Andijon davlat universiteti kurbanova durdona salaxitdinovna gimnastika va uni o
Yüklə 5,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.6.2. Texnika asoslari va tuzilishi Texnik nuqtai nazardan olib qaraganda burilishlarning barcha turlari tayanchdan depsinishga asoslanadi. Bunda burilish o‘qiga nisbatan zarur aylanma harakatni chaqiruvchi tashqi kuch vaqti paydo bo‘ladi. Ko‘p hollarda buning uchun oyoq bilan yoki tayanchdan depsinish qo‘llaniladi. Lekin, burilishlar turlarida depsinishning umumiy mexanizmi turlicha amalga oshiriladi. Bu yerda tayanchning xarakteri, tayanmagan a’zolar bilan siltanish harakatlarini mavjudligi va jadalligi, tanani vertikal o‘q atrofida tekis burilishga erishish zarurati va imkoniyati va boshqa omillar rol o‘ynaydi. Quyida burilish texnikasiga taalluqli bo‘lgan ba’zi asosiy holatlar ko‘rib chiqiladi. Burilishdagi depsinish mexanizmi sakrashdagi depsinishga juda o‘xshash (27-rasmga qarang). Farqi shundaki, burilishda gimnastikachi tanasini harakatga keltiruvchi tayanch reaksiyasi kuchi yelkalarga ta’sir etadi va tanaga ko‘chuvchi yoki ulama emas (sakrashdagi kabi), balki berilgan o‘q atrofida aylanma harakat to‘g‘risida xabar beradi. Gimnastikachi tanasiga tayanch reaksiyasi kuchi vaqtining ta’sir jarayoni 34-rasmda oddiyroq qilib ko‘rsatilgan. Gimnastikachi qo‘l bilan 115 chapga aylanma harakat qila turib va bir vaqtning o‘zida gavdani aylanishga tortib, o‘ng oyoqda o‘ngga-orqadan depsinadi. Bunda oyoq qandaydir, kuch (F) bilan tayanchga ta’sir ko‘rsatadi, tayanch esa unga reaksiya (Ft) bilan “javob beradi”. Oxirgi bo‘lg‘usi burilish tomoniga yo‘naltiriladi va tayanch a’zosiga qo‘llaniladi . Gimnastikachi bunday depsinish jarayonida chap oyoqda aylanish-ga tayyorlanib tana og‘irligini unga 34-rasm o‘tkazadi. Shunday qilib tayanch reaksiyasi Ft vektori yelkaga R ga ta’sir ko‘rsatadi va o‘q O atrofida aylanishga chaqiradigan tayanch reaksiyasi kuchi vaqtini Ft∙R hosil qiladi. Shunday burilishlar borki, na u, na boshqa oyoq tana aylanishda o‘q bilan to‘g‘ri keladi. Bularga misol, chalishtirilgan holatdan ikkala oyoqda burilish. Bunday holatda oyoq kafti orasida joylashgan o‘q atrofida aylanishga chaqiradigan qo‘shaloq kuch vaqti vujudga keladi. Aylanma depsinish samarasi kuch vaqti impulsiga bog‘liq. Kuch vaqti impulsi (S) kuch vaqtini (M) uning harakat qilish vaqti (t) ko‘paytmasiga teng: S=M∙t Shunday qilib, gimnastikachi oyog‘i bilan qancha kuchli va uzoq depsinsa, burilish ham shuncha faol bo‘ladi. Ta’riflangan depsinish tuzilishiga ko‘ra ikkita harakat fazasiga bo‘lishi mumkin: ulardan biri – tayanmagan a’zolar bilan burilish tomonga siltash bilan bir vaqtda “aylanma harakat” beruvchi oyoq bilan depsinish. Ikkinchi fazada siltanuvchi a’zolar harakati tormozlanadi va harakat (harakat soni vaqtini saqlash qonuni bo‘yicha) unga yaqin a’zolarga o‘tadi, undan keyin burilishga tayangan a’zolar jalb qilinadi. Tayanmagan a’zolarning siltanish harakatlari burilishda muhim rol o‘ynaydi. Tayanmagan a’zolar bilan harakatlanish tayangan a’zolar harakati bilan o‘zaro 116 bog‘liq holda ko‘rilishi kerak va siltanib burilish mexanizmining ajralmas bo‘lagidir: siltanuvchi a’zolarning harakati (qo‘l, tayanmagan oyoq, shu bilan birga mazkur holatga safarbar qilingan tana segmentlari) burilishning tanani aylanishi boshqa, tayanchga yaqin joylashadigan a’zolarga o‘tgandan keyingi birinchi faol fazasi hisoblanadi. Siltanuvchi a’zolar ishga tushgandagi burilish jadalligi birdan o‘sadi. Burilishdagi siltanuvchi harakatlar samarasi nafaqat harakat quvvatiga, balki siltanish harakatining joylashish harakteriga ham bog‘liqdir. Aylanma siltanishda tayanmagan a’zolar harakati burilishni bajarishga qancha ta’sir ko‘rsatsa, siltanishda a’zolar harakati tekisligi burilish tekisligiga shuncha mos keladi. Gorizontal tekislikda aniq bajariladigan siltanishda siltovchi a’zolardan tayanch a’zolarga aylanma harakatni o‘tishi maksimal bo‘ladi. Buni amalga oshirish uchun, masalan qo‘l bilan tezroq siltanishni (depsinishning 1 fazasiga qarang) qo‘llar yonda bo‘lgan holatdan bajarish. Xuddi shunga o‘xshab oyoqni ham gorizontal holatgacha ko‘tarib (oldinga, yonga) bajarish mumkin. Bunday holatlarda, qachonki siltash vertikal tekislikda bajarilganda, tayanmagan qo‘l yoki oyoq harakatidan burilish uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri foydalanib bo‘lmaydi. Bu yerda impulsning o‘tishi nolga teng, chunki siltashda tayanmagan a’zolarning aylanishi va burilishda tananing aylanishi bir-biriga nisbatan 90 0 burchakda joylashgan o‘q atrofida amalga oshiriladi. Real holatda vertikal o‘q atrofida burilishning faol qismi bilan bog‘liq qo‘l va oyoq bilan siltanish harakatlari hech qachon gorizontal yoki vertikal tekislikda bajarilmaydi. 35-rasmda siltanuvchi chap oyoq burilishda orliq tekislikda harakatlanib pastdan yuqoriga siltanib ko‘tarilmoqda. “Idealga yaqin” mazkur holatda qo‘l harakati deyarli har doim gorizontal tekislikda joylashadi. Yakuniy xulosada siltash samarasi gorizontal tekislikdagi siltanuvchi a’zoning aylanma harakati vektor-vaqti chizig‘i bilan aniqlanadi. Burilishdagi aylanish impulslarining “almashinish” siltanib burilishda gimnastikachining holati faol holat hisobiga bir necha marta o‘zgarishi mumkin. Bunday holatlarda tana 117 a’zolarining aylanma harakati tezligi ham o‘zgaradi va “aylanish impulslari bilan almashadi”. Yüklə 5,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|