AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
meydana çıxarmaq olar ki, onların vasitəsilə ilk baxışda həlli mümkün olmayan probleml ərin belə həll olunmasına çox gözəl şərait yaratmaq olar.
1.2.Biliyin iqtisadiyyata təsir mexanizmi və bu haqda dünya təcrübəsi Bilik iqtisadiyyata və insanların həyat şəraitinə güclü təsir göstərir. Lakin bu təsirin əsas xüsusiyyəti ondadır ki, onu bilikli adamlar görə bilirlər.Deməli, biliyin bir mühüm və həlledici amil kimi iqtisadiyyata təsirini gücləndirmək üçün cəmiyyət üzvlərinin savadlılığını və hökumət orqanlarının isə bu sahədə məsuliyyətliliyini artırmaq lazımdır.
Bilik çatışmazlığı istər ayrıca götürülmüş bir şəxsin, ailənin, müəssisənin və istərsə də bütövlükdə ölkənin iqtisadiyyatına güclü təsir göstərir və onun təsiretmə mexanizmi çox müxtəlifdir. Bu mexanizm fəaliyyətə subyekt və strukturların yaşamaq üçün həyata keçirdikləri “əməliyyatlardan” başlayır. Əməliyyatlarda iki tərəf iştirak edirsə və onlar bir- biri haqqında biliyə malik deyillərsə,sonda iqtisadiyyat zəifləyir. Sadə, lakin böyük iqtisadi əhəmiyyəti olan bir neçə misal gətirək.Bir neçə il bundan qabaq “Vahidbank” və digər bu tipli banklar haqqında həqiqi informasiyanın olmaması, yəni əhalinin bu sahədə biliklərinin zəif olması hər bir vətəndaşın və dövlətin iqtisadi vəziyyətinə güclü mənfi təsir göstərdi.Bazar iqtisadiyyatına tərəf addımlar atılarkən boğazlarından kəsdikləri “artıq” pullarını öz əlləri ilə fırıldaqçılara verdilər və dövlət orqanlarının da məsuliyyətsizliyi üzündən bir daha geri ala bilmədilər.Təkcə bu biliksizliyin üzündən Azərbaycan Respublikası iqtisadiyyatınamilyard dollarla zərər dəydi. Mağazalarda satılan ərzaq mallarının, dərman preparatlarının keyfiyyəti, saxlama müddəti, satış müddəti haqqında dəqiq məlumatın olmaması əhalinin geniş təbəqəsinin vaxtı keçmiş ərzaqlarla qidalanmasına, sonradan xəstələnməsinə, müalicələrə coxlu pulların xərclənməsinə və deməli, həm fərdinin (sahibkarın) və həm də ölkə iqtisadiyyatının zəifləməsinə səbəb olur.Düzgün qidalanma və saxlam həyat tərzi haqqında insanların biliyinin az olması da eyni mexanizmi ilə iqtisadiyyatı zəiflədir.
Bilik təsərrüfat münasibətlərini də işıqlandırır, tərəflərin üstünlüyünü və çatışmazlıqlarını ortaya çıxarır. İnformasiyanın olmaması və yaxud da onun qıtlığı bazarların dağılmasına və yenilərinin yaradılmasına mane olur. Bazar iqtisadiyyatının səmərəliliyi bilavasitə malların keyfiyyəti haqqında, işçinin məsuliyyətsizliyi haqqında, firma və müəssislərin maliyyə vəziyyəti və kredit bacarıqları haqqında geniş və hərtərəfli məlumatın olmasını tələb edir. Bunlarsız elmdən, iqtisadi inkişafdan danışmaq ən azı cəfəngiyyatdır. Ona görə ki, informasiyasızlıq və deməli, biliksizlik şəraitində ayrı-ayrı hesabat dövründə bir-iki göstəricinin yaxşılaşmasından söhbət gedə bilər, cəmiyyətin, ölkənin iqtisadi inkişafından, orta təbəqənin formalaşması haqqında isə məlumat əldə edilməz. Bili
nail olmaq çoxlu səmərə verir. Bu səmərə birbaşa və dolayı yolla əldə oluna bilər.Xəstəliklər haqqında düzgün məlumat milyonlarla insanların həyatını xilas edər və səhiyyəyə çəkilən xərcləri azalda bilər. Ətraf mühitin təmizliyi haqqında və suyun,havanın,torpağın, məhsulların çirklənməsi haqqında məlumatlılıq yaşayış yerlərinin insan üçün təhlükəli olmasının qabağını ala bilər.Mikromaliyyələşmə proqramları və bu barədə insanların məlumatlılığı uşaqların gələcəyinin parlaq olmasına səbəb ola bilər.
Bilik çatışmazlığının və informasiya qıtlığının olmasını dövlət dərk etməli və problemin həlli üçün ölçü götürməlidir. Lakin məhz bu məsələ inkişaf etməkdə olan ölkələrdə çox pis həll olunur. Bu da onların inkişaf etmiş ölkələrdən geriliyini daha da çoxaldır.Sonda onlar asılı ölkə olaraq qalırlar və dünya iqtisadiyyatının inkişaf sürətini zəiflədirlər.
Dünya Bankının hesabatlarında da göstərilir ki, varlı və kasıb dövlətlərin arasındakı fərq təkcə pulun (vəsaitin) çatışmamasında deyil, o həm də biliyin azlığındadır.Biliyin yaradılması isə çoxlu əlavə xərclər tələb edir.İnkişaf etmiş ölkələr özlərinin maliyyə imkanlarından və istehsal güclərindən istifadə edib arasıkəsilmədən yeni biliklər yaradırlar və bu prosesin dönməz olması üçün çoxlu vəsait xərcləyirlər (cədvəl 3).
Cədvəl 3 Elmi- tədqiqat və təcrübə-layihə işlərinə çəkilən xərclər və adambaşına düşən ümumi daxili məhsulun həcmi (1998-ci il)
Ölkə qrupları ETTLİ-nə çə- kilən xərclər (1 mln. nəfərə görə ABŞ dol-lari ilə) Adamb aşına düşən ÜDM (ABŞ dolları ilə) 1 Yüksəkgəlirli ölkələr (Asiyanın yeni
sənaye ölkələrindən başqa) 218 16048
2 Asiyanın yeni sənaye ölkələri 108 6369
3 Orta gəlirli ölkələr (Rusiyadan başqa) 6 1563 4 Rusiya
29 2069
5 Azgəlirli ölkələr (Çindən başqa) 1 328
Cədvəlin materiallarından göründüyü kimi, kasıb ölkələrin yeni biliklər yaratmaq üçün varlı ölkələrlə rəqabət aparmasına maliyyə imkanları mane olur. Lakin yaranmış biliklərin alınmasna onların imkanları çatar. İlk növbədə ona görə ki, dünya bazarında kompüter texnikasının qiyməti çox aşağı düşüb və Nou-hau (know-how)-ların dəyəri isə buna imkan verir. Dünyada varlı dövlətlər tərəfindən yaradılmış bilikləri əldə etmək (satın alıb tətbiq etmək) üçün isə bir məsələnin həlli lazımdır. Bu məsələ biliyin və bilikli insanlann iqtisadiyyatdakı aparıcı rolununu dövlət və onun müvafiq orqanları tərəfındən dərk edilməsidir. Biliyin həlledici amil olmasını dərk edən ölkələrin sürətlə inkişaf etməsi haqqında çoxlu təcrübə toplanmışdır. Buna misal olaraq Dünya Bankı Qana və Koreya Respublikasını misal göstərir. 40 il bundan qabaq adambaşına düşən ümumi daxili məhsulun həcmi bu ölkələrdə təxminən eyni səviyyədə idi. Lakin artıq 1990-cı illərin əvvəllərində bu göstəricinin səviyyəsi
Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|