Bunu nəzərdən keçirərək müəyyən edəcəyik ki, üslu-
bun yaxşı cəhəti onun aydm (saphO) olmasından ibarətdir;
buna sübut kimi onu göstərmək olar ki, nitq aydm olmay-
anda öz məqsədinə çatmır. Üslub пэ çox aşağı, пэ də çox
yüksək olmamalıdır, amma, nitqin predmetinə uyğun gəlmə-
lidir. Poetik üslub də əlbəttə ki, aşağı səviyyəli üslub deyil,
amma, o, natiq nitqinə uyğun deyil. İsim və felbrdən isə
ümumi istifadədə olanlar öz aydınlıqları ilə seçilir. Poetik
sənətə aid əsərimizdə8 sadaladığımız digər şəxslər nitqi aşağı
üslubda yaratmasalar da, ona bəzək-düzək vururlar, belə ki,
gündəlik danışıqdan uzaqlaşmaq nitqin daha dəbdəbəii
görünməsinə səbəb olur - insanlar üsluba əcnəbilərə və öz
vətəndaşlarına yanaşan kimi yanaşırlar. Buna görə də dilə
əcnəbi xarakteri vermək lazımdır, çünki, insanlar uzaqdan
gələn şeylərə heyrətlənməyə meyllidirbr, heyrət doğuran
şeybr isə xoşluq verir. Şeirlərdə beb təsir bağışlayan şey
çoxdur və bu poeziya üçün yararlıdır, çünki, orada sözüge-
dən predmet və şəxslər gündəlik həyatdan daha çox uza-
qlaşdırılıblar. Amma, prozaik nitqdə belə vasitəbr daha az-
dır, çünki, onların predmeti о qədər də yüksək şey deyil; əg-
ər, bu halda, qul ya çox gənc adam, ya da əhəmiyyətsiz şey-
lərdən danışan adam yüksək ibarəbrb damşırsa, bu çox
böyük ədəbsizlik olar. Amma, burada da şərh olunan pred-
metə uyğun olaraq sözü
deyərkən səsi gah alçaltmaq, gah da
yüksəltmək olar. Amma bunu da gözə çarpdırmadan, özünü
süni deyil, guya təbii danışırmış kimi qəbmə verməkb et-
mək lazımdır, çünki, təbiilik inandırma qabiliyyətinə malik-
dir, süni olan isə əksinə. Adamlar onlara qarşı eb bil nəyinsə
qəsdində olan adam təsiri bağışlayan natiqə qarşı eynilə qa-
rışdırılmış şərablara qarşı olan kimi etimadsız münasibət
bəsləyirlər. Feodorun9 səsi başqa aktyorların səsindən fərq-
bndiyi kimi natiqin üslubu da fərqlənməlidir, Feodorun səsi
danışan adamın səsinə bənzədiyi halda, aktyorlarm səsbri
tamam saxta səsbnir. О adam öz məharətini yaxşı gizbdə
bilir ki, öz nitqini adi danışıqdan alınmış ifadələrdən təşkil
166
etsin, buna ilk nümunə göstərən Evripid10 məhz beb etmiş-
dir.
Nitq isim və fellərdən təşkil olunur, poetik sənətə aid
əsərdə nəzərdən keçirdiyimiz qədər isim növü mövcuddur11,
onların sırasından qeyri-adi ifadəbri, ikimənalı sözbri və
yeni yaradılmış sözbri nadir hallarda və çox az yerdə işbt-
mək olar. Onların məhz harada istifadə olunması haqqmda
biz sonra12 danışacağıq, ona görə ki, bu sözbrin istifadəsi
nitqi adi nitqdən lazım olduğundan artıq dərəcədə fərqli
edir. Doğma dib mənsub, ümumi istifadədə olan sözbr, me-
taforalar13 - prozaik nitq üslubu üçün yeganə faydalı olan
materialdır. Bu onunla sübut olunur ki, hamı ancaq belə
qəbildən olan ifadəbrdən istifadə edir və metaforaların,
ümumi istifadədə olan sözbrin köməyi ib keçinir. Amma,
aydındır ki, bunu məharətlə edəndə əcnəbi söz seçilmədən
keçəcək və aydın məna daşıyacaq. Natiq nitqinin qiyməti
məhz bundadır. Isimbrdən omonimbr sofıstbr üçün fayda-
lıdır, ona görə ki, onlarm köməyi ib sofistbr pis fəndbrə əl
atacaq; şairbr üçün isə sinonimbr yararlıdır; mən sinonim-
b ri də ümumi istifadədə olan sözbrə aid edirəm, məsəbn,
poreyesthai “yola düşmək” və badidzein “getmək” kimi söz-
lər, onlanın hər ikisi eynimənalı və ümumi istifadədə olan-
dır.
Bu terminbrin hər birinin пэ olması haqqmda, meta-
foranm neço növü olması haqqında, həm də metaforanm
həm nəsr, həm də nəzmdə böyük əhəmiyyəti haqqında artıq
qeyd etdiyimiz kimi poetikaya14 dair əsərimdə damşılıb,
prozaik nitqdə vəznli nitqə nisbətən köməkçi vasitələrdən пэ
qədər az istifadə edildikcə, buna daha çox diqqət etmək la-
zımdır.
Metafora yüksək dorəcədə aydınlığa, xoşagəlimliliyə
və yenilik gözəlliyinə yüksək dərəcədə malikdir və onu başqa
şəxs adından mənimsəmək olmaz. Nitqə uyğun epitet və me-
taforalar işbtmək lazımdır, buna isə analogiyanın köməyi
ib çatmaq olar; əks halda metafora və epitetbr namünasib
167