Aslanova nozima hakimovna maktabga tayyorlov guruhi bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirishning metodik asoslari

Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida
esa, bolalarga sakrash, yugurish, o‘ng va
chap tomonga qaytish, asosiy harakat turlarini bajarishda sanoq sonlar va fazoviy
parametrlardan foydalanishda bolalar e’tibori mashqlarning necha marta
bajarilganligiga, qo‘l-oyoqlarning yuqoriga, pastga, o‘ng va chap tomonga
harakatlantirishga qaratilishi samarali natijalar beradi. Chunki jismoniy tarbiya
mashg‘ulotlarida bolalarning tartib sanoq bilan shug‘ullanishlariga, harakat
yo‘nalishlarini aniqlashlariga to‘g‘ri keladi.
Badiiy adabiyot mashg‘ulotlari
asosan bolalarning og‘zaki va yozma nutqlari
rivojlantiriladi. Bu mashg‘ulotlar matematik nutqning ham rivojlantirilishi uchun
qulay omil sanaladi. Bolalar ertaklarni tinglaganda unda netcha qahramon ishtirok
etganini, ertaklar matnidagi raqamlar (yetti kecha-yu, yetti kunduz, qirq kecha-yu,
qirq kunduz...), fazo va vaqt tushunchalari (o‘tgan zamonda, uzoq vaqt ), o‘lchov
birliklari (bir necha gaz, bir necha botmon, olti quloch, qirq quloch...), to‘plam
tushunchasi, butun va qism tushunchalariga duch keladilar. Ertaklarni qayta hikoya
qilganlarida bu tushunchalarni o‘z nutqlarida ifodalaydilar.
Nutq o‘stirish mashg‘ulotlarida
ham harf yoki tovushlardan bo‘g‘inlar,
bo‘g‘inlardan so‘zlar, so‘zlardan gaplar, gaplardan matnlar hosil bo‘lishi haqida
ma’lumot beriladi. Bu ma’lumotlar orqali ham bolalar kichik, o‘rta va katta kabi
matematik tushunchalarning mohiyati tushuntiriladi. Matematik tushunchalarni,
sanoq va tartib sonlar, buyumlarning o‘lchovlari va sifatlarini, miqdoriy
tushunchalarni, narsa va buyumlarning bir-biriga munosabatini, ularning
joylashuvini, shaklini va hajmini, vaqt mo‘ljallarini o‘z nutqlarida to‘g‘ri qo‘llash
malakalari rivojlantiriladi.
Musiqa mashg‘ulotlarida
ham bolalar matematik munosabatlarga duch
keladilar. Ular qo‘shiq va kuylarni ijro etishda ma’lum ritmga tushadilar. Bu ritmlar
ham ma’lum notalardan tuziladi. Shuningdek, ular notalarning nechtaligi, doira
sadolarining nechtaligi haqida fikr yuritadilar. Qo‘shiq kuylash va raqsni boshlashdan
avval bolalarga start beriladi. Masalan: Bir, ikki, uch.. boshladik. Ba’zida bolalar
qo‘shiqlarga qarsak chalish orqali jo‘r bo‘ladilar. Musiqa asboblarining geometrik

---

figuralariga o‘xshashlik jihatlari ham mavjudki, bolalar e’tiborini shularga qaratish
ham ularning tasavvurini yanada boyitadi.
Masalan doira, zarb asboblarining aylana shakliga o‘xshashligi, karnay va
surnaylarning konus va o‘lchamlarining (uzun, qisqaligi), balalaykaning uchburchak
shaklidaligi, changning to‘rtburchak shakliga o‘xshashi, cholg‘u asboblarining
klavishalarining o‘lchamlari va shakllariga e’tibor qaratiladi. Bunda ham matematika
ishtirok etadi.