«qüdrətli Pelid oğlu, indi səni xilas etmək helə ki olar.
Lakin son günün gəlib çatır.
Heç birimiz bu işdə günahkar deyilik;
Böyük Allah və onun qüdrətli hökmüdür...»
4
26.
Ritorika soflstikaya yaxmdır, çünki hem əsil inam
(etiqad), həm inama (etiqada) bənzer olan məselələri ilə
meşğul olur.
24.
Aristotel yazır ki, üç növ idarəcilik üsullanndan (mo-
narxiya, aristokratiya, timokratiya) «en yaxşısı - monarxiya,
pisi isə - timokratiyadır» («Etika» eseri, «Nikomaxın etikası»
əsəri).
Timokratiya (yımanca time- «qeyrət», «deyər», «ödeniş»)
dedikde, maliyyə, emlak veziyyətinə uyğun mehdudiyyetler
üzerinde qurulan hakimiyyet nozerde tutulur. «Politika» ese-
rində Aristotel demokratik idarecilik formasmı, bir de varislik
üzərində qurulan hakimiyyətı ve yaxud dinastiyanı tehlil edir
(IV, 5); daha sonra burada, vaxtile Karfagende qurulmuş haki-
miyyəte bənzər pul ile alınan çar hakimiyyəti (II, 8), «ara» ha-
kimiyyeti olan «esimnet»ləri, ömürlük seçilen monarxlan (IV,
8), tiraniyanm üç növünü (IV, 8) qeyd edir.
Oliqarxiya - «seçmələrin hakimiyyeti»dir. Aristotel oli-
qarxiyanın təhlilini «Politika» əserinde verir (IV, 5). Oliqar
xiya şəraitinde hakimiyyətdə yüksek əmlak mehdudiyyəti
qoyulur, nəticədə vətəndaşlann əkseriyyeti hakimiyyətdə ol
maq imkamm itirir. Aristotel dörd cüre oliqarxiyanı qeyd edir.
5
28.
Aristotel xoşbextlik və ya xeyirxahhq haqqmda
müxtəlif tesəwürləri «Nikomaxın etikası» əserində verir (I, 2).
Müəllif hesab edir kı, «kamil xeyirxahlıq özü-özünü təmin et-
melidir» (1,5), «hezzalma, məmnunluq ise menevi fəaliyyet-
dən ireli gəlir (psiches energeia) (xeyirxahlığa uyğun şəkildə)
(I, 13). Aristotel ritorikada sokratsayağı, stoiklərsayağı, epi-
kürsayağı hezzalmamn təriflərini qeyd edir; bununla yanaşı adi
222
şüur səviyyəsində məmnunluğun var-dövletle eynileşdirilməsi
hallan haqqmda da yazır.
29. Əsilzadə olanları Afına oratoru İsokrat, Evaqora ya-
zılmış terifhamede alğışlayır.
30. Platon «Qanunlan>da qadın cismini zərif və zəif ol-
duğuna görə kişi cisminden olanlardan leyaqət ölçülərinə görə
daha «pis», hərc-mercli, «ikiüzlü və hiylegər» adlandırmışdır.
Aristotel «Politika» əserinde Sparta qadınlannın özbaşınalığım,
onlann kişilerə tezyiqi pisleyir. Bu özbaşınalığın qarşısım hətta
Likurq ala bilmədi, baxmayaraq ki, qadınlan da qanunlara
əmel etmeye devet olunurdu.
Aristotel açıq göstərir ki, Sparta qanunveriçiliyi qadın
məsəlesi qarşısında açızdır, bu məsəleyə zərərli tesir göstərir,
«dövlətin qüdrətini sarsıdır», «dövlət quruluşunda nizamsızhq
yaradır», «qesdi-qərəzliyə» sebəb olur.
31. Meqarlı Herodik - Kossah Hippokratın şagirdi, Afı-
nada gimnaziyalann yaradıcısıdır. Müalicə meqsedile gimna-
stikanı tətbiq edirdi. Tam müalicə etməsə de, xəstenin ömrünü
uzadırdı. Platon «Dövlət» əserinde qəzəble qeyd edirdi ki, He
rodik «əvvəlcə özünə, sonra bir çox başqalann işgəncə verir-
di».
32. Pentatl - beşnövçülük; buraya qaçış, atılma, güləş,
diskin atılması, nizənin atılması daxildir.
33. Pankrati - yumruq davasmın güləşlə birleşməsi.
34. Aristotel «Fizika» eserinde tam determinizm menze-
resini tesvir edir: «heç ne təsadüfi, özbaşına baş vermir, hemi-
şe hansısa bir müəyyen sebəb olur» (II, 4). Aristotel hesab edir
ki, «hadisə, ağıl ve tebietle müqayisedə, ikinci dərəceli bir
mövhumdur» (II, 4).
6
35. Sokrat, xeyirxahlıqlara «zahidliyi ve ya edalətliyi»,
«vicdanlılığı» (Platon, «Menon» eseri) aid edir. Platon öz
«Dövlet» eserinde qeyd edir ki, cömerdlik esil fllosofun xiisu-
siyyetidir.
36. Bax.: «İliada», I.
37. Bax.: «İliada», II.
223
38. Bu atalar sözü bir de heç yerdə qeydə alınmayıb.
39. Keosslu Simonid (e.e.VI-V əsrlər) - məşhur yunan
elegiya şairi, xorla ifa olunan mahnılann müəllifıdir. Pindann
köməkçisi bele bir izahat verir ki, Korinf adasınm bəzi sakinle-
ri Bellerofontun oğlu Qlavkm rehberliyi altmda troyalilara
miittefiqlik edir, onlan tenbeh etmirdiler. Lakin korifliler, yu-
nanli olaraq ümumiyyətle spartalılara qarşı düşmən münasibe-
tinde olmuş ve Simonidin şerleri bunlar üçün tehqiramiz sesle-
nirdi.
40. Aristotel burada qəhrəman eposundan hamıya yaxşı
melum olan mifoloji motivier ve süjetleri getirir: Afina, müd-
riklik ilahesi, Odisseye bütün tedbirlerde yardımçı olur; Afmali
çar ve qəhreman Tesey helə çox gene olan Yelenanı qaçırdır;
Aleksandr, ve ya Paris, üç, bir-birine reqib olan ilahəler - Afi
na, Gera ve Afroditamn mübahiselərində hakim olmuşdur
(bax.: İsokratın «Yelena» nitqine); A xill - Homerin sevimli
qehrəmam olmuşdur («İliada»nın başlanğıcı: «İlahi, Peleyin
oğlu olan Axillesin qezəbini sen bize çatdır»),
7
41. Leodamant - meşhur Afma oratoru, İsokratm şagirdi,
Kollistrat ve Habrinin ittihamçısı kimi çıxış etmişdir.
Kallistrat - meşhur Afina oratoru, Xabri ilə bir yerde
strateq vezifesini icra edirdi; Sparta ile sülh münasibetlerini
yaratmağa çahşırdı.
Xabri - Afma strateqi, e.ə. 388-ci ilde spartalılara qalib
geldi. K.Hepot öz xatirelərinde onun heyatı ve merdane ölümü
haqqında melumat vermişdir.
42. «Su həç şeydm yaxşıdır» - bu ifadə ile Pindann I
Olimpiya adası başlanır; sonra aşağıdakı setirlər gəlir: «od kimi
yanan qızıl- var-dövletin en layiqlisidir». Görünür ki, burada su
- varlığm maddi əsası olması haqqmda Falesin təlimi nezerde
tutulur.
43. Platon ise deyir: «egər seçim qarşısında qalsaydım,
edalətsizlik töreyim, yoxsa özüm edaletsizliyə dözüm, onda
ikinciye üstünlük vererdim» («Qorgi»). Sokratm bu mövqeyi
«Kriton» dialoqunda da getirilir: «edaletsizliyə ədaletsizlikle
224
cavab vermek olmaz». Evrinid isə, eksinə, deyirdi: «Mən he
sab edirem ki, insana, düşmenə pislik etmek xasdır».
44. «İliada», IX. Bu sözleri Etol qehremam Meleaqnn ar-
vadı demişdir; o, yalvanrdı ki, eri etolular ve kuretler arasmda
gedən müharibede döyüşlerde iştirak etsin.
45. Epiharm - meşhur Siciliya komedioqrafı (e.ə. VI-V-
ci esrler); onun ideya mövqeyi pifaqorçulara çox yaxmdır.
46. Keoslu Simonid (söhbət Olimpiya oyunlann qalibi,
keçmiş balıqçıdan gedir).
47. İfikrat - meşhur Afina strateqi (e.e. V-IV-ci esrler),
adi gönçü oğlu olmuşdur.
48. «Odisseya», XXII. Odissey, beyleri öldiumek istəy-
ende Femi (müğenni) ona yalvanr, rehm dileyir. Gdissey Fe-
minin xahişinə əmel edir, çünki o, «müğennidir ve həm insan-
lara, hem de allahlara mahmlannı oxuyur», «Allahm özü» onun
qəlbinde «her cürə neğmelere» yer verib.
49. Perikl - Afına dövlət xadimi, demokratlann başçısı,
strateq, yüksek ixtisaslı orator, Afmanın herbi ve rneden?
yükselişine nail olmuşdur. Plutarx omın heyatından yazmsşd.r
Görünür, burada söhbet Peloponess miiharibosinin birinci
ilinden gedir. Periklin söylediyi «Qebirüsfoi nitq» Fukididir
yazdığı «Tarix»inden hamıya melumdur. Lakin burada getiri-
len metafora hemin nitqde yoxdur. Herodotda oxşar metafö-
raya rast gelmek olar (Sirakuza tiranı Gelon afmalılara
müracietinde giləylenir ki, Elladaya kömek ede bilməməsi,
ilin fesillerinde balıann itirilmesi kimi bir şeydiı).
Evripid «Xahişe gelen qadmlar» əserinde bele bir meia-
foranı işledir: Bəzisi, sanki yaz feslinde toфaq beeerir,
Merdleri biçir, cavanlan doğrayıb kesir.
8
50.
İdareetme formalan haqqmda bax.: qeyd 27. Platon
hem de bezi qanşıq idareçilik formalarının adım çe.kir (mese-
len, Spartada olduğu kimi). «Qanunlar»da bele formalan gah
tiraniyaya, gah «dövletlerin en demokratik olanlara» oxşadır,
eyni zamanda qeyd edir ki, burada «hem aristokratiyam», hem
de «ömürlük. çar hökümeti»ni görmemək mümkün deyil.
225
Dostları ilə paylaş: |