Araz qurbanov
Yüklə 3,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Araz çayından Urmiyə gölünə kanal çəkilişi.
- Urmiyə gölü əvvəllər və indi
142 HİDROBÖHRAN, HİDROMÜNAQİŞƏLƏR VƏ HİDROSTRATEGİYA ödənilməsinə yönəldilməsi məlum olmuşdur. Ermənistanın qaz təminatı isə yenə də Rusiyadan asılı olaraq qalır. Yeni elektrik stansiyaları ilə bağlı vəziyyət də bu durumdadır. Layihənin sözdən əmələ keçməsi isə uzadılır. Həqiqətən də, 2012-ci ilin mart ayında Ermənistan prezidenti mətbuat xidmətinin tikinti işlərinə bu il iyun ayının 15-dən başlanmasına dair İran hökuməti ilə razılıq əldə olunması ilə bağlı məlumatı sonralar yerli kütləvi informasiya vasitələrində rəsmi təməlqoyma mərasiminin başqa vaxta keçirilməsi haqqında xəbərlə əvəzlənmişdir. 2009-cu ilin yekunlarına dair statistik məlumatların təhlili göstərir ki, İran və Ermənistan arasında iqtisadi əlaqələrin, o cümlədən energetika sahəsində əməkdaşlığın yüksələn xətlə inkişaf etməsi haqqında rəsmi Yerevanın deklarativ bəyanatları həqiqətə söykənmir. Ermənistanın bütün səylərinə baxmayaraq, İran İslam Respublikası onun iqtisadiyyatında əhəmiyyətli rol oynaya bilməmişdir. Belə ki, Ermənistanın ixrac əməliyyatlarında İran cəmi 4,7% paya malik olan 9-cu ölkədir. İşğalçı dövlətin idxalında isə İİR-in xüsusi çəkisi 4,9%-ə bərabərdir və sırada 6-cı yerlə kifayətlənir 138 . Mütəxəssislərin fikrincə, dünyada elektrik enerjisinin istehsalına görə 19-cu, istehlakına görə isə 20-ci yerdə olan İran İslam Respublikasının Mehri və Qaraçılar Su Elektrik stansiyalarının tikintisinə vəsait ayırması iqtisadi zərurətlə izah oluna bilməz. O da nəzərə alınmalıdır ki, İran elektrik enerjisindən ən səmərəsiz istifadə edən ölkələr sırasındadır və hasil olan enerji istehlakçılara çatdırılana qədər onun 18,5% itkiyə gedir. Digər tərəfdən, regiondakı hidroloji şərait də burada yeni hidrotexniki qurğuların tikintisinin məqsədəuyğun olmadığını sübuta yetirən təbii amillərdəndir. 2007-2008-ci illərdə baş vermiş güclü quraqlıq Araz çayı üzərində yeni stansiyaların inşasının və istismarının olduqca riskli layihə olduğunu göstərmişdir. Çaylarda suyun səviyyəsinin azalması mövcud su elektrik stansiyalarının işində fasilələrin yaranmasına səbəb olmuşdur 139 . Buradan belə bir məntiqi qənaətə gəlmək olar ki, iqtisadi baxımdan əlverişsiz və perspektivsiz sayılan həmin layihələrin nə vaxtsa reallaşması böyük şübhə altındadır. Bu mövzunun vaxtaşırı gündəmə gətirilməsi, lakin hələ də niyyət səviyyəsindən çıxa bilməməsi isə onun 138 Export and import of the Republik of Armenia by countries, 2010, http//www.armstat.am/ file/dok/99461633.pdf 139 А.Зульхарнеев. «Энергетические интересы Ирана в Каспийском регионе», Индекс Безопасности, №2, 2009 143 HİDROBÖHRAN, HİDROMÜNAQİŞƏLƏR VƏ HİDROSTRATEGİYA «ortaq siyasi layihə» olduğunu, İran və Ermənistanın hidroloji təhdid imkanlarının Azərbaycana nümayiş etdirilməsi xarakteri daşıdığını göstərir. Bu «siyasi layihədə» İranın məqsədi Ermənistanın Türkiyə və Azərbaycana qarşı düşmənçilik fəaliyyətindən, ərazi iddialarından, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinin məqsədli şəkildə uzadılması imkanlarından yararlanmaqla onlar arasında siyasi və hərbi-siyasi qarşıdurmanı dərinləşdirmək, regionda «lider dövlət» iddialarını təmin etməkdir 140 . Araz çayından Urmiyə gölünə kanal çəkilişi. 1999-cu ildən etibarən qurumaq təhlükəsinə məruz qalan Urmiyə gölü problemi bu gün İranın həm daxili, həm də xarici siyasət məsələsinə - rəsmi Tehran və Yerevanın Azərbaycan Respublikasına qarşı yürütdüyü ortaq hidrosiyasətin aparıcı elementinə çevrilməkdədir. Xatırladaq ki, dəniz səviyyəsindən 1275 metr yüksəklikdə yerləşən Urmiyə gölü indi dünyanın ən duzlu təbii su hövzələrindən biri sayılır. Uzunluğu 140, eni 40-55 kilometrə, dərinliyi isə 5-16 metrə çatan göl hazırda ilkin sahəsinin 65%-ni itrmiş, qalan su ehtiyatının hər litrində 330 qram duz toplanmışdır. Urmiyə Ətraf Mühitin Mühafizəsi Agentliyinin qənaətinə görə, gölün su ehtiyatlarının bərpasına yönəldilmiş təxirəsalınmaz tədbirlər görülməzsə, yaxın 3-7 il ərzində onun ərazisi 4 min kvadrat kilometrlik duz səhrasına çevriləcəkdir 141 . Nəticədə, küləyin ətrafa yaydığı 10 milyon ton duz region dövlətlərinin, o cümlədən Azərbaycan Respublikasının yaşayış məntəqələri, əkin sahələri və su hövzələri üçün əsl fəlakətə çevriləcək, gölün ətrafında yaşayan və əksər hissəsi etnik azərbaycanlılardan ibarət olan 13 milyonluq əhali məskunlaşdığı əraziləri tərk etmək məcburiyyətində qalacaq, regionun etnomədəni mənzərəsi nəzərəçarpacaq dərəcədə dəyişəcəkdir. İranın Milli Okeanoqrafiya İnstitutunun prezidenti Vahid Çegeni İRNA agentliyinə verdiyi müsahibədə bildirmişdir ki, Urmiyə gölünün quruması ilə İran ərazisinin dörddə-biri - Mazandaran, Gilan, Zəncan, Şərqi Azərbaycan, Qərbi Azərbaycan vilayətləri ekoloji fəlakətlə üzləşəcəkdir. Rəsmi statistikaya əsasən, indiyədək göl səthinin 70%-i qurumuş, bir litr suda duzun miqdarı 400 qrama çatmışdır 142 . 140 V.Qasımlı, Z.Şiriyev, Z.Vəliyev. «İran-Ermənistan münasibətləri: geosiyasi reallıq, siyasi id- dialar», Bakı, 2011 141 http://www.milli.az/news/iran/26949.html 142 «Высыхание озера Урмия грозит Ирану песчаными и соляными бурями», http://www. trend.az/news/society/2109889.html 144 HİDROBÖHRAN, HİDROMÜNAQİŞƏLƏR VƏ HİDROSTRATEGİYA Urmiyə gölü əvvəllər və indi İran hökuməti Urmiyə gölünün su ehtiyatlarının bərpası məqsədilə bir neçə variant işləyib hazırlamışdır: İranın Qərb hissəsindəki çayların su ehtiyatlarından qənaətlə istifadə etməklə kiçik çayların axarını və ölkənin Şərq ərazilərindəki yeraltı su hövzələrini Urmiyə gölünə istiqamətləndirmək; Türkiyə ərazisindəki Van gölündən magistral su kəməri çəkmək; Xəzər dənizindən Urmiyə gölunə kanal inşa etmək; Araz çayının İran-Ermənistan və ya İran-Azərbaycan hissəsindən qol ayırmaq. Birinci variant İranın Qərb hissəsində kənd təsərrüfatının inkişafını məhdudlaşdırdığı, burada su çatışmazlığına səbəb olduğu üçün Tehranın müzakirə mövzusu deyildir. Statistik məlumatlara əsasən, İran İslam Respublikası da yaxın gələcəkdə kəskin su qıtlığı ilə üzləşəcəkdir. Hazırda burada adambaşına orta hesabla 2000 litr su düşür. 2025-ci ildə bu rəqəmin 50% azalaraq 1000 litrə düşəcəyi gözlənilir. Böhranı qabaqlamaq məqsədilə Xəzər dənizinin Cənub sahillərində sutəmizləyici qurğular inşa etmək və ölkənin mərkəz hissəsindəki Semnan şəhərinə 500 kilometrlik su kəməri çəkmək nəzərdə tutulmuşdur. Gələcəkdə İsfahan, Kəşan, Qum şəhərlərini də təmizlənmiş dəniz suyu ilə təmin etmək planlaşdırılır. Van gölündən Urmiyə istiqamətində su kəmərinin çəkilişi ciddi maliyyə və ekoloji problemlərlə, siyasi-iqtisadi güzəştlərlə bağlıdır və rəsmi Ankaranın bu təklifə müsbət cavab verməsi gözlənilmir. İİR-in Xəzər dənizi ilə əlaqəli fantastik layihəsi – İran körfəzinə doğru uzanan su nəqliyyatı dəhlizinin Yüklə 3,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|