Andijon mashinasozlik instituti standartlashtirish asoslari

Atmasfera 
yerdagi barcha jonli va jonsiz organizimlar uchun asosiy xayotiy 
omilardan biri, bu xavo muxiti, yani sayoramizning xavoli qobig’Ii. Uulkan xajimga 
ega bo’lib, jami massasi 5 ming trln tonnadan ortiq.Uni yerdagi barcha odamlar soniga 
bo’lsak kishi boshiga million tonnadan ortiq xavo to’g’ri kelishi mumkin. Xavo faqat 
inson uchungina emas bir necha minglab turdagi janzotlar va xayvonat olami, 
shuningdek turli-tuman zamonaviy texnika transport vositalari uchun xam zarur.U 
tufayli chor atrofdaga nur va tovish tarqaladi. Agar xavo bo’lmasa bir laxzada suv 
bug’lanib daryo va ko’lar xammasi qurib qoladi. Atmasfera xavosi turli gaz 
moddalarning aralashmasidan iborat bo’lib uning eng ko’p qismini azot va kislarod 
gazlari tashkil qiladi. Xavoda azot 78 va kislarod 21 foiz atrofida qolgan 1 foizdan 
ortig’I inert gaz [argon,neon,geliy,ksenon,kripton] lar,karbanat angidiredi va is gazi, 
vodorod va boshqalarga to’g’ri keladi. Bu malumot albatta tabiiy xoldagi xavo 
muxitiga taluqli. Muayan bir xudud xavosi tarkibi real sharoitda malum darajada farq 
qilishi mumkin. Masalan shaxar xavosi tarkibida boshqa gazsimon birikmalar xatto 
mayda dispers zarrachalardan iborat qatiq jisimlar chang yoki zaxarli turli aerozollar 
xam bo’ladi. 
Atmasfera tuzilishi unda kuzatiladigan xar xal tabiiy jarayon xa xodisalar 
tavsifiga oid malumotlarni bayonidan oldin dastlab xavoning asosiy tarkibi va uning 
tabiatini xarakterlaydigon azot xamda kislarod gazlariga doir kimyoviy,fizik-kimyoviy 
va boshqa ilmiy malumotlar bilan tanishib chiqamiz. 
 
 
 

---

40 
1.6 Nazorat savollari va test topshiriqlari na’munalari 
1.
1.Standartlashtirish fanining maqsad va vazifalari nimalardan iborat? 
2.
Standartlashtirish qanday, fundamental, umumtexnikva maxsus fanlar 
bilan uzviy bog`liq? 
3.
Standartlashtirish tarixidan texnologik, jarayonga va xizmat turlariga oid 
misollar keltiring? 
4.
Standartlashtirish tarixidan muhim o`rin olgan mahsulot yoki xizmat 
uchun standart elementlarini sanang? 
5.
Standartlashtirishda yetakchi mamlakatlarni ayting? 
6.
Standartlashtirishni jadallashtiruvchi omillar haqida nimalar deya olasiz? 
7.
Markaziy Osiyo mamlakatlarida standartlashtirish jarayonini ta’riflang? 
8.
Markaziy Osiyo mamlakatlarida o`tmishda keng qo`llangan massa 
birliklarini "kg" bilan taqqoslang? 
9.
Markaziy Osiyo mamlakatlarida qadimdan qo`llanib kelgan uzunlik 
birliklarini "metr" bilan taqqoslang? 
10.
O`zbekistonda standartlashtirish bosqichlarini izohlang? 
11.
O`zRVM № 93. 1992-y. qarorini izohlang. 
12.
O`zRVM №371. 2002-y. qarorini izohlang. 
13.
Standartlashtirish qanday asosiy maqsadlarni o`z oldiga qo`yadi? 
14.
Standartlashtirishning asosiy vazifalari? 
15.
“Oziq-ovqat mahsulotning sifati va xavfsizligi” to`g`risidagi qonuni? 
16.
Standartlashtirishning asosiy prinsiplari? 
17.
Standartda qanday xavfsizlikka doir talablar majburiydir? 
18.
Atrof-muhit obyektlariga nimalar kiradi? 
19.
O`zaro kelishuvchanlik va chiqishuvchanlik to`g`risida nimalarni bilasiz? 
20.
Xomashyo material, yoqilg`i, energiya va mehnat resurslarini tejab 
ishlatish ko`rsatkichlariga qanday ko`rsatkich guruhlari kiradi? 
21.
Nima uchun mahsulotni me’yoriy hujjatlarsiz ishlab chiqish va sotish 
ta’qiqlanadi? 
22.
Quyidagi terminlarni: “Standartlashtirish”, “Standart”izohlab bering?

---

41 
23.
Tabiiy resuslar qanday guruxlarga bo’linishi mumkin; xar bir gurux 
to’g’risida aniq malumotlarni bayon qiling. 
24.
Litosfera tarkibidagi mineral resuslar, odatda, necha turga ajiratib 
o’rganiladi; Xar bir tur tabiiy unsurlarning kimyoviy tarkibiy xususida 
malumot bering. 
25.
Tabiiy gaz, neft va toshko’mir resurslarining kurraizaminda tarqalishi, 
tarkibi va xossalariga tavsif bering. Ularning xosil bo’lishi jarayonlariga 
oid qanday ilmiy tushunchalarga egasiz? 
26.
‘’Tirik modda’’ tushunchasini asosli tavsiflang. 
27.
Yerda mavjud bo’lgan eng muxim xayotiy omil turlarini tavsiflab bering. 
28.
Yerda xayitning paydo bo’lishi va rivijlanishi to’g’risida qanday ilmiy 
tushuncha- g’oyalarni bilasiz.