Aşağıdakı şərtlərdən hansısa biri ödəndikdə müəssisənin digər müəssisəyə nəzarət etmək imkanına malik olması hesab olunur

5.1.6 İstisnalar

25 №-li Milli Mühasibat Uçotu Standartının 11-ci maddəsi əhəmiyyətli müddəalardan ibarətdir ki, burada da münasibətin mahiyyəti hüquqi forma üzərində üstünlük təşkil edir və bu maddəyə əsasən bütün mümkün əlaqəli üçüncü tərəf münasibətləri ilkin olaraq mahiyyətin şərtlərinə uyğun nəzərdən keçirilməlidir.

12-ci maddə “vacib olmayan əlaqəli tərəflərə” dair nümunələr göstərir. Bir daha mühakimədən istifadə olunmalıdır və forma üzərində mahiyyət konsepsiyası uyğunluq təşkil edir.

Başlıca normal istisnalar aşağıdakılardır:

Bir direktor və ya əsas idarə heyətinin hər hansı bir üzvü iki və ya daha çox müəssisənin idarə heyəti üzvü olarsa, onlar üçüncü tərəflər sayılmır, çünki həmin müəssisələr bir şəxsin əməyini bölüşdürürlər. Bununla belə, işlərin gedişatı başqa vəziyyəti diktə edə bilər.

Məsələn, Xalidə hər iki - Aysberq və Ləman şirkətlərinin direktorudur. Bu o demək DEYİL ki, Aysberq və Ləman şirkətləri əlaqəli üçüncü tərəflərdirlər.

Bununla belə, əgər Xalidə Ləman şirkətinin direktoru kimi bu vəzifəni Ləman şirkətinin idarəetmə siyasətinin təsiri ilə Aysberq şirkətinin maraqlarını ifadə etmək üçün istifadə edirsə, o halda mübahisə oluna bilər ki, bu iki biznes faktiki olaraq əlaqəli üçüncü tərəflərdirlər.

Müəssisənin maliyyə təminatçıları vacib olmayan əlaqəli üçüncü tərəflər deyillər və təminatçılarla müəssisələr arasında bütün razılaşmalar kommersiya, müstəqil, yaxşı məlumatlandırılmış və bu cür əməliyyatı həyata keçirməkdə maraqlı olan tərəflər arasında münasibətlər əsasında hazırlanır. Bəzi hallarda, borc verənlər borc alanın yalnız bəzi şərtləri qəbul etdiyi hallarda pul verirlər. Bu şərtlər müəssisənin fəaliyyətinin sərbəstliyini məhdudlaşdıra bilər və hətta borc verənin müəssisənin Direktorlar Şurasında təmsil olunmasında təkid etməsinə gətirə bilər, lakin hələ də münasibət müəssisənin kommersiya qərarının (və əsasən müqavilə öhdəliyinin) birbaşa nəticəsi olduğundan heç bir əlaqəli üçüncü tərəf münasibəti mövcud olmayacaqdır.

Maliyyə təminatçıları ilə bağlı yuxarıda istifadə olunan arqument əlaqəli üçüncü tərəflər olmadığı təqdirdə belə hətta müəssisənin fəaliyyət sərbəstliyi ilə məhdudlaşdırılır (çünki, bu müəssisənin qəbul etdiyi kommersiya qərarlarının nəticəsidir). Bu halda hətta müştəri/təhcizatçı münasibəti müəssisənin fəaliyyətinin davam etdirilməsinə çətinlik yaratdıqda belə həmin arqument müştərilər və təchizatçılar ilə bağlı eyni təsir imkanına malikdir.

Məsələn, Aysberq şirkəti lisenziya əsasında modeli xarici şirkətə (Fokus Şirkəti) məxsus olan minik avtomobilləri yığır. Maşının ehtiyyat hissələrinin 90 %-i həm Aysberq şirkətinə maşın yığmaq üçün lisenziya verən müqavilənin şərtlərinə, həm də sadəcə olaraq heç bir digər alternativ təhcizat mənbələri olmadığına görə Fokus şirkətindən alınmalıdır.

Fokus şirkəti Aysberq şirkətini ehtiyyat hissələri ilə təhciz etməyi dayandırdığı təqdirdə Aysberq şirkəti avtomobilləri istehsal edə bilməz və öz fəaliyyətini tezliklə dayandırmalı olar.

Aydındır ki, Aysberq və Fokus şirkətləri arasında çox yaxın və xüsusi münasibət vardır, lakin bu müqavilədə və kommersiya şərtlərində təsbit olunmuşdur. Bu əlaqəli üçüncü tərəf münasibəti deyildir.

Həmkarlar İttifaqları yuxarıda qeyd olunan oxşar səbəblərə görə dövlət idarələri və agentliklər kimi fəaliyyət göstərdikləri müəssisənin geniş mənada əlaqəli üçüncü tərəfləri deyillər.