Andijon davlat universiteti kurbanova durdona salaxitdinovna gimnastika va uni o
Yüklə 5,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 35-rasm
Impulslar bilan bunday almashinish harakat soni vaqtini saqlash qonuni natijasi hisoblanadi. Ya’ni: “Agar gimnastikachining tanasi ajralgan holda va tashqi kuch vaqti uning o.m.o‘ (og‘irlik markazi o‘qi) ga nisbatan nolga teng bo‘lsa, unda butun tananing harakat soni vaqti vaqt o‘tishi bilan uning asosiy markaziy o‘q inertsiyasiga nisbatan o‘zgarmaydi” Keltirilgan qonun tayanib burilishni ijro yetishda aniq ko‘rinishda bajarilmaydi, chunki tayanch a’zolari orqali butun sistemaga ta’sir etuvchi ishqalanish kuchi vaqti burilishni asta-sekin “so‘ndiradi”. Shunga qaramasdan harakat soni vaqtini saqlash qonuni yordamida harakat qiluvchi “impulslarni almashinishi” mexanizmi shu holatda ham o‘zini ko‘rsatishga ulguradi. Buning eng yorqin shakli siltanuvchi a’zolar ishida kuzatiladi. Burilish yo‘nalishda qo‘llar bilan siltanish boshida tezkorlik bilan o‘tadi, keyin esa faol tormozlanadi shu tufayli aralash a’zolar asosiy yo‘nalish bo‘yicha tezlik bilan burilishni boshlaydi. Burilishni ijro eish mobaynida bunday mexanizm bir necha marta ishlashi mumkin. Masalan, qo‘llar va oyoqlar bilan siltanish bajarishda oldin qo‘llar bilan siltaniladi, keyin esa burilish tezligini oshiruvchi xuddi shunday harakat siklini siltanuvchi oyoq bajaradi. Keyinchalik, burilish paytida “impulslar bilan almashinish” ham ishtirok yetishi mumkin (masalan, burilish paytida holat o‘zgarganida). Lekin u odatda harakatning yugurib kelish bosqichidagi kabi muhim rol o‘ynamaydi. 118 Gimnastikachi tanasi shaklining burilish tezligi bilan bog‘liqligi. Burilish jadalligi kinetik vaqtda itarilishdan olingan itarilishi samarasiga bog‘liqdir. Kinetik vaqt (K), yoki harakat soni vaqti, berilgan aylanish o‘qi va tizimning burchak tezligi ( w ) nisbatan olingan gimnastikachi tanasi inertsiyasi vaqtining (I) ko‘paytmasiga teng: K=I w Gimnastikachi tanasining kinetik vaqti burilishda o‘zgarishsiz qolishga harakat qilganligi sababli (kinetik vaqtni saqlash qonuniga qarang), tana inertsiyasi vaqti kattaligi va burchak tezligi orqaga qaytish majburiyati bilan bog‘liq bo‘ladi: gimnastikachi tanasi inertsiyasi vaqti vertikal o‘qqa nisbatan qancha kam (ko‘p) bo‘lsa, tananing aylanish tezligi shunchalik ko‘p (kam) bo‘ladi. Gimnastikachi tanasi inertsiyasi vaqti burilish bajarishda uning holati va tanasining shakliga bog‘liq bo‘lar ekan, u burilish paytida tananing aylannish tezligiga ataylab yoki ongsiz ravishda ta’sir ko‘rsatish mumkin. Gimastikachining tana og‘irligini aylanish o‘qiga yaqinlashishini ta’minlovchi va shunday qilib tana inertsiyasi vaqtini burilish o‘qiga nisbatan kamaytiruvchi harakati burilishni tezlashishiga olib keladi. Aksincha, tana og‘irligini aylanish o‘qiga nisbatan uzoqlashishi bilan bog‘liq holatni o‘zgartirish burilishni sekinlashtiradi. Bu nuqtai nazardan burilish qo‘llarni yuqoriga ko‘tarib butunlay to‘g‘rilangan holatda bo‘lsa juda yaxshi bo‘lgan bo‘lar edi. Bu holatdan chetlashishning har qanday (masalan, tayanmagan oyoqni ko‘tarish, qo‘l yoki qo‘llarni tushirish, tanani bukish yoki yozish) bukilishni darhol sekinlashishga olib keladi. Bu sabab bilan ayniqsa, tana gorizontal holatda joylashib bir oyoqda muvozanat saqlash kabi holatlarda aylanib burilishlar sekinlashadi. Burilishda holatni bir necha marta o‘zgarishda tananing aylanish tezligi shunga muvofiq o‘zgaradi, lekin badiiy gimnastikada bu unchalik yorqin ko‘rinmaydi, figurali uchishda muzga ishqalanish gimnastikachi oyog‘ining polga ishqalanishidan kamroq. |