın ilkesi olan Biçime, İdeaya, evrense- le yükselebiliyorsa, o zaman onun ansal durumu bir bilgi durumu, bir episteme ya da gnosis durumudur.” [3]
Buna göre Platon ruhun formasyonu anla- mında insan usuna önsel (a priori benzeri) bilgi kuramını öne sürer. İnsanın usu ile ulaşacağı tümel biçimler (idealar), en tam biçimiyle ruhunda (arı bilinçte) bulunmak- tadır. İnsan bilgiyi öğrenmekten ziyade onu hatırlar. Bu hatırlama (anamnesis) ile özsel birliğine geri döner. Bu nedenle ömür hiçbir anının boşa geçirilmemesi ve daimi olarak tümellerin düşünülmesi ve aslî varlığın hatır- lanması gereken bir fırsattır.
Platon ruhu kendini başlatan devim ya da devimin kaynağı olarak tanımlar. [4]
Bu kendini başlatan devim olarak arı bilinç, kişinin doğumuna önsel olduğundan beden- sel ölümün de ötesindedir. Buradan hareketle ruhun ölümsüzlüğü fikrine ulaşır. Ruh son- radan olmadığından ideal denilen arı bilme / arı bilgi (ilm-i külli) onda örtük olarak bu- lunmaktadır. Bu ruhî varlığı ile temas halinde olup, düşünce yoluyla ideale ulaşılacaktır. İdeale ulaşmayı sağlayacak olan düşünce, bunu kendisini meydana getiren ve tüm et- kinliğinin kaynağı olan kavramlarla; idealar- la başarabilmektedir. Kişi ideaları (yasaları) ve aralarındaki ussal birliği (telos) kavradığı [3]
Copleston, Felsefe Tarihi. İdea Yay., c. 1, böl. 1b. [4]
Platon, Yasalar 896 a 1-2. Ruh üç parçadan (fazdan) oluşur – ussal parça (to logistikon), yürekli yada atılgan parça (to tumoeides) ve itkisel parça (to
ölçüde ideal olana, arı bilince, dolaysız öz- gürlüğe kavuşabilecektir. Ancak her bilgi bilinci ideal olana taşımaz. Arı düşünce ile işaret ettiği öz bilgi yoluyla idealar, ideal denilen erekte bütünlenirler. Veya özsel bütünlüğü erekte kendini tam olarak açımlar. Nihayetinde ideal olan ruhta örtük olanın tecellisinden ibaret olduğu için Platon buna ereksel bilgi anlamında “episte- me” demektedir. Episteme; töz-erek bağlamında kurulan / idrak edilen ontosun (varlığın) bilgisidir. Bütünsel ve dinamik bir yapıdadır. Bunun karşısında dinamik olmayan, sonsal ve belir- siz olan bilgi (doxa) bilinci ideal olana taşı- mayan sanılara işaret eder. Hayata dair olduğu ve bunun için de dolay- sızca biliniyor olduğu kabul edilen neredey- se tüm bilgi bu sanılar temeline dayalıdır. Felsefe ise samimi düşüncenin ve tutkulu istencin etkinliğidir. Doksa inanç ve kabul temelindeyken, felsefe tefekkür ve bilgi ile ilgilenir. Platon erdemin bu nedenle ancak felsefi etkinlik içinde olanlarda bulunduğunu savunur. Yine de Sofistlerden farklı olarak felsefeyi akıl oyunları veya belagat yeteneği şeklinde değil, hakikatin arayışı olarak görür. Felsefe en temel niteliğiyle bu arayışın veya hatırlamanın adıdır. Bu anlamıyla bilgi kuramını iki noktada temellendirir. Fizik bilgi algılara dayalıdır ve bilmek algılamaktır [5] . Şeyleri oldukları gibi algılama yeteneğinde olan insan bu fizik bilgisiyle veya algısıyla diğer canlılardan ayrılır. Ancak idealar fizik temelli bilgi ile anlaşılmamaktadırlar. İdeaların kendi iç iliş- kileri ve edimsellikleri fizik üstüdür. Onun alanı salt düşünce olduğundan idealar metafi- ziğin konusudur. Yine de bu iki bilgi tipi metafizik olan dü- şüncede temellenir. Öyle ki fizik, metafizik olanın yani algılanır olan, ussal olanın yan- sımaları, görünür, algılanır olmalarından ibarettir. izzeters80@gmail.com [5]
Copleston, Felsefe Tarihi. Cilt 1, Bölüm 1b, s.24; “Sokrates tarafından yüreklendirilerek Theaetetus sorulan soruyu yanıtlamak için bir girişimde daha bulunur ve “bilgi algıdan başka bir şey değildir” der.” 12 Aylık Düşünüyorum Bülteni Anadolu Aydınlanma Vakfı
Nilgün Çevik Gürel Hindu geleneğinde aydınlanma arayışı içinde yüksek bilinç âlemine götüren kapı, üçüncü göz kapısı olarak bilinir ve bilgeliği simgeler. Ajna Sanskrit dilinde emir, komut, irade anlamındadır. İrade gücüne sahip olmayan hiçbir zaman özgür olamaz, beden emir verir ve o da uyar. Duyu organları pasif hale geldiğinde, aklın sınırlamaları aşılarak içsel, sezgisel biliş ve psişik deneyimler gelişir, duyu organlarının algılayamadığı, kulağın duyamadığı ses frekansları, gözün göremediği renk spektrumu ve ışınımları, burnun koklayamadığı molekülleri algılayan beş duyu ötesi bilincin merkezi, gerçekliğe ulaşmayı sağlayan içsel göz “ajna çakra” öz ile bağlantı kurabilme yolunu sağlar. Ajna çakra çivit mavisi renk ile ilişkilendirilir. İki taç yapraklı beyaz lotus çiçeği (taç yaprakların her biri 48 yaprak ve toplam 96 yapraktan oluşur), boşluğu ifade eden bir çember ve lotusun içinde yoni simgesi ters bir üçgen; üçgenin ortasında ise Aum (om) hecesinin bulunduğu sembol ile gösterilir. İki gözün arasında enerjetik olarak bulunduğu var sayılan üçüncü gözün epifiz bezi ile bağlantılı olduğu düşünülür. Epifiz bezi, beynin iki lobunun ortasındadır ve ışığı algılar, fakat gözlerde olduğu gibi ışığın varlığına değil, yokluğuna, karanlığa duyarlıdır. Karanlıkta melatonin hormonu salgılar. Bu hormon bedenin biyolojik ritmini ayarlar, bağışıklık sistemini güçlü tutar, bedenin genç kalabilmesinde ve uyumamızda etkili olur. Ajna Çakra varlığımızın içsel boyutları ile bedeni anlayabildiğimizde öze ulaşıp, kendi gerçeğinin farkına vararak sadece bedenden oluşmadığımızı algılamamızı sağlar, kendini bilme deneyimini ifade eder. Kendini bildiğinde ise Tanrı'ya yaklaşmış olunur, evrensel bilinç ve aydınlanmaya ulaşılır. Hint kültüründe üçüncü gözden sık sık bahsedilir ve özellikle hatırlamak ve üçüncü gözü uyarmak için iki kaşın ortasına işaretler yapıştırılır. Hint efsane ve hikâyelerinde üçüncü göz anlatımı önemli bir yer tutar. Şiva’nın kaşlarının ortasında bulunan üçüncü göz resim ve heykellerde de sık sık vurgulanır. Parvati efsanesinde Şiva’nın eşi Parvati, Şiva’nın arkasından yaklaşarak gözlerini elleriyle kapatır ve o anda Şiva’nın kaşlarının arasında üçüncü bir göz belirir. Bu gözden çıkan ışık o kadar güçlüdür ki her şeyi yakıp kavurmaya başlar. Parvati bu yıkımı durdurabilmek için Şiva’ya yalvarır ve Şiva tekrar eski gözleri ile evrene bakmaya başlar. Evren tekrar eskisi gibi olur. Üçüncü gözün dışarıdan içeriyi değil, içeriden dışarıyı aydınlattığını anlatan bu efsaneye göre doğan bir güneş gibi her şeyi aydınlatan özdeki cevher, bilgisizliğin karanlığından, aydınlığa çıkararak her şeyi görülebilir kılar; duyularla algıladıklarımızı ise yakıp yok eder. nilcvk@gmail.com www.yogaada.com Kaynaklar: Harvey Day, Yoga Illustrated Dictionary, Kaye&Ward Ltd, 1971 Kathryn Wilkinson, Semboller ve İşaretler, Alfa Yayınları, Ocak 2010 Mircae Eliade, Yoga, Kabalcı Yayınevi, Şubat 2013 Orhan Hançerlioğlu, İnanç Sözlüğü, Remzi Kitapevi, 1993 Yüklə 242,07 Kb. Dostları ilə paylaş:
|