Anar İsayev Ramil Rəhimov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
85 Bu zaman Qəznəvilər dövlətinin tabeliyində olan səlcuq türkləri dövlətin zəifləməsindən istifadə edərək qəznəviləri sıxışdırdılar. 1040-cı ildə baş verən Dəndənəkan döyüşündə səlcuqlar qəznəviləri məğlubiyyətə uğratdılar. XII əsrin 70-ci illərində Qəznəvilər dövlətinə son zərbəni vuran gurlu tayfaları onları Şimali Hindistana sıxışdırdı. 1187-ci ildə Qəznəvi dövləti süqut etdi. Qaraxani və Qəznəvilər dövlətlərinin tarixi üçün oxşar cəhətlər Türk mənşəli sülalərlər tərəfindən idarə edilirdi Eyni əsrdə yaranan feodal dövlətlər idilər İslam dinini qəbul etmişdilər Samanlər dövlətini süquta uğratmışdılar Hər iki dövlətin tərəqqisi zahiri xarakter daşıyırdı Hər iki dövlətdə ticarət inkişaf etmişdi 86 Böyük Səlcuq dövləti (1038-1157) Səlcuq dövlətinin yaranması Səlcuqlar oğuz türklərinin qınıq boyundan idilər. Bu tayfa öz adını Səlcuq bəyin adından götürmüşdü. Oğuz dövlətində subaşı vəzifəsini daşıyan Səlcuq bəy Oğuz yabqusu ilə münasibətləri pisləşdiyi üçün öz tayfası ilə birgə Seyhun (Sırdərya) çayının sahilindəki Cənt şəhərinə gələrək İslam dinini qəbul etdi. Qəznəvilərin işğalları dövründə səlcuqlar Xorasan vilayətinə köçməyə məcbur oldular. Səlcuqun nəvələri Toğrul bəy və Çağrı bəy səlcuqları bir bayraq altında birləşdirib Qəznəvilərə qarşı mübarizəyə başladılar və Xorasanın əsas şəhəri olan Nişapuru ələ keçirdilər. Toğrul bəyin başçılığı ilə səlcuqlar 1038-ci ildə paytaxt Nişapur olmaqla Səlcuq dövləti yarandı. Səlcuq sülaləsi Sultan I Toğrulun hakimiyyəti (1038-1063) Qəznəvilər Xorasanda yeni bir dövlətin yaranmasını qəbul etmədiyi üçün böyük bir qoşunla səlcuqlar üzərinə hücum etdilər. 1040-cı ildə Mərv şəhərinin yaxınlığındakı Dəndənəkan adlı yerdə səlcuqlarla qəznəvilər arasında qanlı döyüş baş verdi. Dəndənəkan döyüşü nəticəsində: Səlcuq ordusu Qəznəviləri məğlub etdi. Səlcuqlar üçün Azərbaycan, İran və İraqa yol açıldı. Döyüşün ertəsi günü Dəndənəkan döyüşündə qazanılan qələbəyə görə Toğrul bəyə (1038-1063) Sultan titulu verildi. Dəndənəkan qələbəsindən dərhal sonra səlcuqlar Mərv şəhərində qurultay çağırdılar. Mərv qurulyatında səlcuqlar: Qərb və Şərq istiqamətlərində yeni torpaqlar tutmağı planlaşdırdılar. İran, Cənubi Qafqaz və Bizansa qarşı hücuma keçmək qərara alındı. 1043-cü ildə Səlcuq dövlətinin paytaxtı Rey şəhərinə köçürüldü. Səlcuq orduları buradan Həmədan, İsfahan və Gilanı tutaraq Azərbaycana doğru yürüşə başladılar. 1054-cü ildə səlcuqlar Cənubi Qafqaza hücum edərək Rəvvadiləri, Şəddadiləri və Tiflis müsəlman əmirliyini özlərinə tabe etdilər. Bundan sonra Sultan Toğrul yaratdığı dövləti Bağdad xəlifəsinin mənəvi nüfuzu ilə gücləndirmək məqsədi ilə Bağdada yürüş etdi. 1055-ci ildə Sultan I Toğrulun başçılığı ilə s əlcuqlar o zaman Ərəb xilafətinin paytaxtı olan Bağdadı tutdular. Xəlifə I Toğrulun şərəfinə ziyafət verərək ona « Şərqin və Qərbin hökmdarı » titulunu verdi. Bağdadın tutulması nəticəsində Abbasilər xilafəti səlcuq türklərindən asılı vəziyyətə düşdü. Sultan I Toğrulun dövründə Oğuz dövlətinin davamı hesab olunan Səlcuq dövlətinin ərazisi Mavəraənnəhrdən Mesopotamiyaya və Hindiquş dağlarına qədər torpaqları əhatə edirdi. Lakin Oğuz dövlətindən fərqli olaraq, Səlcuq dövləti geniş ərazili imperiyaya idi. Səlcuq bəy Çağrı bəy Alp Arslan (1063-1072) Toğrul bəy (1038-1063) I Məlikşah (1072-1092) Məhəmməd Təpər (1105-1117) Sultan Səncər (1118-1157) 87 Alp Arslanın hakimiyyəti (1063-1072) Sultan I Toğrulun vəfatından sonra hakimiyyətə Alp Arslan (1063-1072) gəldi. Alp Arslanın əsas məqsədi Anadoluya yiyələnmək idi. Alp Arslan səlcuqların əsas hücum hədəfi olan Bizansla müttəfiq olan erməni, gürcü və abxaz hökmdarlarını darmadağın edib Tiflis, Ani, Qars şəhərlərini ələ keçirdi. Daha sonra Alp Arslan Anadolu üzərinə yürüşə başladı. Bu zaman Bizans imperatoru çox böyük ordu topladı. Bu orduya əslən türk olan oğuz və peçeneq tayfaları da daxil edildi. Tərəflər arasında 1071-ci il avqustun 26-da Malazgird vuruşması baş verdi. Bu döyüş dünya tarixində böyük bir dönüş nöqtəsi oldu. Döyüş zamanı oğuz və peçeneqlər səlcuqların tərəfinə keçdilər. Malazgird döyüşü nəticəsində Səlcuqlar qalib gələrək Bizans imperatoru Diogeni əsir aldılar. Döyüşdən sonra Bizansın səlcuqlarla imzaladığı müqaviləyə əsasən: Bizans Şərqi Anadolu torpaqlarını səlcuqlara verdi. Bizans hər il səlcuqlara vergi verməyi və lazım gəldikdə hərbi yardım göstərməyi öz öhdəsinə aldı. Malazgird döyüşündən sonra Bağdad xəlifəsi Malazgirddəki qələbə münasibətilə Alp Arslanı təbrik edərək onu « Müsəlmanların xilaskarı » və « İslamın nuru » adlandırdı. I Məlikşahın hakimiyyəti (1072-1092) 1072-ci ildə Alp Arslan Mərkəzi Asiyaya hərbi yürüş zamanı əsir aldığı qalabəyi tərəfindən öldürüldü. Onu oğlu I Məlikşah (1072-1092) əvəz etdi. I Məlikşahın hakimiyyəti dövründə: Konya, Ankara və Suriya (Qüds) tutuldu. Səlcuq imperiyası çiçəklənmə dövrü keçirdi. Dövlətin paytaxtı Rey şəhərindən İsfahana köçürüldü. Səlcuq imperatorluğunda iqtisadiyyat yüksəldi. Vahid çəki, ölçü və pul sistemi tətbiq olundu. Tacirlər bəzi rüsumlardan azad edildi . « Məlikşah cədvəli » ( « Cəlali təqvimi » ) tərtib edildi. QEYD: Səlcuq dövlətinin möhkəmlənməsində I Məlikşahın vəziri, görkəmli alim və dövlət xadimi Xacə Nizamülmülkün böyük xidməti olmuşdur. Səlcuq imperatorluğunun paytaxtı olmuş şəhərlər Səlcuqlar dövründə Torpaq mülkiyyət formaları. Vergilər. Ticarət Səlcuqlar dövründə əsas torpaq mülkiyyət forması iqta idi. İqta qoşun başçılarına hərbi xidmətə görə verilirdi. Səlcuqlar dövründə uc torpaq mülkiyyət forması meydana gəlmişdi. Bu torpaqlar sərhəddə xidmət edən sərkərdələrə verilirdi. Dövlətin əsas gəliri kəndlilərdən alınan üşr adlı torpaq vergisi idi. Rey Nişapur Isfahan Malazgird döyüşündə Bizans ordusu məğlub edildi Anadolu həmişəlik türk yurduna çevrildi ―Müsəlmanların xilaskarı‖ və ―İslamın nuru‖ adını aldı Bağdatda Nizamiyyə mədrəsəsi quruldu Alp Arslanın hakimiyyəti Malazgird döyüşü 1071-ci il, Malazgird döyüşü Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|