duqlarma bənzəməyəcəklər, birincibr isə - ölçüləri pozulan-
da. Periklin samosalılar barəsində etdiyi müqayisə də belə-
dir: “onlar təklif olunan payı alaraq ağlamağa davam edən
uzaqlara bənzəyirlər” .34 Beotiyalılar haqqmda müqayisə də
belədir: “onlar palıdlara bənzəyırlər, palıdlar bir-birinə to-
xunub parçalandığı kimi, beotiyalılar da bir-biriləri ib vuru-
şurlar”.35 Demostenin36 xalqı gəmidə dəniz xəstəliyindən
əziyyət çəkən adamlarla müqayisə etməsi də belədir. Həm də
Demokratın37 natiqləri “tikəni özbri yeyib tüpürcəyi uşaqla-
rm dodaqlarına sürtən” dayələrb müqayisə etməsi də belə-
dir. Antisfenin38 çox incə olan Kefisodotu buxarlanan za
man ləzzət verən buxar ib müqayisə etməsi də bebdir. Bü-
tün bu ifadələri həm müqayisə, həm də metafora kimi istifa-
də etmək olar və aydmdır ki, müvəffəqiyyətb istifadə olun-
muş metaforalar eyni zamanda müqayisə, müqayisələr isə
əksinə metafora olacaq - belə ki, müqayisə sözü olan “песэ”
burada işbnmir. Metaforaları həmişə oxşarlardan götürmək
və eyni qəbildən olan iki predmetə tətbiq etmək lazımdır,
məsələn, fıal Dionisinin qalxamdırsa, onda Aresin39 qalxa-
nım da fıal adlandırmaq olar.
5. Dilirı düzgünlüyünün asılı oldıığu beş şərt - yazılı
nitqin asarı oxunuşu va asan başa düşülməsi. -
N itqi anlaşılmaz edən səbəblər.
Beblikb, nitq bunlardan tərtib olunur. Üslub yunan
dilində düzgün danışmaq qabiliyyətinə əsaslanır, bu isə beş
şərtdən asılıdır. Birincisi, bağlayıcılarm düzgün istifadəsin-
dən, onların düzgün yerləşdirilməsindən, yəni, onların öz
təbiətlərinə uyğun bir-birinin ardınca gəlməli olduqları kimi
və bəzi yazıçılarm tələb etdiyi kimi, əvvəl biribrinin, sonra
isə digərlərinin gəlməsindən asılıdır, məsələn, men və egö
men özbrindən sonra birincisi de-ni, ikincisi isə hode-ni tə-
b b edir. Onları bir-birinin ardmca qoymaq lazımdır və tələb
olunan qarşılıqlı nisbəti yadda saxlayaraq onları çox uzaq
174
məsafədə yerbşdirməmək və bir bağlayıcını zəruri olan digə-
rindən əwəl işbtmək lazımdır, çünki, bağlayıcıların beb isti-
fadəsi nadir hallarda yararlı olur. “Mən isə, пэ vaxt ki, о,
т э п э dedi, beb ki, Kleon mənim yamma xahiş və təbblərb
gəldi, yola düşdü, onları özümb götürüb“”. Bu cümlədə
bağlayıcılarm çoxu izbməli olduqları bağlayıcılardan əvvəl-
də qoyulub, “yola düşdüm” sözündən əvvəl çox söz qoyul-
duğuna görə cümb aydm deyil. Beblikb, birinci şərt
bağlayıcıların düzgün istifadəsindən ibarətdir. tkincisi, söz-
brin təsviredici ifadəbrindən deyil, özbrindən istifadə et-
məkdən ibarətdir. “Üçüncüsü, ikimənalı ifadəbr işbtmək
lazım deyid, bunu ancaq qəsdən etmək olar (məsələn, eb
adamlar var ki, danışmağa söz tapmadıqları halda, özbrini
elə aparırlar ki, guya пэ isə danışırlar). Beb hallarda adam
lar bunu poetik formada ifadə edirbr, məsələn, Empedokl
həmişə beb edirdi. Eyhamlı ifadələr öz genişliyi ib dinbyici-
brin başını aldadır və bu zaman dinbyicilər orakulların qar-
şısında duraraq, onların gələcək haqqmda verdikbri ikimə-
nalı xəbərləri dinləyən və tam onlarla razılaşan xalqm hiss
etdiyini hiss edirbr:
Qalisi keçsə böyük səltənəti
məhv edəcək.40
Orakullar ona görə iş barəsində ümumi cüm bbrb da-
mşırlar ki, bu halda səhv ehtimalı azalır. “Cüt və tək”“ oyu-
nunda olduğu kimi burada da dəqiq rəqəm deməkdənsə,
“cüt“” və ya “tək“” deməklə, udmaq daha asandır, odur ki,
dəqiq vaxt təyin etməkdənsə, nəyin isə baş verəcəyini qa-
baqcadan demək daha mümkün olan şeydir; buna görə də
orakullar öz fallarında baş verəcək hadisəbrin dəqiq vaxtını
demirbr. Bütün bu hallar bir-birinə bənzəyir və əgər belə bir
məqsəd yoxdursa, onlardan qaçmmaq lazımdır. Dördün-
cüsü, isimbrin cinsbrini Protaqorun böldüyü kimi kişi, qa-
dm və orta cinslərə ayıraraq düzgün istifadə etmək lazımdır,
məsələn, “gəldi və danışaraq getdi” (elthoysa cai dialech-
theisa). Beşincisi, sayda ardıcıllığı gözbmək lazımdır, buna
175
söziin çox olandan, ya da az olandan, ya da tək olandan
getməsindən asılı olmayaraq əməl etmək lazxmdır, məsələn,
“onlar gəbrək (elthontes) mənə zərbə vurmağa başladılar.
Ümumiyyətb, yazılmış olan asan oxunmalı və anlaşıl-
malıdır, bu da eyni şey deməkdir. Çoxlu bağlayıcıları olan
nitq, eləcə də durğu işarəbrinin qoyulması çətin olan nitq
bu xüsusiyyətlərə malik deyil, məsələn, Heraklitin41 yazdığı
əsərlər kimi. Onları oxumaq böyük zəhmətdir, çünki, nəyin
nəyə, əvvəl gələnə, ya da sonra gələnə aid olduğu aydın dey
il, məsələn, kitabm əvvəlində o, deyir: “Şüura gəldikdə isə,
tələb olunana, insanlar həmişə anlamazdırlar”. Burada ay-
dın deyil, “həmişə” sözünü vergül işarəsi ilə пэуэ birbşdir-
т э к lazımdır.
Səhv həm də elə halda olur ki, bu zaman iki müxtəlif
anlayışa onların heç birinə uyğun olmayan ifadə işbnsin,
məsələn, səs və rəng üçün “görüb” ifadəsi hər iki anlayışa
uyğun gəlmir, “sezib” ifadəsi isə uyğundur. Bundan başqa
əsas şeyi başlanğıcda qeyd etməyib, çox şeyi araya salanda
aydınlıq olmur, məsələn, əgər sən “mən damşıb yola düşmək
niyyətindən idim və sonra isə bu şəkildə filan-filan şey oldu
və fılan şey oldu” əvəzinə “т э п niyyətində idim ki, onunla
filan şey və fllan şey barəsində və fılan cürə danışım, yola
düşüm” desən aydınlıq olmaz.
6. Üslubun genişliyinə və yığcamlığına nə təsir edir?
Üslubun genişliyi (ogcon) anlayışı bildirən ad yerinə
anlayışm tərifıni vermək səbəb olur, məsələn, çevrə yerinə
“bütün kənar nöqtələri mərkəzdən eyni məsafədə duran
müstəvi sahə” desək. Üslubun yığcamlığına (syntomia) isə
bunun əksi, yəni, adın tərif yerinə verilməsi səbəb olur. Nit
qin genişliyi üçün beb etmək olar, əgər sözügedən şeydə na-
layiq, ya da rüsvayçı nə isə varsa və bu anlayışdadırsa, onda
onu ad ilə əvəz etmək lazımdır, əgər adda nalayiq bir şey
varsa, onda onu anlayış ib əvəz etmək lazımdır. Fikri meta-
foralarm və epitetlərin köməyi ib çatdırmaq olar, amma bu
zaman poetik xarakterli şeylərdən çəkinmək lazımdır, həm
də tək halda olanı cəm halda təsəvvür etməkdən də çəkin-
т э к lazımdır, bunu şairbr edir, məsələn, bir dənə liman ol-
duğu halda, onlar deyirbr:
Axey limanlarma.. .42
eləcə də
Bu məktubun çox açılan küncbri.43
Genişlik üçün iki sözü bir yerdə birləşdirmək və onla-
rın hər birinə isə ayrıca tərif vermək olar, məsəbn, “arva-
dımdan, mənim olandan”; yığcamlıq üçün isə əksinə demək
lazımdır - “arvadımdan”. Geniş danışanda bağlayıcılardan
da istifadə etmək lazımdır, yığcam damşanda isə onlardan
istifadə etmək lazım deyil, amma bu zaman nitqi rabitəsiz
ebmək də olmaz, məsələn beb demək olar: “yola düşmiiş və
damşmış”, həm də beb demək olar: “yola düşərək danışmış”
Antimaxın predmeti təsvir edən zaman onda olmayan key-
fıyyətbr barəsində damşmaq tərzi də faydalıdır, məsələn, o,
Tevmessa dağını vəsf edərək beb deyir:
Küləkbrin burulduğu bir kiçik təpə var.44
Bu yolla təsviri sonsuzluğa qədər uzatmaq olar. Həm
də, lazım olsa məluın predmetin malik olmadığı yaxşı və pis
keyfıyyətləri haqqmda danışmaq olar. şairbr də öz “simsiz
və lirasız melodiya” ifadəsini buradan götürübbr. Onlar bu
ifadəbri keyfiyyətbrin yoxluğu nəticəsində deməli olurlar;
bu üsul oxşarlığa əsaslanan metaforalar üçün yararlıdır, т э -
səbn, əgər desək ki, “boru lirasız melodiyadır” .
l.Üslub hansı xiisusiyyəthrə malik olmalıdır? - Bu
na песэ çatmaq olar?
Üslub lazım olan keyfiyyətbrə о zaman malik olar ki,
hissbrb (pathetics) dolu olsun, xarakteri (ethice) əks etsin
177
Dostları ilə paylaş: |