Andijon davlat pedogogika instituti

II BOB. MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA BOLALARNI TEVARAK-ATROF BILAN TANISHTIRISH METODIKASI.
2.1. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni tevarak-atrof bilan tanishtirishning mazmuni va uni tanlash tamoyillari.
Ekologik ta’lim-tarbiya tizimi asoslariga tabiat yaxlitligi hamda atrof-muhitning inson tomonidan o‘zgartirilishi haqidagi tasavvurlar qo‘yilgan. Bunda tabiatni muhofaza qilishga yo‘naltirilgan ta‘lim jarayoni oliy o‘quv yurtlarida hozirgi zamon ommaviy axborot vositalaridagi uzluksiz jarayon sifatida qaraladi. U umumiyvazifalarbilanuyg‘unlashadihamdamutaxassisliktayyorgarligibilanbog‘liqholdatabaqalashtiriladi. Uningumumiynazariyko‘rsatmalario‘quvrejasiningturliqismlaridaaksetganbo‘lib, ma‘ruzamatnlari, elektrondarsliklar, amaliyvalaboratoriyamashg‘ulotlarimazmunidao‘zifodasinitopadi.
Bolalarnitabiatbilantanishtirishningjarayoni har tomonlamarivojlanganshaxsma‘naviyqiyofasinikamoltopishjarayoniningmuhimvatarkibiyqismidir. U Bolalardamilliyvaumuminsoniyqadriyatsifatidatabiatgaonglimunosabat, tabiatzaxiralarinisaqlashvako‘paytirishgaoidmas‘uliyattuyg‘usi, ekologikmuammolarniamaliyhalqilishdagiko‘nikmalarningrivojlantirilishinio‘zidaqamraboladi.
Sayyoramizdajumladan, respublikahududidavujudgakelganekologikvaziyatta‘lim-tarbiyatizimioldigaquyidagilarnihaletishnimuhimvazifaetibqo‘yadi, ular:
1) bolalarningtabiatgaonglimunosabatlari, tabiatkomponentlariniyaxlitlikdavao‘zaroaloqadaligini his etish;
2) tabiatningbolalarekologikmadaniyatinibelgilabberadiganvositasifatidanamoyonbo‘lishi;
3) atrofmuhitgamunosabatnima’naviymadaniyatningajralmasqismiekanliginianglash;
4) tabiattalabaningekologikmadaniyatinishakllantirishiuchunasosiyomilekanliginitushunish;
5) atrofmuhitganisbatanbolalarnitabiatbilantanishtirishningshakllantirishdabolalarning individual xususiyatlarinihisobgaolganholdata‘lim-tarbiyajarayonidaatrofmuhitnimuhofazaqilishniekologikqadriyatsifatidaanglabetishlarigailmiy-amaliyjihatdansharoityaratish;
6) bolalarnitabiatbilantanishtirishningshakllantirishningmaqsadvavazifalarinianiqbelgilabolish, uningamaliyotgayo‘naltirilganliginitushunish;
7) ekologikmuammogaumummilliy, umuminsoniy, ijtimoiymuammosifatidayondashishkabilar. ¹⁴
Shular asosidatalabaningekologikmadaniyatinishakllantirishgayo‘naltirilganta‘lim-tarbiyatiziminididaktikjihatdanta‘minlanishigaerishamiz. Buning uchunekologiyagaoido‘quvmateriallarinitanlash, tabiatnimuhofazaqilishgaoidfaoliyatturlarivaularmohiyatinibolalarongigasingdirish, insonningtabiathodisalarinianglashi, mazkurhodisalarninghayotiyligi, mukammalliliginitushunishlozimliginingustuvorliginianglashizarur.
Bizningfikrimizchabolalargao‘rgatiladiganekologikbilimmazmunio‘zichigaquyidagilarniqamrabolishilozim:
- bolalarongidaolamningilmiymanzarasinishakllantirish;
- tabiatvajamiyato‘rtasidagima’lumbo‘lganekologikbilimlarahamiyatiniilmiy-amaliyjihatdanyoritibberish;
- bolalartomonidanekologikqonuniyatlarningo‘zlashtirilishigaerishish;
- tabiatdasodirbo‘ladiganturlixildagifojialarnianglash, ularningmohiyatinibilibolish, ekologiyagaoidta‘limvazifalariniifodalash, kuzatishvatajribalarnirejalashtirishhamdaamalgaoshirish, ekologiyagaoidnazariy-amaliyg‘oyalarnioydinlashtiraolish, ulardanta’lim-tarbiyajarayonidafoydalanaolishmalakalarinihosilqilish;
- tabiatgaqadriyatsifatidaqarashtuyg‘usiniuyg‘otishvamadaniyatinishakllantirish, tabiatnimuhofazaqilishvauningboyliklaridanunumlifoydalanishnitakomillashtirish;
- respublikahududidagibiologikxilma – xilliknibilishgaimkonberadigannazariyavag‘oyalarnio‘rganishnitashkiletish;
- ekologiyasohasidagimuayyanbilimlarhajmini, tasavvurvatushunchalardoirasiniilmiy-amaliyjihatdanishlabchiqish;
- atrofmuhitnimuhofazaqilish, uningzahiralaridanunumlifoydalanishgao‘rgatish;
- bolalarniatrofmuhitbilanmuloqotdavridaekologikamaliyotnikengaytirish, ulardaatrofmuhitganisbatanfaolta’siretuvchiekologikmunosabatnitarkibtoptirish.
Ekologikta’limmazmuni: psixologik, pedagogik, shaxsfaoliyatigayo‘naltirilganomillargatayanadi:
- tabiatganisbatanekologikonglimunosabatdabo‘lishzaruriyatinianglabetish;
- o‘zfaoliyatlariningekologikoqibatlarinioldindan his eta olish;
- tabiatbag‘ridayashash, rivojlanishvamilliyboylikekanligini his qilabilish;
- atrofmuhitbilanmuloqotlarningturinitanlashgaoidxulosalarchiqarishdatabiiy-ilmiy, texnikvagumanitarbilimlargatayanish;
- tabiatbilanmuloqotdabo‘lgandamilliytarixiytaraqqiyotga, umuminsoniyqadriyatlargatayanishzarur. ¹⁵
Shundayqilib, bolalarekologikmadaniyatinishakllantirishuchunularekologiyagaoidquyidagiko‘nikmalargaegabo‘lishlarilozim:
- ekologikmuammolarningpaydobo‘lishsababiniilmiy-amaliyjihatdananiqlayolish;
- tasodifanhosilbo‘ladiganantropogenomillarholatinihamdauningsalbiyoqibatlarinianglashvaundanhimoyalanish;
- tabiatzaxiralaridanfoydalanishgaoidamaliy, aniqma’lumotlarniolish, tahlilqilishvaundanxulosachiqarish;
- ekologiyagaoidoddiybitiruvmalakaviyishishlarinio‘tkazaolish, olingannatijalarnitahliletib, xulosachiqarish;
- ekologiyagaoidtajribalarolibborish;
- mahalliy, hududiy, umumbashariyekologikmuammolarniilmiy-amaliyjihatdano‘rganish, tahliletishvabartarafqilishdafaollikko‘rsataolish.
Ekologiyao‘zmazmunigako‘rainsoniyatningtabiatob’ektlaribilanbo‘ladiganbarchaxilma-xilaloqalarimohiyatiniaksettiradi. Shunga ko‘ra, endilikdashahar, ishlabchiqarish, texnika, qishloqxo‘jaligi, suvhavzalari, o‘simliklar, hayvonotolami, inson, mahalla ekologiyasikabitushunchalarmavjud.
Ekologiktushunchalarniekologiyafanio‘zichigaqamraboladi.
Tabiatvositasitarbiyaberishumumiytarbiyaningbirqismibo‘lib, u o‘zoldigabolalarningxususiyalarini, bilimjarayonlarini, qobiliyatlariniyaxshibilganxoldatarbiyaberishnivazifaqilibqo‘yadi. Maktabgachatarbiyaishidauningko‘pqirralaribor, bupedagogikafaniqonuniyatlarinio‘rganishbilanshug‘ullanadiganjudakengijtimoiyxodisa.
Biz bolalarnitabiatbilantanishtirarekanmiz, engavvalopedagogikafaniningasoschilariniaytibo‘tilganfikrlargaasoslanamiz. G‘arbningilg‘orpedagoglaridanKomenskiybolalargaberiladiganbilimhayotiylikkavako‘rgazmalilikkaasoslanishikerakdeganedi. Bolalargatabiatorqaliberiladiganbilimlarturlichametodivausullarbilanolibboriladivaekskursiya, saylta’limiyo‘ynlarorqalimustahkamlanibchuqurlashtiriladi.

2.2. Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarni tevarak-atrof bilan tanishtirishning shakl, metod va vositalari.

Atrof-muhitbilantanishtirishdaquyidagimetodlardanfoydalaniladi :

1.