Araz qurbanov
Yüklə 3,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
152 HİDROBÖHRAN, HİDROMÜNAQİŞƏLƏR VƏ HİDROSTRATEGİYA transsərhəd su ehtiyatlarının, eləcə də bu ölkədə azərbaycanlıların sıx məskunlaşdığı ərazilərə axan çayların kanalizasiya suları, sənaye, kənd təsərrüfatı və məişət tullantıları ilə çirkləndirilməsidir. Bu məsələ dövlətlərarası danışıqlar səviyyəsində ciddi müzakirə olunsa da, təsirsiz qalmışdır. Üstəlik, transsərhəd suların istifadəsinə və qorunmasına dair beynəlxalq sazişlərə qoşulmayan Gürcüstanın Kür çayı ehtiyatlarından israfçılıqla istifadə etməsi, transsərhəd suların kənarında ağır yoluxucu xəstəliklər, xüsusilə vərəm dispanserlərinin yerləşdirilməsi, onların primitiv sutəmizləyici qurğularla təmin edilməsi, buradakı çirkabın, dərman preparatlarının, sarğı materiallarının nəzarətsiz şəkildə birbaş suya axıdılması Azərbaycan əhalisinin sağlamlığına ciddi təhlükədir 151 . Ölkədə sutəmizləyici qurğular demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Bununla belə, bu gün Gürcüstan su ehtiyatlarının qorunmasına və səmərəli istifadəsinə dair beynəlxalq təşəbbüslərə tədricən qoşulmaqdadır. Məsələn, 1999-cu ildə bu ölkə Avropa İttifaqının ekoloji problemlər, o cümlədən transsərhəd su axarlarının mühafizəsinə dair təşəbbüslərinə cəlb olunmuşdur. Lakin, hələlik Gürcüstan Respublikasında su problemlərinin hüquqi tənzimlənməsi üzrə siyasi sənəd – Su Məcəlləsi işlənib hazırlanmamışdır 152 . Paralel olaraq, Cənubi Qafqazda su resursları ilə bağlı Azərbaycan və Gürcüstan arasında ilk dövlətlərarası sazişin hazırlanması istiqamətində diplomatik fəaliyyət də gücləndirilmişdir. Hər iki ölkənin Xarici İşlər nazirliklərində həmin sənədlə bağlı birgə işçi qrup yaradılmışdır. Avropa İttifaqının dəstəyi ilə hazırlanan saziş layihəsi transsərhəd Kür çayının təbii ehtiyatlarından birgə istifadəyə və onun mühafizəsinin təminatına yönəldiləcəkdir. Çərçivə sənədi xarakteri daşıyan sazişdə Helsinki konvensiyalarının müvafiq müddəaları və prinsipləri öz əksini tapacaqdır. Gələcəkdə digər transsərhəd çaylarla da bağlı analoji sənədin hazırlanması nəzərdə tutulmuşdur. Nəticə Beləliklə, qlobal israfçılıq, təsərrüfatsızlıq, ətraf mühitin qorunmasına biganəlik nəticəsində su geosiyasətin strateji resursuna çevrilmişdir. Dünya dövlətlərinin bir çoxu bu gün şirin su çatışmazlığı problemi ilə üzləşmişdir. Problemin yalnız birgə səylərlə aradan qaldırılmasının mümkünlüyü, planetin su ehtiyatlarının «bir nömrəli prioritet», «ümumbəşəri mülkiyyət» elan olunması XXI əsrin yeni və taleyüklü 151 Независимый обозреватель стран Содружества. 2010. N 6 152 (yenə orada) 153 HİDROBÖHRAN, HİDROMÜNAQİŞƏLƏR VƏ HİDROSTRATEGİYA çağırışını gündəmə gətirmişdir. Hələ 2000-ci ildə Haaqada keçirilmiş İkinci Ümumdünya Su Forumunun dünya dövlətlərinə müraciətində bildirildiyi kimi, «Suyu qorumaq hər birimizin vəzifəsidir». İlk növbədə təxirə salınmadan sənaye və kənd təsərrüfatının, əhalinin şirin su ehtiyatı ilə fasiləsiz və şüurlu şəkildə təminatı məqsədilə milli fəaliyyət proqramları – Su Strategiyaları hazırlanmalı, həmin sənədlər beynəlxalq hüquq normaları və transsərhəd dövlətlərin müvafiq proqramları ilə uzlaşdırılmalıdır. Bu materiallarda su amilinin dövlətlərarası münasibətlərin qarşılıqlı faydalı prinsipləri əsasında tənzimlənməsində, ətraf mühitin qorunmasında, xalqların və dövlətlərin inteqrasiyasında, insan hüquqlarının təminatında və s. müstəsna rola malik olması nəzərə alınmalıdır. Qlobal su probleminin sürətlə kəskinləşməsi Birləşmiş Millətlər Təşkilatının və digər beynəlxalq qurumların fəaliyyətlərinin gücləndirilməsini, zəruri islahatların aparılmasının vacibliyini bir daha önə çəkmişdir. Azərbaycan Respublikasının yerləşdiyi regionda su ehtiyatları zəminində qarşıdurmalar aşağıdakı amillərlə şərtləndirilir: regionun su ehtiyatlarının qeyri-bərabər paylanması, onların azalma tendensiyası; kənd təsərrüfatı sahələrinin genişləndirilməsi, transsərhəd su axarları üzərində razılaşdırılmamış hidroqurğuların inşası; su ehtiyatları ilə əlaqəli dövlətlərarası münasibətlərin tənzimlənməsində hüquqi bazanın olmaması; işğalçı Ermənistan Respublikasının transsərhəd su axarlarından və işğal altında saxladığı ərazilərdəki çay və hidrotexniki qurğulardan Azərbaycan Respublikasına qarşı istifadə etməsi; ətraf mühitin və su mənbələrinin çirkləndirilməsinin davamlı xarakter alması; su ehtiyatlarından siyasi-iqtisadi təsir vasitəsi kimi istifadə imkanlarının artması. Reallıqları nəzərə alsaq, Azərbaycan Respublikası şirin su ehtiyatlarının həcmi, onların istismarı baxımından problemli dövlətlər sırasında olsa da, dövlətin iqtisadi və siyasi potensialı, milli maraqlarından 154 HİDROBÖHRAN, HİDROMÜNAQİŞƏLƏR VƏ HİDROSTRATEGİYA irəli gələn vəzifələr, su ehtiyatları ilə əlaqəli problemlərinin düzgün dəyərləndirilməsi qabaqlayıcı tədbirlərin səmərəsini artırır. Azərbaycan Respublikasının su ehtiyatları baxımından üstün mövqeyə malik olan qonşuları – İran, Türkiyə, Gürcüstan, Rusiya və Ermənistanla müqayisədə real hidrosiyasi manevr imkanları zəifdir. Bu isə milli Su Strategiyasının formalaşdırılmasında yeni taktiki yanaşmalar tələb edir. Regionda və MDB məkanında şirin su ehtiyatlarının sürətlə siyasiləşdirilməsinin Azərbaycana da təsirsiz ötüşməyəcəyi, yaxın dövrlərdə regionda yeni tipli siyasi-iqtisadi münasibətlərin yaranması ehtimalı artmaqdadır. Region ölkələrinin hidrosiyasi münasibətləri dövlətlərarası müqavilələr və beynəlxalq hüquq normaları və qarşılıqlı maraqlar çərçivəsində tənzimlənməzsə, yaxın onillik ərzində transsərhəd su ehtiyatlarından istifadə olunması, mövcud su mənbələrinin çirkləndirilməsi, çayların istiqamətinin dəyişdirilməsi, qeyri-bərabər pay bölgüsü və s. zəminində siyasi mübahisələr gündəmə gələcəkdir. Qeyd olunduğu kimi, regionda şirin suya olan tələbat təklifi davamlı şəkildə üstələməkdədir. Eyni zamanda, su mənbələrinə antropogen təsirlər onun çirklənməsini, ekoloji problemlərin kəskin xarakter almasını sürətləndirir. Bu gün Azərbaycanın yürütdüyü hidrosiyasətin perspektivliliyi və səmərəsi onun milli maraqları nə dərəcədə qlobal çağırışlara, sosial, siyasi, iqtisadi və ekoloji tələblərə, beynəlxalq hüquq normalarına uyğunlaşdıra bilməsi ilə müəyyən edilir. Su problemləri ilə əlaqədar siyasi, sosial-iqtisadi, ekoloji problemlərin risk dərəcələrinin, eləcə də Ermənistan Respublikasının hidrostrategiyasının təhlili göstərir ki, əgər Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi qlobal və regional su çatışmazlığı sülh və təhlükəsizliyə qarşı real təhdid xarakteri alanadək öz həllini tapmazsa, Ermənistanın transsərhəd çaylardan və zəbt edilmiş bölgələrin su mənbələrindən Azərbaycana yeganə təzyiq vasitəsi qismində istifadə edəcəyi ehtimalı istisna olunmur. Yerevan onu da dərk edir ki, Kəlbəcər, Laçın bölgələrinin qaytarılması buradakı zəngin şirin su ehtiyatlarının əldən verilməsi işğalçı Ermənistanın labüd olaraq Dağlıq Qarabaği tərk etməsi deməkdir. Təhlillərə əsasən, siyasi, iqtisadi və hüquqi aspektlərdə Azərbaycan Respublikasının su problemləri əsas etibarı ilə aşağıdakı amillərdən qaynaqlanır: Yüklə 3,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|