Avropa Universitetləri Birliyinin və Vahid Avropa Məkanının yaradılması ideyaları bütün Avropada vo Bolonya (İtaliya) şəhərində olan qədim Bolonya Univer
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Haci İbrahim bəy və Əjdər bəy Aşurbəyovlar
307 Lakin qısa minarə ilə tikilməsinə bеlə baxmayaraq, Təzəpir məscidi Bakıda ən iri və möhtəşəm məscid olmaqla yanaşı, həm də şəhərə yaraşıq vеrən gözəl mеmarlıq abidəsi oldu. Məscidin özülünə birinci daşın qoyması üçün Nabat xanım, öz fəaliyyətinə adi bənna kimi başlayan məşhur xеyriyyəçi, milyonçu Hacı Zeynalabdin Tağıyevi dəvət еdir. 9 ildən sonra, məscidin baş günbəzinə sonuncu daşı da o qoyur. Lakin Nabat xanım öz arzusunun sona yеtdiyini görmür. 1912-ci ildə - 117 yaşında ikən vəfat edir. Onun ölümündən 2 il sonra, 1914-cü ildə yarımçıq qalmış işini oğlu Hacı Abbasqulu Rzayеv başa çatdırır. Nabat xanım və oğlu Hacı Abbasqulu məscidin girişində dəfn еdilmişlər. Nabat xanım dövlətli Bakı taciri Hacı Musa Rza Rzayеvin həyat yoldaşı olmuşdur. Onların bir oğlu (Hacı Abbasqulu Rzayеv) və 2 qızları – Əşrəf (Zülеyxa) xanım və Gülbəstə xanım olmuşdur. Haci İbrahim bəy və Əjdər bəy Aşurbəyovlar Hacı İbrahim bəy Hacı Musaxan bəy oğlu, Aşur xanın böyük oğlu Hacı İmamverdi bəyin böyuk nəvəsi İbrahim bəyin nəvəsi sayılır. O 1855-ci ildə Sabunçu qəsəbəsində anadan olmuş, yaxşı ev 308 təhsili almış. Arxivdə olan tarixi sənədlərin birində Əjdər bəyin atası haqqında belə yazılıb: Bakı bəy Komissiyasının 15 mart 1873-cü il protokolu ilə “Bakı qəzası Sabunçu kənd sakini Musaxan bəy İbrahim bəy oğlu Aşurbəyovun bəylik mənsubiyyəti haqqinda” qərarına əsasən o, “birinci dərəcəli bəylik şərəfinə” layiq görülmüşdür”. 1880-ci ildə Hacı Əjdər bəy neftçıxarma sənayesində sahib- karlığa başlamısdır. 1893-cü ildə onun torpaq sahəsində (Sabunçu qəsəbəsində) qazılan quyu ğüclü neft fontanı vurdu və sahibini Bakıda ən nüfüzlu neft sənəyeçilərindən birinə çevirdi. 1913-cü il ərəfəsində Əjdər bəy Aşurbəyovun 5 iri neft mə- dəni var idi. Onların ikisini E.L. Nobelə, birini isə Sidor Şibayevə icarəyə vermişdi. Hacı Əjdər bəy öz mədənlərindən ildə bir milyon puda yaxın neft çıxarır, icarəyə mədənlərdən hasil edilən bütün nef- tin isə, şərtə ğörə dörd dən bir hissəsini ğötürürdü. Bu da təqribən milyon puda yaxın idi. . İbrahim Əjdər bəy Aşurbəyov köhnə Bakıda ğeniş ictimayi və xeyriyyəçilik fəəliyyəti ilə məşhurlaşmışdı. O, 10 il Bakı Şəhər Dumasinin qlasnısı , Bakı bələdiyyə rəisi yanında neft işləri üzrə komissiyanın üzvü, Sabunçu şəhər məktəbinin fəxri himayəçisi idi. Bu məktəbi əslində o, öz vəsaiti ilə saxlayırdi. Kommersiya və sahibkarlıq işlərində Aşurbəyovun firmasına hədsiz etimad ğöstərilirdi. Deyilənlərə ğörə, Əjdər bəy kimi adamların bir kəlmə şifahi vədi ilə böyük işlər ğörülürdü. Çünki onların sözü hər hansı qəbzdən və ya vekseldən daha qiymətli idi. 1906-ci ildə Bakıda “Nicat” adlı maarifçilik cəmiyyəti yaranır və məsh Əjdər bəy bu cəmiyyətin yaranmasının təsisçisi olur və onun birinci sədri seçilir. “Nicat” cəmiyyətin şurası Əjdər bəyin qamətqəhında yerləşir, burada kitabxana və oxucu zalı da var idi. Əjdər bəyin evində “İrşad” qazetinin redaksiyası da yerləşirdi. Hacı Əjdər bəy keçirilən xeyriyyəci aksiyaların daimi iştirakçısı olub: imkansız şagirdlərə kömək , maarifçiliyə, “Nicat” cəmiyyətin teatr seksiyasında qoyulan tamaşalara – sponsorluq edib. 310 Əjdər bəy 1909-ci ilin 29 aprel tarixində Qafqaz Tədris mərkəzin başçısina ərızə ilə müraciət edib, onu Tiflisdə acılan “Qadın müsəlman məktəbin” Fəxri himayadarı seçilməsini xahiş edir və 1910-cu ildən məktəbin Fəxri himayədarı təyin olunur, ildə 400 manat öz şəxsi vəsaitindən ödəyir. 1988-ci ildə Rus imperaatoru III Aleksandrın Qafqaza səfəri zamanı onu Bakıda Bakı zədaganları adından Əjdər bəy Aşurbəyov nitq söyləyərək salamlamış və yüksək qonaqlıqda iştirak etmişdir. Əjdər bəy Tatar məscidi adı ilə məşhur olan Göy məscidi (indiki Əjdər bəy məscidini) öz vəsaiti hesabına (30 kq qızıl pul verərək torpağı almış) tikdirmişdir. İbrahim Əjdər bəy Aşurbəyovun işlərində oğlu İsmayıl bəy yaxından iştirak edirdi. İsmayıl bəy 1885-ci ildə Sabunçuda anadan olmuş, Bakıda gimnaziya və Tiflisdə şəxsi pansionu bitirmişdir. Ta inqilabi hadisələr başlananadək İsmayıl bəy Bakının bir çox maarifçilik və xeyriyyəçilik təşkilatlarında çalışmışdır. İsmayıl bəy Aşurbəyov Bakıda Aşurbəyovların adı böyük hörmət-izzətlə cəkilirdi. 1888-ci ildə imperator III Alek- sandr Bakıya səfər edərkən İbra- him Əjdər bəy Bakı zadəkanların hörmətli nümayəndəsi kimi impe- ratorun yanında təntənəli ziyafətə dəvət edilmişdi. Heç də təsadüf deyil ki, Əjdər bəy və onun oğlu İsmayıl bəyin adına Rusiya İm- periyasının ən məşhur sahibkar- ları və səxavətli mesenatları sıra- sında “Romanovlar çar evinin 300 illiyi” nəşrində (1913-cü il) rast 311 gəlinir. “Bir nəfər yoxsul şəxs belə, əgər yardım ücün ona müraciət etmişsə, rədd cavabı almayıb”, - deyə biz bu kitabda oxuyuruq. Şa- hidlərin xatirələrinə əsasən, Əjdər bəyin bircə sözü istənilən vek- seldən və ya iltizamdan daha sanballı tutuma malik imiş. “ƏJDƏR BƏY MƏSCİDİ” HAQQINDA Möhtəşəm və əzəmətli ğörünüşə malik olan bir Bakı məsçidi keçmiş Kaspiyski (indiki) Səməd Vurğun küçəsi 76 ünvanda yerləşir. Sovetlər zamanında bakılılar onu “Göy məscidi” kimi tanıyırdılar. Keçmiş illərdə bu məsçid onun əsasını qoyan, ırı Baki taciri və mesenatı Hacı Əjdər bəy Aşurbəyovun adı ilə “Əjdər bəy məsçidi” də adlanırdı. Qeyd edək ki, indi məscidin rəsmi adı helə səslənir. Tarixi vərəqləsəq, bilərik ki, bəzən ona tatar məsçidi deyilirdi. Amma əslində məsçidin adı tikiliş zamanı “İttifaq” qoyulmuşdu, ona görə ki, onun tikilməyində əsas məqsədlərdən biri islamın iki istiqaməti: şiələrin və sünnilərin birləşməsi, həmkarlığı ideyası nəzərdə tutulmuşdu (Vaxtı ilə Nadir şaxın həyətə keçirmək istədiyi ideya). Əjdər bəyin fikri ilə təzə məsçiddə şiələr və sünnilər bir yerdə namaz qıla bilərdilər (o vaxtlar Bakıda əsasən ləzgilər və volqa tatarları sünni sayılırdılar). Əjdər bəy məsçidi ilk öncə formasının əzəmətinə, klassik proporsiyassına görə diqqəti cəlb edir. Məsçidin layihəsini o vaxtlar Bakıda məşhur olan mülki tikililər mühəndisi (Təzə Pir məscidin layihəsini çekən) Zivər bəy Əhmədbəyov hazırlamışdı. Əvvəlki görünüşdə məscidin dahildən olan üst hissəsi və minarəti fiquralı çekanka ilə işlənmişdi.1952-ci ildə restavrasiya adı ilə göy boya ilə rənqlənmişdi. Məscidin təntənəli təməlqoyma mərasimi 2 mart 1912- ci ildə olmuş, 3 dekabr 1913-cü ildə inşaat işləri başa çatdırılmışdı, həmin günü də məsciddə ilk dəfə allaha ibadəd edilib, nfmaz qılınıb. Hacı Əjdər bəy Aşurbəyovun evi keçmiş Qubernski (Nizami) və Spasski (Q.İsmaylov, indi Zərqər-palan) küçələrin kəsişməsində yerləşirdi. Atam (Əliağa Hacı Nəsrulla oğlü Aşurbəyov) xatırlayırdı ki, onun dayısı Əjdər bəy öz pəncərələrındən məsçidi sehr edərdi. Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|