Annotasiya
Yüklə 5,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
515
1. Şagirdlərdə idrak marağının inkişafının obyektiv əsası təd- risin yüksək səviyyəsindən, onun əsl elmi məzmunundan, fəal və müstəqil idrakın pedaqoji cəhətdən məqsədəuyğun təşkilindən iba- rətdir.
2. Şagirdlərin idrak marağı müxtəlif inkişaf səviyyəsində təza- hür dərəcəsinə, sabitlik və dərinliyinə görə müxtəlif xarakterə malik ola bilər. Şagirdlərin formasız, geniş və başlıca marağı fəal və müstəqil öyrənmə üçün müxtəlif əsas təşkil edir. Şagirdlərin idrak marağı öz məzmununa görə məktəblilər tərəfindən hadisələrin, pro- seslərin və qanunauyğunluqların dərk olunması səviyyəsini əks etdirir. İdrak marağı inkişafının ən yüksək səviyyəsi yaradıcılıq sə- viyyəsidir ki, bu da dərin nəzəri problemlərə fəaliyyəti hamıya bəlli olan asan yolla deyil, şagirdin özünün planı və axtarıb tapmış oldu- ğu üsulu ilə yerinə yetirməyə maraq göstərməsi ilə bağlıdır. 3.İdrak marağının təsiri altında fəaliyyət asanlaşır, daha sər- bəst və sürətli olur ki, bunun da sayəsində yorğunluq aradan qalxır. 4. Şagirdlərin idrak marağının formalaşmasına, tədrisin sti- mullaşdırıcı təsiri çox böyükdür. Bu təsir fənnin məzmunundan, şagirdlərin fəaliyyətindən, tədris prosesi iştirakçıları arasında olan münasibətdən irəli gəlir . Öyrənmənin strukturunda təlim məqsədləri və vəzifələrinin də özünəməxsus yeri və rolu vardır. Məhz bu cəhət öyrənmənin təlim xarakteri daşımasına imkan verir. Başqa sözlə, öyrənmə planlı, müəyyən məqsəd və vəzifələri yerinə yetirəcək şəkil aldıqda təlimə çevrilir, bilik, bacarıq və vərdişlərin mənimsənilməsinə gətirib çıxa- rır. Təlim müəyyən bilik, vərdiş və bacarığa yiyələnmək üçün in- sanın fəaliyyətinin şüurlu məqsədlərlə idarə olunduğu yerdə müm- kündür. Təlim fəaliyyətinin təşəkkülü üçün ilkin şərt subyektdə müəyyən bilik, bacarıq və vərdişlərin mənimsənilməsinin şüurlu motivlərinin yaradılmasıdır. Təlim fəaliyyəti təkcə şagirdi müxtəlif ictimai-faydalı fəallıq növləri üçün zəruri olan bilik, bacarıq və vərdişlərlə silahlandırmır. O, eyni zamanda şagirdlərdə özünün psixi proseslərini idarə etmək, həll ediləcək məsələ ilə əlaqədar özünün işlərini və əməliyyatlarını, vərdişlərini və təcrübəsini seçmək, təşkil etmək və istiqamətləndir- 516
mək bacarığı təşəkkül edir. Fəaliyyətin dərkolunma səviyəsinin necəliyindən asılı olma- yaraq məqsədin dərk edilməsi həmişə onun zəruri əlaməti olaraq qa- lır. Həmin əlamət mövcud olmadıqda insana məxsus fəaliyyət, xü- susən də təlim fəaliyyəti mövcud ola bilməz. İşləri təşkil edən hərəkətlər sistemi nəticə etibarı ilə həmin iş- lərin məqsədilə idarə və tənzim olunur. Məhz yerinə yetirilərkən hə- rəkətlərin nəticələri məqsəd nöqteyi-nəzərindən qiymətləndirilir və onlar təshih edilir. İşin məqsədi şeylərin hansı xassə və vəziyyətləri- nin onun icrası, nəzarət və təshihi üçün oriyentir olmasını təmin edir. Təlim fəaliyyətində məqsəd beyində obrazlar, fəaliyyətin gələ- cək nəticəsinin dinamik modeli kimi özünü göstərir. Gələcəyin məhz arzu olunan həmin modeli ilə işin faktik nəticəsi müqayisə olunur, hərəkətin cizgilərini məhz o, idarə və təshih edir. Qarşıda duran işin (hərəkətlərin proqramı) və onun özünün beyinə qabaqcadan xəbər verdiyi nəticələrin (məqsədlər proqramı) həmin modelini fizioloqlar “iş akseptoru” və “qabaqlayıcı inikas” (P.K.Anoxin), “hərəki məq- səd” və “tələb olunan gələcəyin modeli” (N.A.Bernşteyn), “zəruri əhəmiyyət” və “gələcəyin modeli” (Mittelştedt, U.Eşbi), “dinamik model” və s. adlandırırlar. Bu müxtəliflik həmin modelin nədən iba- rət olması, necə əmələ gəlməsi və necə işləməsi haqqında fərziyyə- lərin müxtəlif olmasından irəli gəlməsinə baxmayaraq, gələcək işlərin əvvəlcədən təsəvvür edilməsi və onların gözlənilən nəticələrinin müəyyən şəkildə beyində əks olunması fikri tam dürüstdür . Öyrənmənin məqsəd və vəzifələrini həyata keçirməyə imkan verən tədris işləri də, onun strukturunda əsas yerlərdən birini tutur. Bu cür işlərə birinci növbədə icraedici (təhrikedici) işlər daxildir. Öyrənən adam həmin tədris işlərindən istifadə etmədən müvafiq bi- lik, bacarıq və vərdişlərə yiyələnə bilməz. Bu cür işlər insanı fəaliy- yətə yönəldən işlərdir. Proqram məqsədli işlər proqramın tələblərini ödəməklə bağlı olan şifahi və yazılı çalışmalardan, laborator işlər- dən və s. ibarət olur. Fəal əməliyyatlı tədris işləri şagirdlərin fikri fəaliyyətini fəallaşdırmağa yönəldilən, onlarda idrak fəallığı yara- dan işlərdir. Bu cür işlər şagirdlərin əqli inkişafına təkan verir, onla- rı sadəcə reproduktivlikdən uzaqlaşdırır.
517
Fəallığın ən yüksək forması yaradıcı fəallıqdır. Qoyulan vəzi- fəni, verilən tapşırığı həll etmək üçün yollar araşdırıb tapmaq, onun öhdəsindən gəlmək, bəzən də orijinal vasitələr müəyyənləşdirmək yaradıcı fəallıq üçün səciyyəvidir. Yaradıcı fəallıq şagirdin şəxsiy- yət kimi formalaşmasında mühüm rol oynayır. Öyrənmədə şagirdin idrak fəallığını müstəqilliyindən ayırmaq olmaz. Onlar bir-birini tamamlayır.Öyrənmədə şagirdin müstəqlliyi müxtəlif formada təzahür edir: biliyə ehtiyac hiss etməkdə; müstəqil düşünməyi bacarmaqda; yeni vəziyyətdən, şəraitdən baş çıxarmaq- da; yeni vəzifənin öhdəsindən gəlmək üçün yaradıcılıqla yol axtar- maqda; yeni biliyi köklü şəkildə öyrənməyə can atmaqda; öyrənilən məsələdə başqasının fikrinə tənqidi yanaşmaqda; öz fikrini sübut et- məyi bacarmaqda və s. Öyrənmə prosesində şagird müstəqilliyinin təzahürlərini mən- bələrdə məlumat axtararkən, faktik bilik üzərində düşünərkən, baca- rıqları möhkəmlədərkən, bacarığı vərdişə çevirərkən, biliyi təcrübə- yə tətbiq edərkən, bilikdən yeni şəraitdə istifadə edərkən müşahidə etmək olar. Təlimin strukturlarına daxil olan nəzarət-tənzimedici tədris iş- lərinin də rolu böyükdür. Bu işlər, əsasən, qiymətləndirici, yoxlayıcı və təshihedici xarakter daşıyır. Bunların köməyi ilə şagirdlərin təlim fəaliyyətini idarə etmək mümkün olur. Müəllimin rəhbərliyi ilə şagirdlərin öyrənmə fəaliyyətində id- rak əməliyyatlarının formalaşması nəzəriyyəsi psixoloqlar tərəfin- dən işlənilmişdir. Təlimlə bağlı olaraq fikri fəaliyyətin mərhələlər üzrə mənimsənilməsi nəzəriyyəsinə görə (P.Y.Qalperin konsepsiya- sı), fəaliyyətin təhlili ön sıraya çəkilir, biliklərə isə fəaliyyətdən və onun mənimsənilməsindən yaranma, törəmə kimi baxılır. Belə ki. P.Y.Qalperinin fikrincə, təlim işləri özlüyündə aşağıdakı kompo-
Dəyişdirmə prosesi üç cür funksiyanı yerinə yetirən əməliy- yatlar şəklində həyata keçir: FBƏ-nin yaradılması və ya mövcud FBƏ-nin fəallaşdırılması (bələdləşmə əməliyyatı), dəyişdirmənin Yüklə 5,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|