rı sübut kimi gətirirlər; etiraz isə entimema deyil, amma bi
zim “Topikdə” izah etdiyimiz kimi, etiraz hər hansi bir rəyin
ifadə olunmasıdır. Buradan aydındır ki, rəqib sillogizm
qaydalarına uyğun olaraq nəticə çıxarmayıb, ya da hər han-
si bir yalan müddəam həqiqi müddəa kimi qəbul edib.
Nitqin hazırlandığı zaman diqqət verilməli üç bənd
var, buna görə də biz hesab edirik ki, misallar, kəlamlar, en-
timemalar və ümumiyyətb düşüncə qabiliyyətinə aid olan
hər şey haqqmda kifayət qədər danışdıq; indi ancaq nitqin
qurulması və söylənməsi üsulunu şərh eləmək qalır.
162
Üçüncü kitab
1.
Ritorik smətə aid üç asas məsələ. - Üslub (dek-
lamasiya), onıın yaxşı cəhətlərini şərtlsndirən üç
xüsusiyyət. - üslubun əsas əhəmiyyəti. - Poetik
üslub ilə ritorik üslub arasındakı fərq.
Natiq nitqinə münasibətdə müzakirə olunmalı üç bənd
var: birincisi, inandırma üsulları haradan yaranacaq, ikixı-
cisi, üslub (le xıs) haqqında, üçüncüsü, nitqin hissələrini necə
qurmaq lazımdır. Biz artıq inandırma üsulları haqqında və
həm də onların neçə mənbədən yaranması və onların məhz
üç mənbədən yaranması haqqmda, bu mənbələrin necəliyi
haqqmda, onlarm ııiyə ancaq bu sayda olması haqqında
danışmışdıq1 (belə ki, məhkəmə hökmünü söyləyənbrin ha-
mısı nəyə isə inandınlmış olurlar, ya öz təcrübələrinə görə,
ya natiqləri bu cür əxlaqi xüsusiyyətlərə malik insan hesab
etdiklərinə görə, ya da ona görə ki, iş sübut olunmuşdur).
Biz həm də entimemaları haradan əldə etmək barəsində də
danışmışdıq, onlar üçün mənbə rolunu ya xüsusi entinıa-
malar, ya da toplar2 oynayır. Bununla əlaqədar olaraq üslub
haqqında danışmaq lazımdır, ona görə ki, nə demək lazım
olduğunu bilmək kifayət deyil, həm də bunu necə demək
lazım olduğunu da bilmək lazımdır; bu nitqin lazımi təsir
bağışlamasma çox yardım edir. Şeylərin təbii axarına uyğun
olaraq hər şeydən qabaq nəyin öz təbiətinə görə birinci ol-
ması məsələsi qoyulub, daha doğrusu, inandırıcılığın bəhrə-
ləndiyi şeylər haqqında, ikincisi, şərh zamanı onların yerləş-
dirilməsi üsulu haqqında, nəhayət, üçüncii
yerdə isə tədqiqat
predmeti olmasa da, daha çox qüvvəyə malik olan şey durur
- deklamasiya məsəbsi. Fragediya və rapsodiyaya hərəkət
gec daxil olub, əvvəllər şairbr öz tragediyalarını özbri dek
lamasiya ediblər. Aydındır ki, bir çoxlarımn, eləcə də Qlav-
kon Teoslunun3 da barəsində şərh etdikbri poetikanın şərt-
bri olduğu kimi, ritorika üçün də şərtlər mövcuddur. Bura-
163